‘Kırmızı bültenle’ aranan tarih

İç savaş ve siyasi karışıklıkların yaşandığı ülkelerin tarihi eserleri de kaçakçıların hedefinde. Başta Suriye ile Irak olmak üzere Afganistan ve Libya’nın da aralarında bulunduğu pek çok ülkenin kültürel varlıkları, kaçakçılar ve terör örgütleri tarafından kaçırılarak koleksiyonerlere satılıyor. Güvenlik açığını fırsat bilen tarihi eser kaçakçılarının Palmira ve Nimrud başta olmak üzere ulusal müzelerden yağmaladıkları eserlerle ilgili uluslararası güvenlik birimleri de teyakkuzda. Uluslararası Polis Teşkilatı Interpol de, Çalıntı Sanat Eserleri veri tabanında kayıtlı tam 48 bin 768 tarihi eserin peşinde. Birbirinden değerli eserlerin yer aldığı listede, Suriye, Irak, Libya ve Afganistan için alarm seviyesi ise en yüksek düzeyde.
Koç Üniversitesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Engin Akyürek, Suriye ve Irak gibi iç karışıklığın yaşandığı ülkelerden kaçırılan tarihi eserlerin önemli bir kısmının Türkiye üzerinden transfer edildiğini belirterek, “Komşularımız Suriye ve Irak’ın sahip olduğu tarihi hazinenin önemli bir kısmı savaş sonrası adeta yağmalandı. Bu eserler bir daha üretilmesi mümkün olmayan ve paha biçilemeyen tarih envanterleri. Savaşların en belirgin yıkıcı özelliklerinden biri de budur. ABD ordusu Bağdat’a girdiğinde ilk önce Bağdat müzesi yağmalandı” dedi. Sanat eserlerini satanlar kadar alanların da suçlu olduğunu belirten Prof. Akyürek, “Kaçakçıların savaşlar sırasında yağmaladığı eserleri alanların da yaptırıma uğratılması gerekiyor. Pazar oluşmazsa bu kaçakçılık da ortadan kalkar” diye konuştu.
‘Bellek yağması’
Arkeoloji alanında yaptığı çalışmalarla bilinen araştırmacı yazar Yaşar Yılmaz ise Interpol’ün de devrede olduğu bu eserlerin dünya uygarlık tarihi için önemine değinerek, “Türkiye ve İran gibi ülkeler hassas davranmalı. Suriye’de ve Irak’ta envanter kaydı olan eserler ana yurduna döndürülmeli. Yurtdışına götürülen eserlerin geri getirilmesini sağlamak gerekir. Uzun yıllar Türkiye’nin yurt dışına kaçırılan eserlerinin envanter çalışmasını yapmak için çabaladım. Türkiye eserlerinin iadesi noktasında kimi zaman başarılı oldu kimi zaman olamadı. Bu ülkelerin içinde bulunduğu durum çok daha vahim. Terör örgütlerinin kazı yaptığı ve bu eserleri sattığı hatta bu yöntemle ciddi gelir elde ettiği öne sürülürken uluslararası kamuoyu bu bellek yağmanlamasına sessiz kalmamalı. Özellikle Irak’ın ve Suriye’nin belleği adeta yağmalanmıştır” diye konuştu.
Türkiye’de Kırmızı Liste
Tarihi eser kaçakçılığıyla mücadeleye ilişkin daha önce Uluslararası Müzeler Konseyi (ICOM) tarafından İngilizce, Fransızca, Almanca ve Arapça olarak yayımlanan Suriye Acil Durum Kırmızı Listesi, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü tarafından Türkçe’ye çevrildi. Müzeler, özel müzeler, koleksiyoncular, gümrükler, emniyet birimleri ve ilgili tüm paydaşlara dağıtılan liste, karışıklık ve silahlı çatışma durumlarında, ülkelerin kültür varlıklarının korunması için yayınlanan bir broşür niteliği taşıyor. Suriye kökenli kültür varlıklarının tanınmasını sağlayıcı bir rehber niteliğinde olan bu broşür, özellikle gümrük noktaları, müzeler, koleksiyoncular, müzayede evleri, antika tüccarları ve güvenlik güçleri için de bir rehber niteliğinde. Kırmızı Liste aynı zamanda, kültür varlıkları risk altında olan ülkelerdeki koruma mevzuatı hakkında kısa bilgiler vererek farkındalığın artırılmasını da amaç ediniyor.

4 bin yıllık eserler

Kırmızı Liste’deki eserlerden bazıları şunlar:

MÖ 2 bin 400’lü yıllardan kaldığı düşünülen taş kakma insan başlı boğa kabartması.
MS. 5 yüzyılın ikinci yarısından kaldığı düşünülen bir mabet ile bitki ve hayvan motiflerinin sahnelendiği kireçtaşından küp mozaik.
MÖ 2000-1190 Hematit silindir mühür ve baskısı.