“Köpek burnu aletlerden 10 bin kat daha duyarlı”

İstanbul Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi’nden İç Hastalıklar ve Psikoloji Uzmanı Prof. Dr. Tamer Dodurka’ya kanserin köpekler tarafından tespit edilip edilemeyeceğini sordum. Türkiye’de ilk defa kanser teşhisi ve köpek ilişkisini inceleyen çalışmaları başlatan Dodurka; iyi eğitilmiş köpeklerin, dışarıya kokusu açılan bütün kanser türlerinin teşhisinde yüzde 100’e yakın sonuç verebileceğini söyledi.

Köpekler kanseri önceden tespit edebiliyor mu?
Daha önce koku tanımı yapılmamış bir köpeğin insan üzerinde kanseri tespit etmesi ancak tesadüflere bağlıdır. Nitekim 1988 yılında böyle bir tesadüf olmuştur. Bir köpek sahibinin üzerindeki değişik lekelere anormal tepki verince kadın, doktora gidiyor ve deri kanseri olduğu anlaşılıyor.
Bu konuda çalışmalar o zaman mı başlıyor?
Evet, o hastanın doktorları başka köpekler üzerinde çalışma yaparak köpeklerin kanseri tespit edebildiğini bulmuşlardır. Daha sonra yapılan bilimsel çalışmalarla da köpeklerin, kanserin yaydığı kokuların tanıtılmasının ardından kanseri teşhis ettikleri ortaya çıkarıldı.
“Kulakları örtülü köpekler bu konuda daha başarılı”
Hangi cins köpekler bu çalışmalarda kullanılır?
Av köpeğinin koku alma duygusu ile bekçi köpeğininki aynı değildir. Av köpeğinde kulaklar örtülüdür. Yani duyma önemli değildir, koku önemlidir. Bekçi köpeğinde ise kulaklar kalkıktır yani duyma önemlidir. Kulağı örtülü köpekler bu çalışmalarda daha çok kullanılır. En başta av köpekleri, sonra Golden Retriever, Labrador Retriever bu konuda en başarılılar.
Köpekler neye göre seçiliyor?
Bu eğitim oyun ile öğretiliyor. Dolayısıyla, köpeğin iyi koku alabilme yeteneğinin yanında, oyun hevesinin de olması lazım.
Bütün kanser türlerini tespit edebiliyorlar mı?
Eğer o kanserin kokusu dışarıya ulaşabiliyorsa bunu köpeğin tespit etmesi mümkün. Ancak çok derinlerde olan kanserlerin dışarı koku verip vermediğini bilmiyoruz.

“Uyuşturucu madde bulmaları ile aynı mantıkta”

Hangi kanser türlerini tespit edebiliyorlar?
Şu anda; dışarıya nefes yoluyla kokusunu veren akciğer kanseri gibi; deri, mide, yemek borusu, bağırsak, idrar yolu, böbrek, rahim ve prostat kanserleri gibi kokusu dışarıya açılan kanserleri köpekler teşhis edebilir. Bütün kanser türleri normal hücrelere göre farklı kokular yayarlar. Burada önemli olan o kokunun dışarıya açılıp açılmadığıdır.
Köpeklerin uyuşturucu maddeleri bulmaları gibi mi bu?
Kesinlikle aynıdır. Aynı yöntemlerle öğretilir. Köpek zaten bulduğunun uyuşturucu madde olduğunu bilmez. Top bulduğunu zanneder ve o maddeye tepki gösterdiği zaman sahibinin onu ödüllendireceğini bilir.

“Bazı ülkelerde şeker hastalığını tespit eden köpekler de var”

Bu çalışmalar hangi ülkelerde yapılıyor?
Benzer çalışmalar İngiltere, Almanya, Japonya gibi bütün gelişmiş ülkelerde 1989 yılından beri yapılıyor. Bazı ülkelerde şeker, kanser gibi hastalıkları köpeklerin teşhis ettiği merkezler var.
Kanseri tespit ettiği bilinen köpekler var mı?
Güney Kore’de Marine isimli siyah labrador retriver cinsi bir köpek kanser teşhisi konusunda çok başarılı olduğu için klonlandı.
Türkiye’de bu çalışmalar ne zaman başladı?
Biz bu çalışmaları başlatalı iki sene oldu. Ancak çalışma dizaynını kurmamız, izinleri almamız ve araştırma fonlarına başvurmamız zaman aldı. Onayları yeni geldi.
Nasıl bir eğitimden geçiyorlar?
Toplar var. Bu topların içine, kanserli hücreler veya kanserli hücrelerin kokusunu hissedebileceği idrar örneği konulabilir. İlk önce hep bu kanserli koku koklatılacak, bu kanserli kokuyu buldukça ödüllendirilecek. Daha sonra araya kanserli olmayan kokular da katılacak. Kanserli ve kanserli olmayan kokular arasından da kanserli kokuyu buldukça ödüllendirilecek. Belirli bir süre sonra köpek ödül amacıyla kanserli kokuyu aramaya başlayacak. Tabii defalarca bu işlemler tekrarlanacak ki köpekler kokuyu başka kokularla karıştırmasın.
Bu köpekler ne kadar süre eğitim alıyorlar?
Köpekler belirlendikten sonra köpeğin sosyalleşme eğitimleri bir ayda tamamlanır. Koku tanıtım eğitimleri de iki ay boyunca yapılır. Sonuç olarak üç ayda köpek bu teşhisi yapmaya uygun hale gelir. Altı aylık ve daha büyük köpekler bu çalışmalar için uygundur.
Bu çalışmalar bilimsel temelleri sağlam çalışmalar mı?
Çok kaliteli uluslararası bilimsel dergiler bu çalışmaları yayınlamaktadır.
Aletler mi daha duyarlı, köpeklerin burnu mu?
Köpeğin koku alma yeteneği, koku moleküllerini ölçen kromatografi cihazından 10 bin kat daha iyi. Yani koku moleküllerini saptama bakımından köpek burnundan daha hassas bir cihaz henüz üretilmedi.