31.12.2016 - 02:30 | Son Güncellenme:
Şebnem Hoşgör / ANKARA
Ak Parti’nin, MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli’nin 11 Ekim çıkışının ardından MHP ile yürüttüğü müzakereler sonucu hazırlayıp, 10 Aralık’ta TBMM’ye sunduğu sistem değiştiren anayasa değişiklik teklifi son günde 17 saat mesai yapan TBMM Anayasa Komisyonu’nda dün sabah 07.00’de kabul edildi.
Başkanlık sisteminin, “Cumhurbaşkanlığı” üzerinden kurgulandığı, HSYK’nın sil baştan dizayn edildiği, seçilme yaşını 18’e düşüren, milletvekili sayısını 550’den 600’a çıkaran teklif, 10 günlük gerilimli mesainin ardından Ak Partili ve MHP’li komisyon üyelerinin oylarıyla geçti. Teklif; TBMM’de 330 engelini aşıp, referandumda da geçerli oyların yüzde 50’den fazlasını alabilirse, Türkiye 3 Kasım 2019’da ilk kez birlikte yapılması öngörülen Cumhurbaşkanlığı ve TBMM seçimlerinin ardından parlamenter sistemden, yürütmenin tüm yetkilerinin Cumhurbaşkanı’nda toplanacağı Cumhurbaşkanlığı sistemine geçecek. Geçiş sürecinde ise Türkiye’de, “Partili Cumhurbaşkanı” modeli uygulanacak.
CHP ve HDP’liler teklifle rejim değişikliği yapıldığını savunurken, komisyonda sık sık, Ak Parti’nin tartışmaları, “kifayeti müzakere” önergesi ile bitirerek oylamaya geçmesi nedeniyle tartışma yaşandı. Milletvekilleri arasında tekmeli-yumruklu kavgalar yaşanmadı, ancak karşılıklı hakaret ve küfürlerin havada uçuştuğu hararetli sözlü tartışmalarda zaman zaman pet su şişeleri fırlatıldı, zaman zaman sloganlar atıldı.
Fire hesapları
Başbakan ve Bakanlar Kurulu’na ait olan yürütme yetkisinin, tarihi 3 Kasım 2019 olarak belirlenen Cumhurbaşkanı ve milletvekili genel seçimlerinin ardından Cumhurbaşkanı’na devrini öngören teklif için gözler artık Meclis Genel Kurulu’na çevrildi. Ocak ayının ikinci haftasında Genel Kurul’da ele alınması beklenen düzenleme 330 ve üzeri oyla kabul edilmesi halinde, Cumhurbaşkanı’nın onayını takip eden 60. günden sonraki ilk pazar referanduma sunulacak. Teklifin 330 engeline takılmadan referanduma sunulabilmesi için Genel Kurul’daki gizli oylamada MHP’den en az 14 milletvekilinin, 316 oy gücü bulunan Ak Parti’ye destek vermesi gerekiyor. Ak Parti yönetimi MHP’nin bu desteği vereceğine inanırken, kulislerde MHP’den de Ak Parti’den de fire olabileceği hesapları yapılıyor.
MHP ‘nötr’ kaldı
MHP, “tam mutabakatıyla hazırlanıp, rötuşlanmasına” karşın, komisyon aşamasında, “renk vermeyen” bir strateji izledi. MHP’li komisyon üyeleri Mehmet Parsak ve Oktay Öztürk, toplantılarda ağırlıklı olarak partilerine yönelik sataşmalara yanıt vermeyi tercih ederken, hiçbir oylamada el kaldırmadı.
Alkışlarla...
Teklifin tümünün oylaması dün sabah 06.55’te yapıldı. Ak Partililer teklifin kabulünü alkışlarla kutladı. TBMM Anayasa Komisyonu Başkanı Mustafa Şentop, muhalefet şerhi yazımı için partilere 2 Ocak Pazartesi saat 16.00’ya kadar süre verdi.
Adalet Bakanı Bekir Bozdağ teklifin kabul edilmesinin ardından yaptığı konuşmada, komisyonun anayasalar içinde en büyük reformun ilk adımını attığını söyledi. Ak Parti Grup Başkanvekili Mustafa Elitaş’ın teklifin imza sahibi olarak söz talep etmesi üzerine, CHP’li Engin Altay’ın “İmza sahipleri söz istemesin, camiye gitsin Allah’tan af dilesin” demesi salonda gülüşmelere yol açtı.
Yeni sistem neyi getiriyor?
TBMM Anayasa Komisyonu’nda kabul edilen Cumhurbaşkanlığı sistemi teklifiyle getirilen belli başlı düzenlemeler şöyle:
Milletvekili sayısı 550’den 600’e çıkarılacak.
Milletvekili seçilebilme yaşı 25’ten 18’e indirilecek.
Cumhurbaşkanı, 40 yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip, Türk vatandaşları arasından, doğrudan halk tarafından seçilecek. Cumhurbaşkanının görev süresi 5 yıl olacak. Bir kişi en fazla iki kez cumhurbaşkanı seçilebilecek.
Cumhurbaşkanlığına, siyasi parti grupları, en son yapılan genel seçimlerde toplam geçerli oyların tek başına veya birlikte en az yüzde 5’ini alan partiler ile en az 100 bin seçmen aday gösterebilecek.
Cumhurbaşkanı seçilen milletvekilinin TBMM üyeliği sona erecek.
Cumhurbaşkanı seçilenin partisiyle ilişiği kesilmeyecek.
Cumhurbaşkanına, “devlet başkanı” sıfatı getiriliyor ve yürütme yetkisi veriliyor.
Cumhurbaşkanı bir veya daha fazla cumhurbaşkanı yardımcısı atayabilecek.
