Ağrı, şişlik ve morluklara dikkat

Bacakta pıhtı nasıl gelişir?

Pıhtı genellikle toplardamarlardaki kan akımının yavaşlaması, kanın pıhtılaşmaya olan yatkınlığının artması ve toplardamarların hasar görmesi gibi üç temel faktörün birlikteliği sonucunda gelişmektedir. Bu durumlar çok değişik şekillerde karşımıza çıkabilir. Ameliyatlar, felç yada kalp krizi gibi uzun süre hastane yatışına bağlı hareketsizlik ve uzun yolculuklarda da hareketsiz oturmaktan ötürü pıhtı oluşabilir. Ayrıca kanser hastaları ve hormon kullanan hastalar ile gebelerde pıhtı açısından risk altındadırlar. Bunun yanında bazı kişilerde doğuştan pıhtılaşmaya yatkınlık vardır.

Bacaktaki toplardamarlarda pıhtı nedir?

Bacaktaki toplardamarları içerisindeki kanın pıhtılaşması sonucunda gelişen, ciddi sonuçları olabilen ve hastalara önemli şikayetler oluşturan bir hastalıktır şeklinde açıklama yapan Prof. Dr. Cüneyt Köksoy, pıhtının dışarıdan görülmeyen derindeki toplardamarlarda olduğunu, bu nedenle tıpta Derin Ven Trombozu (DVT) olarak isimlendirildiğini belirtiyor. Dışarıdan görülebilen toplardamarlardaki pıhtı yüzeyel ven trombozu veya flebit olarak adlandırılmaktadır.

Pıhtı niçin önemlidir?

DVT ya da pıhtı genelde bacakta şişlik, yürürken şiddetli ağrı, morarma yapmakla beraber, oluşmuş olan pıhtının bulunduğu yerden kopup, kan akımı ile giderek akciğer damarlarını tıkayıp ölüme neden olabilmesi en önemli tarafıdır. Bu durum tıpta akciğer embolisi olarak isimlendirilir. Nadiren dolaşımın daha da bozulması ile bacakta gangren gelişebilir. Öte yandan bacaklardaki pıhtı zaman içinde erise bile, ki çoğu zaman tam olarak erimez damarın içinde darlık oluşmasına ve kapakların bozulmasına yol açar.

Bu durumda pıhtı oluştuktan sonra yıllar içinde giderek artan bir şekilde toplardamar kanının akışı engelleyip, damarlar içinde kan göllenmeye ve basıncı artmaya başlar. Bu durumda toplardamarlardaki yüksek kan basıncının dokulara zarar vermesi sonucunda bacakta şişme, ağrı, deride renk değişikliği ve bilekte yaralarla (venöz ülser) karakterize toplardamar (venöz) yetmezliği gelişir. Hastalarda DVT oluştuktan sonra toplardamar yetmezliği gelişme olasılığı %50 den fazladır.

Başlıca belirtileri nelerdir?

Pıhtı olan hastaların bir bölümünde hiçbir ciddi belirti olmayabilir. Ancak en yaygın şikayet bacakta ağrılı şişlik, hassasiyet ve bacağın renginin özellikle ayakta iken mor ya da mavimsi olmasıdır. Bacak diğer bacağa göre daha sıcak ve mordur. Bacakta toplardamarlar belirginleşmiştir. Bazen ağrıdan ve şişlikten ötürü hasta yürüyemeyebilir.

Pıhtı nasıl teşhis edilir?

Risk faktörleri bulunan bir hastada yukarıdaki şikayetlerin ortaya çıkması bacakta pıhtıyı akla getirmelidir. Özellikle bacakta ani oluşan ağrılı şişlik, hassasiyet, genel olarak bacağın morarması ve yüzeyel damarların belirginleşmesi söz konusu ise bacakta pıhtı olduğundan şüphe edilmelidir. Pıhtı yada DVT tanısında en kolay ve güvenilir yöntem renkli Doppler ultrasonografidir.

Pıhtı nasıl tedavi edilir?

