Nükleer anlaşmada kaçınılmaz sona doğru

İran’ın P5+1 (ABD, İngiltere, Rusya, Fransa, Çin, Almanya ve AB) ile imzaladığı ancak ABD’nin tek taraflı çekilmesinden sonra büyük darbe yiyen nükleer anlaşma kaçınılmaz sona doğru ilerliyor. İran’ın anlaşmayla ilgili son adımları ve bölgede yaşanan gelişmelerin ardından Avrupa ülkeleri anlaşmanın sonunu getirebilecek bir karar aldı. İngiltere, Almanya ve Fransa, İran’ın nükleer anlaşmadan kaynaklanan yükümlüklerini yerine getirmediği gerekçesiyle İhtilaf Çözüm Mekanizması’nı işletme kararı aldı. E3 olarak bilinen İngiltere, Almanya ve Fransa Dışişleri Bakanlarının ortak açıklamasında, Tahran’ın nükleer faaliyetlerini düzenleyen Kapsamlı Ortak Eylem Planı’nın (JCPOA) korunmasının önemine değinildi. Ancak İran’ın Mayıs 2019’da anlaşmanın bazı hükümlerini yerine getirmeyeceğini açıkladığı, çabalara rağmen Tahran’ın bu yöndeki adımlarının devam ettiği ve 5 Ocak’ta da uranyum zenginleştirmede kullanılan santrifüj sayısına getirilen sınırlamalarla ilgili yükümlülüklere de uymayacağını açıkladığı belirtilerek, şu ifadelere yer verildi: “İran’ın eylemleri göz önüne alındığında, İran’ın JCPOA kapsamındaki taahhütlerini yerine getirmediği yönündeki endişelerimizi kayda geçirmek ve bu konuyu paragraf 36’da belirtilen İhtilaf Çözüm Mekanizması altındaki Ortak Komisyona taşımadan başka seçeneğimiz kalmadı”.

Bu adımın anlaşmayı korumak ve sorunu diplomatik yollarla çözmek amacıyla atıldığı ve E3’ün İran’a karşı ABD’nin “azami baskı uygulama” politikasına katılmadığı kaydedildi. İhtilaf Çözüm Mekanizması, ilgili bakanlara herhangi bir sorunun çözümü için iki hafta süre tanıyor ancak tüm tarafların kabul etmesi durumunda bu süre uzatılabiliyor. Bir danışma kurulunun kurulmasına karar verilmesi durumunda ise 20 gün ek süre verilebiliyor.

Devam etmesi zor

Avrupa Birliği (AB) Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikaları Yüksek Temsilcisi Josep Borrell, konuyla ilgili yaptığı açıklamada anlaşmanın önemine değindi. Ortak Komisyon’un koordinatörü olarak İhtilaf Çözüm Mekanizması’nı yöneteceğini belirten Borrell, “İhtilaf Çözüm Mekanizması, tüm tarafların samimi bir şekilde yoğun çabasını gerektiriyor. Koordinatör olarak, İran nükleer anlaşmasının taraflarına sürece bu şekilde yaklaşmalarını bekliyorum” ifadelerini kullandı. Borrell, Ortadoğu’da artan tansiyona atıfta bulunarak “İran nükleer anlaşmasının korunması bugün her zamankinden daha önemli” değerlendirmesinde bulundu. Bununla birlikte anlaşmanın önemine değinen açıklamalara rağmen son gelişmelerin ardından anlaşmanın artık bu şekilde devam etmesinin mümkün olmayacağı ifade ediliyor.

İran ile P5+1  arasında 2015’te Tahran’ın nükleer faaliyetlerinin düzenlendiği ve denetim altına alındığı bir anlaşma imzalanmıştı. Ancak ABD Başkanı Donald Trump’ın göreve gelmesinin ardından Washington, anlaşmadan tek taraflı çekilerek, İran’a yeniden yaptırım uygulamaya başlamıştı. Anlaşmanın diğer taraflarından Washington’u durdurmasını isteyen ancak bunda başarılı olamayan İran, Temmuz 2019’da nükleer anlaşmanın bazı maddelerini, 5 Ocak’ta da anlaşmadan kaynaklanan tüm taahhütleri askıya aldığını açıklamıştı. Tahran, yaptırımların kalkması ve menfaatlerin temin edilmesi halinde yeniden anlaşmaya dönmeye hazır olduğunu ifade etmişti.

Yerine Trump anlaşması yapalım!

İngiltere Başbakanı Boris Johnson, İran’la nükleer anlaşmayı ABD Başkanı Donald Trump’ın isteklerini karşılayacak bir anlaşmayla değiştirme çağrısı yaptı. İngiliz kamu yayın kuruluşu BBC’ye konuşan Johnson, İran’la nükleer anlaşmayla ilgili değerlendirmede bulundu. Anlaşmanın ABD Başkanı Donald Trump’ın gözünde “kusurlu olduğunu” belirten Johnson, “Gelin anlaşmayı değiştirmek için birlikte çalışalım ve yerine bir Trump anlaşması koyalım” dedi. “Baskı altına gireceğiz. Herkes ‘Bu nükleer anlaşmadan kurtulun’ diyecek. Trump da bunu istiyor, bu anlaşmadan kurtulmayı” ifadelerini kullanan Johnson, “Amerikalı dostlarımıza mesajım şu: İranlıların nükleer silah elde etmesinin önüne bir şekilde geçmemiz lazım, anlaşma da bunu yapıyor, ama eğer bu anlaşmadan kurtulacaksak, o zaman yerine koyacak bir şeye ihtiyacımız olacak” diye konuştu.

Ancak röportajın ardından BBC’ye açıklama yapan Başbakanlık kaynakları, İngiltere’nin tutumunun değişmediğini ve Johnson’ın sözlerinin bu tutumla çelişmediğini bildirdi. İngiltere “E3” grubu olarak Almanya ve Fransa’yla hareket etmiş ve nükleer anlaşmaya bağlı olduğunu açıklamıştı.

‘ABD diktasına boyun eğiyorlar’

İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif, hem alınan kararı hem de İngiltere’den gelen açıklamaları eleştirdi. Twitter hesabından açıklama yapan Zarif, ‘Birleşik Krallık papağan gibi ABD’nin gittiği çizgiyi takip ediyor ve körü körüne bu ülkenin bölgedeki terör ve maceracılığına katılıyor’ ifadesini kullandı. Zarif, “E3 ülkleri 20 aydır İngiltere’nin taviz politikasına uyarak ABD diktasına boyun eğiyor” dedi.