İzmir Hükümet Konağının hikayesi

Konak mevkiinin doğuşunu 18. Yüzyılda İzmirde güçlenen Katipzade isimli Ayan Ailesine kadar götürebiliyoruz. Ayanlar, Osmanlı merkezi yapısının zayıflamasından yararlanarak, yaşadıkları bölgeleri egemenlikleri altına almışlardı. 1759da Katipzade Ahmet Reşit Efendinin zorbalığından ahali şikayetçiydi. İstanbul, ayanın yakalanmasını emredince, Reşit Efendi İzmirden kaçarken denizde boğulmuş, mallarına devlet el koymuştu. Buna rağmen ailenin egemenliği 1800lü yıllara kadar sürmüş; İzmiri, bölgeye adını veren konaktan yönetmişlerdi. Ayanlıkla mücadele eden II. Mahmutun 1816da ailenin mallarına el koyduğu ifade edilse de, ailenin İzmirdeki yöneticilik vasfının devam ettiğini, 1821de Katipzade Ahmet Ağanın İzmir baş ayanlığına getirildiğini biliyoruz. Kentin kalbi olan Konak ismi, vilayetin yönetildiği binadan gelmektedir. Konak, kentin fiziki yapısının şekillenmesinde önemli bir rol üstlenmiştir. Kent için böylesine anlamlı bir yapının tarihsel dönüşümü ve yapımının İzmirliler için önemli olduğuna inanıyorum. 1840lı yıllarda Konak haraptı ve vilayet hâlâ buradan yönetilmekteydi. Devlet, 69 bin kuruşa konağın tamirini planlamıştı. Ancak 1847 yılındaki bir deprem konağı tamamen sakatlamıştı. Vilayet, 26 Eylül 1847de konağın yıkılarak yeniden inşasını, bunun için de yaklaşık 1 milyon kuruşa ihtiyaç duyulduğunu bildiriyordu.Ne var ki 1864 yılına kadar konağın yenilenemediğini anlıyoruz. İzmir Eyaleti Valisi Mehmet Reşit Paşa, 7 Mart 1864te İstanbula yazdığı raporda, ahşap Hükümet Konağının harabiyetini, yıkılarak kargir bir bina yapılmasının elzemiyetini yazıyordu. Mevkiye yakışır, mükemmel ve geniş bir konak yapılmasını ve bunun için de 3 milyon kuruş gerektiğini belirten Paşa, paranın kaynağını da bulmuştu. İzmirde hapishane olarak kullanılan Cezayir Hanı ile eskimiş olan Karantina ve iskana açılmamış olan Karşıyaka sahilindeki hazine arazilerinin satışından sağlanacak gelirle inşaat gerçekleştirilecekti. Meclis - i Vala 18 Mart 1864te raporu uygun görmüş, projenin hazırlanmasını istemişti. Bu gelişmelere rağmen somut adımlar atılamamıştı. Tamiri için 1 milyon kuruş 1867de Vilayet Nizamnamesinin yayınlanmasıyla İzmir, Aydın Vilayetinin merkezi olmuştu. Yeni nizamname, vilayetlerde meclis salonu ile birçok büronun varlığını gerekli kılıyordu. İzmirdeki bina hizmet için yeterli değildi. Ayrıca, Avrupalı konsoloslarla, tüccarlarla haşır neşir olunan, İzmir gibi bir kente bu hükümet konağı yakışmamaktaydı. Dönemin valisi Sabri Paşa konağın inşası yolunda ciddi adımlar atmış, harabe olan konağın kışı çıkartamayacağını İstanbula bildirmişti. Binanın 1 milyon 725 bin kuruşa mâl olacağı hesaplanmıştı. Hükümet 16 Kasım 1867de projeyi onaylayarak, inşaatın başlamasını emretmişti. Eski konak yıkılmış, inşaata başlanmış, inşaat süresince de vilayetin işlerinin yürütülmesi için Reşadiye (Güzelyalı) civarındaki Sadullah Efendinin konağı kiralanmıştı. 1867: İzmir vilayet merkezi Salepçizade Ahmet Beyin kontrolünde yürütülen inşaat, özenle yapılmaktaydı. Zemin gevşek olduğundan temeline ve zemin duvarlarına itina edilmiş, inşaatın sırf bu kısmı için 1 milyon 300 bin kuruş harcanmıştı. 27 Eylül 1871 tarihli belge, konağın tamamlanabilmesi için 3 milyon kuruşa daha ihtiyaç duyulduğunu yazıyordu. Hükümet, İzmir gibi liman kentinde inşa edilen konağın hükümetin şanına yaraşır biçimde olmasını ve masraftan kaçınılmamasını bildirmişti.Hükümet Konağı 1872 yılında tamamlanarak hizmete girmiş ve kentin simgelerinden biri haline gelmişti. 1881 tarihli vilayet salnamesi konağı "şehrin en yüce binası ve en büyük ziyneti" olarak tanımlıyordu. Konağın bahçesi Vali Halil Rıfat Paşa tarafından düzenlenmiş, İzmirliler de buraya "Hükümet Parkı" adını vermişlerdi. Masraftan kaçınılmadı MİMAR Ron Vitali, konağın projelerini çizmiş ve raporunu 5 Ekim 1867de valiliğe sunmuştu. Bina 2 bin 062 metrekare zemin üzerinde, iki katlı, 13.5 metre yükseklikte inşa edilecekti. Konak; Vilayet ve Mutasarrıflık memurlarının büroları, Vilayet Meclisi, mahkeme, arşiv ve valinin ikametgahı olan haremi de kapsayacak şekilde 81 oda ile denize nazır bir büyük salon ve balkondan ibaretti. ege@milliyet.com.tr Ron Vitalinin eseri