Pıhtı tedavisinin ana amacı akciğer embolisi ve tekrar pıhtı gelişiminin engellenmesidir. Tedavinin diğer amaçları ise hastanın bacağındaki şikayetin azaltılması ve ilerde oluşabilecek olan toplardamar yetmezliği gibi sorunların engellenmesidir. Bu amaçlar için günümüzde klasik olarak pıhtılaşmayı engelleyici kan inceltici ilaçlar (heparin, komadin) ve varis çorabı kullanılmaktadır.

Kanı inceltici ilaçlar hastanın bacağındaki şikayetleri geçirir mi?

Bu tedavinin hastayı akciğere pıhtı atmasından koruduğunu ve bacakla ilgili şikayetlerini azalttığını belirten Prof. Dr. Cüneyt Köksoy, ancak bacaktaki şikayetlerin gerilemesi ise haftalar hatta aylar sürebileceğini söyledi. Dahası bacak hiçbir zaman tamamen normale dönmez. Bunun nedeni bacaktaki pıhtının tam olarak ortadan kalkmayışı ve damarların tıkalı kalmasıdır. Bu klasik tedaviye karşın özellikle son 10 yıl içinde daha yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanan tedavi ise pıhtının eritilerek yada çıkartılarak tıkanıklık etkeninin ortadan kaldırılmasıdır. Bu hastanın şikayetlerini kısa sürede geçiren ve ilerde oluşması muhtemel toplardamar yetmezliğini engelleyen bir tedavidir.

Damardaki pıhtı nasıl eritiliyor?

Temelde pıhtı eritici özel bir ilacın doğrudan pıhtının içine verilmesi ve eriyip yumuşayan pıhtının çıkartılmasını kapsayan bir çok yöntemi vardır. Pıhtı eritici tedavi yöntemleri anjio altında uygulanır. Ultrason eşliğinde pıhtının daha aşağısındaki bir damara (örneğin diz arkasındaki yda bilekteki bir toplardamara üstünde çok sayıda deliğin olduğu bir kateter (spagetti makarna kalınlığında plastik bir boru) yerleştirilerek bacaktaki pıhtının içine ilerletilir ve pıhtı eritici ilaç verilmeye başlanır.

İlaç kateterdeki deliklerden fıskiye gibi püskürtülerek doğrudan pıhtıya ortalama 48-72 saat süresince verilir. Hastaya her gün anjio çekilerek pıhtının tam olarak eriyip erimediğinden emin olunur. Damarın açıldığından emin olunduğunda kateterler çekilir. Bu işlemin özel bir Ultrasonik kateter ile yapılması süreyi ve dozu daha da azaltır. Ancak bu şekilde yapılan pıhtı eritici tedavi bile bir kaç gün sürebilir ve kullanılan ilaçtan ötürü az da olsa kanama riski bulundurur. Başarılı bir tedavi ile pıhtı eritildikten sonra sanki pıhtı aynen duruyormuş gibi kanı incelten ilaç tedavisine pıhtının tekrar oluşmasını engellemek için devam edilmelidir.

Bacaktaki pıhtının eritilmesinde daha kısa sürede sonuç veren yöntemler var mı?

Zaman alan ve kanama riski taşıyan pıhtının içine ilaç verici yöntemlere göre daha etkili ve hızlı sayılabilecek bir diğer yöntem ise , pıhtının özel bir kateter ile parçalanması, eritilmesi ve sonra emilip çıkartılmasıdır diye belirten Prof. Dr. Cüneyt Köksoy , pıhtı eritici ilacın çok daha düşük dozda pıhtı bulunan damar içerisindeki hızla dönen bir kateterden verilmesi ile ilacın pıhtı ile daha iyi teması sağlanabildiğini vurguladı. Bu sayede bir yandan pıhtı mekanik olarak parçalanırken, bir yandan da parçalanan pıhtılar ilaç ile hızla eritilir ve erimiş olan pıhtı kalıntıları ve ilacın fazlası kateterden geri çekilir. Kullanılan pıhtı eritici ilaç dozunun daha düşük ve dolayısı ile kanama riskinin daha az olduğu bu yöntemde yaklaşık birkaç saat içinde ve tek bir seansta tedavi sağlanabilmektedir. Birkaç gün süren pıhtı eritici tedavi yöntemlerine göre bu tedavi hastalar açısından çok avantajlı ve konforludur.