Cumhurbaşkanı, cumhurbaşkanı yardımcıları, bakanları ve üst kademe kamu yöneticilerini atayacak ve görevlerine son verecek.
TBMM adına, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin başkomutanlığını temsil edecek.
Türk Silahlı Kuvvetleri’nin kullanılmasına karar verecek.
Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilecek. Kanunda açıkça düzenlenen konularda, temel hak ve hürriyetler ile siyasi hak ve hürriyetler ile ilgili Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamayacak. Ancak OHAL dönemlerinde bu sınırlama uygulanmayacak.
Halen sadece “vatana ihanetle” suçlanabilen Cumhurbaşkanı hakkında, yeni sistemde bir suç işlediği iddiasıyla TBMM üye tam sayısının salt çoğunluğunun (301) vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilecek. 360 milletvekilinin oyu ile soruşturma açılabilecek. TBMM üye tam sayısının üçte ikisinin (400) gizli oyuyla Yüce Divan’a sevk edilebilecek. Yüce Divan yargılaması en çok 6 ay içinde kesin olarak sonlandırılacak. Hakkında soruşturma açılmasına karar verilen Cumhurbaşkanı seçim kararı alamayacak. Yüce Divan’da seçilmeye engel bir suçtan mahkum edilen Cumhurbaşkanı’nın görevi sona erecek.
Vekalet yardımcıya
Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması halinde 45 gün içinde cumhurbaşkanı seçimi yapılacak. Yenisi seçilene kadar Cumhurbaşkanı yardımcısı, Cumhurbaşkanlığı’na vekâlet edecek ve Cumhurbaşkanı’na ait yetkileri kullanacak. Genel seçime bir yıl ve daha az kalmışsa TBMM seçimi de cumhurbaşkanı seçimiyle yenilenecek. Genel seçime bir yıldan fazla kalmışsa seçilen cumhurbaşkanı, TBMM seçim tarihine kadar görevine devam edecek. Kalan süreyi tamamlayan Cumhurbaşkanı açısından bu süre dönemden sayılmayacak.
Cumhurbaşkanının hastalık ve yurtdışına çıkma gibi sebeplerle geçici olarak görevinden ayrılması hallerinde de vekalet yine Cumhurbaşkanı yardımcısında olacak.
Karşılıklı fesih yetkisi
TBMM genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi 5 yılda bir birlikte yapılacak.
Cumhurbaşkanı ve TBMM’nin kendi seçimlerini de yenilemek kaydıyla karşılıklı fesih yetkisi olacak.
TBMM, üye tamsayısının beşte üç çoğunluğu (360) ile seçimlerin yenilenmesine karar verilebilecek. Bu durumda TBMM genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılacak. Cumhurbaşkanı’nın seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde de TBMM genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılacak.
Cumhurbaşkanının 2. döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde Cumhurbaşkanı bir defa daha yani 3. dönem için yeniden aday olabilecek.
Seçimlerinin birlikte yenilenmesine karar verilen Meclis’in ve Cumhurbaşkanı’nın yetki ve görevleri, yeni Meclis’in ve Cumhurbaşkanı’nın göreve başlamasına kadar devam edecek. Bu şekilde seçilen Meclis ve Cumhurbaşkanı’nın görev süreleri de 5 yıl olacak.
İlk seçim 3 Kasım 2019’da
TBMM’nin bir sonraki seçimi ve Cumhurbaşkanı seçimi, 3 Kasım 2019’da yapılacak. Ancak Meclis bu tarihten öncesi için erken seçim kararı alabilecek. Bu durumda yine iki seçim birlikte gerçekleştirilecek
Anayasanın, seçim kanunlarında yapılan değişikliklerin, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 1 yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmayacağına dair hükmü, değişiklik yürürlüğe girdiği tarihten sonra birlikte yapılacak ilk milletvekili genel seçimi ile Cumhurbaşkanı seçimi için uygulanmayacak.
Bakan olanın vekilliği düşecek
Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlar arasından cumhurbaşkanı tarafından atanacak ve görevden alınacak. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, TBMM’de and içecek. Milletvekilleri, Cumhurbaşkanı yardımcısı ve bakan olarak atanırlarsa üyelikleri sona erecek.
Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri ile teşkilat yapısı ile merkez ve taşra teşkilatlarının kurulması Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenecek.
Askeri yargı kalkacak.
Bütçe kanun teklifini Cumhurbaşkanı hazırlayacak, mali yılbaşına kadar Meclis’te karara bağlanacak. Bütçe kanunu süresinde yürürlüğe konulamazsa, geçici bütçe kanunu çıkarılacak. Geçici bütçe de çıkarılamazsa, yeni bütçe kanunu kabul edilinceye kadar bir önceki yılın bütçesi yeniden değerleme oranına göre artırılarak uygulanacak.
Bakanlar Kurulu olmayacak
Yeni sistemde “Bakanlar Kurulu” olmayacak. Dolayısıyla gensoru ve güven oylaması uygulamaları da tarih olacak.
MGK’da Jandarma Genel Komutanı yer almayacak.
MGK Genel Sekreterliği’nin teşkilatı ve görevleri Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenecek.
Kamu tüzel kişiliği, kanunla veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kurulabilecek.
Anayasa Mahkemesinin üye sayısı 17’den 15’e düşecek. Genel Kurulu, en az 12 yerine 10 üyeyle toplanabilecek.
Devlet Denetleme Kurulu (DDK), inceleme, araştırma ve denetlemenin yanında idari soruşturma da yapabilecek. Silahlı Kuvvetler de DDK’nın görev alanı içine alınacak. DDK’nın başkan ve üyeleri cumhurbaşkanınca atanacak. Kurulun işleyişi, üyelerinin görev süresi ve diğer özlük işleri, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenecek.
Sulu ‘HSYK’ kavgası