Bekleme listesi uzayıp gidiyor

Tıp alanında 20’nci yüzyılın en önemli gelişmelerinden biri olan organ nakli, Türkiye’de başarıyla gerçekleştirilen uygulamalardan... Türkiye, dünya sıralamasında karaciğer naklinde ikinci sırada yer alıyor. Böbrek, kalp, akciğer ve pankreas nakillerinde de öne çıkıyoruz.

Kadavradan yapılmalı

Nakiller konusunda yaşanan en büyük sıkıntılardan biri, yüzde 80’inin canlı vericilerden yapılması. Oysaki bunun tam tersi, nakillerin kadavradan yapılması gerekiyor. Bu durum organ sıkıntısını da beraberinde getiriyor çünkü kalp, akciğer, pankreas ve bazı dokular için tek kaynak kadavra. Sorun, çocuk hastalar için daha vahim boyutta çünkü çocuk kadavra bağışı sayısı çok az. Pek çok hasta bekleme sıralarındayken yaşamını yitiriyor. İki organ bekleyen bir hastanın ise neredeyse hiç şansı olmuyor...

Yeni Yüzyıl Üniversitesi Gaziosmanpaşa Hastanesi Organ Nakli Bölüm Başkanı Prof. Dr. Ayhan Dinçkan, Türkiye’deki organ nakli gerçeği hakkında sorularımızı yanıtladı. Dinçkan, organ nakline bağlı ölümlerde en büyük oranın karaciğere ait olduğunu söyledi.

Türkiye’de 22 bin 500 böbrek, 2 bin 500 karaciğer, 650 kalp, 250 pankreas ve 50 civarında akciğer nakli olmayı bekleyen hasta var. Sağlık Bakanlığı’nın destekleriyle 10 yıl öncesine göre yüzde 1’lik bir ilerlemeyle yıllık ‘beyin ölümü bildirimi’ sayısı iki bine yaklaştı. Ancak bu sayı nüfusa vurulduğunda rakamın 4-5 kat daha fazla olması gerektiği ortaya çıkıyor. Nakiller; kronik organ yetmezliği süresi, hastanın ve hastalığın özellikleri, aciliyet durumu, canlı kadavra verici açısından değerlendirildiğinde karaciğer, böbrek ve akciğer açısından farklı prosüdürler uygulanıyor.

Acil şartta kayıt

Kronik karaciğer hastalığında (Hepatit B ve C, safra yolu sirozu)
Karaciğerin habis tümörü (HCC) ile bazı iyi huylu tümörlerinde
Karaciğeri ilgilendiren metabolik hastalıklarda
Ağır karaciğer yaralanmasıyla bazı parazitik enfeksiyonlarda
Mantar veya ilaç zehirlenmeleri neticesinde ortaya çıkan akut karaciğer yetmezliğinde karaciğer nakline ihtiyaç duyuluyor.
Bu sorunlar ortaya çıktığında günler hatta saatler içinde organı bulup ameliyatı gerçekleştirmek gerekiyor. Hasta, ‘ulusal bekleme listesi’ne acil şartlarda kayıt ediliyor ve canlı verici arayışlarına başlanıyor. Organ bulunamazsa, hasta hayatını kaybediyor. Eğer bulunursa ameliyat yüzde 80-90 oranlarında başarıyla gerçekleştiriliyor.

Karaciğer hastalığı belirtileri

Son dönem karaciğer yetmezliği anlamına gelen sirozda; karaciğer sertleşerek küçülür ve yüzeyinde irili ufaklı şişlikler oluşur. Karaciğer sirozunda şu belirtiler görülür:
Kanamaya yatkınlık ve kanamanın durmaması
Karında su toplaması (asit), bacaklarda şişlik
Zehirli atıkların vücutta birikmesiyle gelişen bilinç bozuklukları
Halsizlik ve yorgunluk
İştahsızlık ve kilo kaybı
Gözlerde ve deride sarılık

Yüzde 80’i canlı verici

Beyin ölümü neticesinde hayatını kaybeden ancak yoğun bakımda bedeni yaşatılan bir bireyden alınan organın nakledilmesine kadavradan nakil deniyor. Kadavranın tanımlanması, bakımı, aile görüşmesi ve organ alımı acil serviste başlayıp ameliyathanede biten iyi bir organizasyon işi. Ülkemizde yıllık yüzde 80’i canlı vericilerden olmak üzere toplam bin 200 civarında karaciğer nakli yapılıyor. Bu yöntemde canlı vericiden alınan karaciğerin bir parçası hastaya nakledilir. Burada önemli olan canlı verici için geride yeterli miktarda karaciğer parçasının kalmasıdır. Canlı vericilerin karaciğerlerinin yüzde 70’i nakil için alınabiliyor. Böbrek nakli bekleyenler, yaşamlarına diyaliz makineleriyle devam ederken, karaciğer bekleyenlerin böyle bir şansı yok!
Piyango değerindeki organın kime takılacağı belli kurallar çerçevesinde belirleniyor. Organ nakli merkezi, kadavradan karaciğer nakli yapılacak adayları Sağlık Bakanlığı tarafından oluşturulan listelerdeki hastalar arasından adaletli bir puanlamaya göre seçiyor.

Kan sıkıntısı yaşanıyor

Karaciğer nakillerindeki diğer bir sorun da ameliyat sırasındaki kan temini. Hala kan bağışı konusunda da eksiklerimiz var. Bekleme listesindeki hastanın kendi kan grubundan olan bir grup insanı, listelemesi gerekiyor. Organ bulunduğu zaman listedeki kan vericiler aranıp, en kısa sürede hastaneye gelmelerini sağlanmalı. Özellikle karaciğer nakillerinde kullanılan trombosit süspansiyonunun hazırlığı 3 - 4 saat sürüyor.

Karaciğer nakli yapılmayan durumlar

Ciddi kalp ve akciğer hastalığı olmasıw
Karaciğerden başka bir yerde kanser olması
Aktif infeksiyon ve sepsis varlığı
Alkol ve benzeri madde bağımlılığı
Kan grubu uyumsuzluğu

Elzem görevleri var

Karaciğer 400’den fazla fonksiyonu olan, vücudumuzun en büyük iç organıdır. Görevleri arasında; proteinler başta olmak üzere kolesterol, fosfolipidler, pıhtılaşma faktörleri gibi önemli yapıtaşlarını sentezlemek, safra salgılamak, birçok kimyasal madde ve ilaçtan vücudu temizlemek, bağışıklık sistemini düzenlemek ve kan şekeri düzeyini ayarlamak var.

YARIN: Böbrek naklinde son durum