Hangi hastalarda pıhtı eritilmelidir?

Her şeyden önce bacak toplardamarlarında pıhtı olan her hastada pıhtı eritici tedavi yapılması gerekli değildir. Ancak kasıkta ve karındaki ana toplardamarlarda pıhtı olan genç, çalışan ve aktif hastalarda, bacakta gangren oluşumuna neden olabilecek toplardamar pıhtıları olduğunda, pıhtının yaygın olup, akciğere atma riskinin yüksek olduğu hastalarda, toplardamarlara bası sonucu pıhtı oluştuğunda ve pıhtı eritilmesinin riskli olmadığı hastalarda pıhtı eritilmeye çalışılmalıdır. Ancak bu tedavi ne kadar erken yapılırsa o kadar etkili olur ve genel olarak ilk 1-2 hafta içinde tedavi yapılabilirse pıhtının tam olarak eritilebilme olasılığı ve tedavi başarısı o oranda artar.

Pıhtı eritme işleminin yapılamayacağı hastalar var mı?

Pıhtı eritici tedavinin en büyük yan etkisi kanamadır. Bu nedenle kanama riski başka nedenlerle yüksek ise pıhtı eritici tedavi uygulanmamalıdır. Öte yandan her pıhtının eritilmesi gerekmez. Bacağın çok aşağı bölümlerinde pıhtı varsa, yüzeyel damarlarda pıhtı varsa, hasta çok yaşlı ise pıhtı eritici tedavi yapılmayabilir.

Pıhtı eritici tedavinin avantaj ve dezavantajları nelerdir?

Yöntemler arasında farklılar olabilmekle beraber pıhtı eritici tedavinin başlıca avantajları pıhtının tam olarak eritilmesinin %80-100 oranında gerçekleşebilmesi, hastanın şikayetlerinin kısa süre içerinde geçebilmesi, hastaların rahatlayabilmeleri ve yaşam kalitesinin normale dönmesidir. Şişlik, ağrı ve morarma geçince hastalar rahat yürüyebilirler. Hastanede yatış süresi çok kısalır ve günlük yaşamına, işlerinin başına çok kısa sürede dönebilirler. Daha da önemlisi pıhtı olan hastalarda damarlardaki tıkanıklığın devam etmesi sonucunda yıllar sonra ortaya çıkabilecek olan toplardamar yetmezliği riskinin ve şiddetinin önemli oranda azaltılabilmesidir. Ancak en önemli konu pıhtının tam eritilebilmesidir.

Pıhtı tam olarak eritilemeyip, geride kaldığında arzu edilen rahatlama sağlanamaz. Bu nedenle etkili yöntemleri erkenden kullanmak önemlidir. Tedavilere ait başlıca dezavantajlar ise kullanılan ilaca bağlı kanama ve daha nadiren akciğer pıhtı atmasıdır. Hastalarda tedavi süresince kanamaya eğilim olur ve kateter kenarlarından sızma olabilir. Ancak önem taşıyan kanama (beyin kanaması, iç organlarda kanama) riski %1-2 oranındadır.

Pıhtı olan bir hastada akciğer pıhtı atması nasıl engellenebilir?

Bazen tüm çabalara karşın akciğer embolisini engellemek mümkün olmaz. Tedavi başlanamamış yada yarıda kesilmiş ise akciğer emboli riskini azaltmak için toplar damar içine pıhtıları engelleyen bir filtrenin geçici yada kalıcı olarak yerleştirilmesi gerekebilir. Filtre kasıktan ya da boyundan basit bir anjiografik işlemle karındaki ana toplardamara yerleştirilebilir. Bu şekilde bacaktan atan pıhtılar kalp ve akciğer ulaşmadan karındaki ana damarda filtre tarafından yakalanır. Pıhtı açısından riskli dönem atlatıldıktan sonra da yine bir anjiografik işlemle filtre çıkartılabilir. Filtre gerektiğinde kullanıldığında hayat kurtarıcıdır.