OTİZM FARKINDALIK AYI - HER YAŞ DÖNEMiNE FARKLI EĞiTiM GEREKiYOR

Otistik gelişim, anlaşılması oldukça zor ve karmaşık bir zihinsel işleyiş gösterir. Bazı bakımlardan bir türlü gelişemeyen bir akıl, bir yandan da beklenmedik beceriler ortaya çıkar. Çatal-bıçakla düzgün ve dikkatli bir şekilde yemeğini yiyebilen bir çocuk, yan masada bulunan bir içeceği sanki kendisininmiş gibi alıp içebilir. Yaşıtları gibi sözlü dili kullanmayan bir çocuğun, televizyondan duyduğu karmaşık bir cümleyi tekrarlayabilmesi şaşırtıcıdır. Eksik olan; insan ilişkileri içinde kazanılan duygusal ve sosyal gelişimin sağlanamaması.

Eğitim deyince öğrenme, öğrenme deyince de motivasyondan söz etmek gerekir. Eğitim, öğrenme isteği üzerine kurulur. Bu istek kendiliğinden var olan merak ya da kazanılacak sonuçlar için harekete geçer. Otistiklerde bu istek kendiliğinden doğmaz. Bu durumda eğitim, normal gelişen çocuklar için planlanıp yürütülmesinden farklı yöntemler ve tekniklerle verilir.

İlişki kurmak, eğitimin ilk adımı Otistik çocuğa dış dünyayı anlatabilmek için önce onu anlamak gerekir. Yaptığı her şey, dış dünyayla kendi bildiği gibi ilişki kurma yoludur. Bunları reddetmek, yok etmeye çalışmak, görmezden gelmek aslında onun ilişki kurma çabasını yok saymak anlamına gelebilir. Bu yüzden ses, ışık ve dokunsal duyarlılıklarını görmeli, kabul etmeli, ilişki kurma konusunda yardımcı olarak kullanabilmeliyiz.

Örneğin sürekli ellerini sallayan otistik bir çocuğa ellerini indirmesini söylemek yerine, ellerimizi sallamalı ve bunu oyuna çevirmeliyiz. Bu, onunla ilişkiye geçmek istediğimizi anlatmanın bir yolu olabilir. Mesela sürekli zıplayan bir çocuğa, “Dur” demek yerine onunla zıplayabilir ve sonra sayarak durmasını sağlayabiliriz, böylece sayıları da çalışmış oluruz.

Okul öncesi eğitim Otistik belirtilerin görüldüğü ilk anlardan başlayarak çocuğun eğitimle desteklenmesi gerekir. Otistik çocuklar, normal çocukların ailede yaşam ilişkileri içinde doğal olarak kazandıkları eylemleri, kavramları öğrenip edinemez. Sosyal ve duygusal gelişimdeki aksama; dil, düşünme ve diğer zihinsel gelişim alanlarını engeller. Okul öncesinde oyunlar yoluyla eğitim verilebilir. Eğitime başlamadan önce otistik tanısı almış çocuk, eğitimciler tarafından bireysel eğitim planı oluşturulmak üzere değerlendirilir. Bunun amacı, normal gelişim gösteren akranlarına göre hangi gelişim aşamalarında gerilik ve farklılık olduğunu bulmak.

Okul çağı ve ergenlik 7 yaşına gelmiş bir otistik, okulun başlamasıyla kaotik bir sürece girer. Bu sürece kadar özel eğitimle desteklenen çocuk için süreç, daha yumuşak geçer. Fakat yine de okul ortamının, müfredatın ve uzun ders süresinin getirdiği zorunluluklardan dolayı çeşitli sorunlarla karşılaşılabilir. Bu süreçte kaynaştırma devreye girer. Kaynaştırma, özel eğitim gerektiren bireylerin okul öncesinde yetersizliği olmayan akranlarıyla ilk, orta ve yaygın öğretim kurumlarında ilişkisini sürdürmeleri esasına dayanır. (Bkz.: İstihdam Projesi: www.otistiklerdernegi.org.tr) Kaynaştırma konusunda ülkemizde öğretmenlere verilen eğitimler yetersiz kalıyor, sınıf ortamının kalabalık ve tehditkâr yapısı programın istenen düzeyde olmasını engelliyor. Kaynaştırma uygulamalarının olduğu sınıflarda ön hazırlıklar yapılmalı, öncelikle normal çocuklar ve velilerin bilgilendirilmeleri, dışlamaya yol açan korkular giderilmeli.

Erişkinlik dönemi Erişkin düzeye gelmiş otistik bireyin o güne kadar kazandığı becerileri hayat içerisinde işleyebilmesi, yaşama katılması açısından mesleki rehabilitasyonun önemi büyük. Mesleki rehabilitasyon, bireyin var olan özelliklerini göz önünde bulundurarak ve ilgisi doğrultusunda bir iş kolunda ilişki kurma, ürün çıkarma becerilerini kazandırarak istihdam edilmesine denir. O güne kadar sorun olarak karşısına çıkan tekrarlayan hareketler, düzen takıntısı, kutu kapatma, peçete yerleştirme, yapılacak yemek için sebze ve meyvelerin kesimi, rafların dizaynı, galoş atölyesi gibi işlerde mükemmeli yakalayacak derecede yeterlilik gösterebilirler.

CiNSELLiĞi FARKLI ALGILAYABiLiR

Otistik, ergenlikte cinsel isteklerini belirtme ve onu yaşama eğilimleri gösterir. Eğer tedavi ve eğitim şansı verilmemişse cinsel eğilim ve davranışları da diğer insanlardan farklı olur. Cinsellik, sosyal ilişkileri de içeren bir süreç. Sosyalleşme konusunda sınırlı kalmış otistiklerin cinsel eylemleri, kendi kendine doyum niteliğinde ve sadece fiziksel uyarılma yönündedir. Bu davranışlar ortaya çıktığında odasına veya banyoya gitmesi istenebilir. Ortam uygun değilse başka bir şeyle meşgul edilebilir ya da görmezden gelme gibi tepkiler verilebilir.

YARIN: TEDAVi SÜRECi