İş Bankası, ‘finansta bölgesel güç’ için 6 ülkeyi gözüne kestirdi

İş Bankası, “nev-i şahsına münhasır” bir grup. Bir Cumhuriyet kuruluşu. Atatürk'ün emeği var kuruluşunda. Kurtuluş Savaşı'nda Hintli Müslümanların gönderdiği yardım parasını koymuş sermaye olarak. Buradan kaynaklanan hissedarlığını (yüzde 28.09) bugün CHP temsil ediyor. Ancak bu hissedarlığın geliri Türk Dil ve Tarih kurumlarına gidiyor. Yüzde 41.54'ü mensuplarının munzam sandığının. Yüzde 30.37'lik kısmı halka açık.
Ziraat Bankası tarımı, Halk Bankası esnafı, İş Bankası ise sanayii desteklemek için kurulmuştu. İş Bankası için 'Sanayii desteklemek', hem Türk özel teşebbüsünü desteklemek hem de Türk sanayiinin kuruluşunda bizzat yatırımcı olarak bulunmayı içeriyor.
Bu yüzden İş Bankası, 84 yıllık tarihinde 300'e yakın şirkete iştirak etti. Son yıllarda kredi problemleri nedeni ile devralmak durumunda kaldığı şirketler olduysa da esas itibariyle felsefesine uygun olarak, (büyük bir finans grubunun yanı sıra) sıfırdan ciddi bir sanayi grubu da yarattı. Camda, Türkiye'nin en itibarlı global markalarından birini (Şişe Cam) ortaya çıkardı.
İş Bankası'nın başında bulunan Ersin Özince, bankanın kuruluş felsefesine sıkı sıkıya bağlı bir profesyonel. Önünde, "İş Bankası'nı yakın coğrafyanın en büyük finans kuruluşu" yapmak gibi büyük bir hedef var. Banka, Rusya, Kazakistan ve Ukrayna'da iştirak edinmek, Azerbaycan ve Mısır gibi komşularda dış teşkilat kurmak istiyor.
Cam grubuna gelince... Bu önemli Türk markası yakın coğrafyaya açılma konusunda finans grubunu geçmiş durumda. Birçok ülkede fabrikaları, pazarlama teşkilatları bulunuyor. Oldukça tempolu bir büyüme yolunda.

Ersin Özince kimdir?
ODTÜ İdari İlimler Fakültesi İşletme Bölümü mezunu olan Ersin Özince, İş Bankası'ndaki kariyerine 1976 yılında stajyer müfettiş olarak başladı. Bankada, muhasebe müdür yardımcısı ve grup müdürü, fon yönetim müdürü ve genel müdür yardımcılığı yaptı. 1998'de genel müdür olarak atandı. Aynı zamanda Türkiye Bankalar Birliği (TBB) Başkanlığı görevini de yürüten Özince'nin finans sektöründe önemli uluslararası kuruluşlarda üyelikleri var. Türkiye'de birçok sosyal kültürel amaçlı vakıfta mütevelli heyeti içinde yer alıyor.

'İş Bankası Grubu' veya 'İş Grubu' finans ağırlıklı bir yapıda. Ama cam gibi, gayrimenkul gibi başka önemli büyüklükler de var. Grupta iş kollarının ağırlığı nasıl dağılıyor?
Tereddüt yok ki İş Bankası, ağırlık bankacılık ve finans olmakla beraber sizin de işaret ettiğiniz gibi adeta bir holding yapısındadır. Bu, kurulduğu tarihten beri de böyledir. Nitekim İş Bankası'nın esas ana sözleşmesine bakıldığında bankacılık dışında hemen hemen sanayinin, ticaretin tüm alanlarını kapsadığını görüyoruz. Bu değiştirilmiş değil. Her ne kadar yönetişim kuralları odaklanmalar gerektirmekteyse de İş Bankası grubu, banka finans ağırlıklı yoluna devam ediyor. Bunun dışında da sanayide, ticaretlerin diğer alanlarında faaliyeti sürüyor, sürecek.
Sürecek derken, yeniden yapılanma formülü üzerinde de çalıştık. O yönde adımlar atarak geldik. Grup içinde biraz Japon holding modellerini anımsatan çapraz sahipliği ortadan kaldırdık. İş Bankası, Cam Grubu'nda artık yalnızca ana şirketin, yanı Türkiye Şişe Cam Fabrikaları'nın hissedarıdır. Eskiden Paşabahçe'de de, Anadolu Cam'da da hissedardı. Diğer grup şirketlerimizin de çapraz sahiplikleri vardı. Bunları sadeleştirdik.
Bazı grup içi şirket birleştirme faaliyetleri oldu. Bazı şirketlerimiz satıldı. Bugün grubun esas faaliyetini finans ve daha doğrusu hizmetler ve cam sanayi olarak gruplandırabiliriz.
Hizmetler deyince finansın yanı sıra bir miktar lojistik sektörüyle de ilgimiz var. Bir de küçük hissedar konumunda olmamıza rağmen bugünkü boyutları itibariyle Türkiye’de telekomünikasyon sektöründe bulunan en büyük Türk yatırımcılarından biriyiz.
Bir ara bankacılık kanunu gereği, bankalardan iştiraklerinden çıkmaları, satmaları isteniyordu ama sizde sorun olmadı...
Sermayesi yetersiz birçok grupta oluyor. Küçük sermayelerde çıkan sorun bizde çıkmaz. Bir takım sıradan değerlendirmeler izledik o zaman. 'Bankacı bankacılığını, sanayici sanayiciliğini yapsın...'  Bunlar çok sıradan ifadelerdi. Sonradan gördük ki 'bankacılar sanayicilikten çıksın' diyenler, sanayicilerin bankacılığa ilgisini makul görüyorlar. Hâlbuki burada kimin ne yorum yaptığından çok uluslararası sermaye ve yönetişim standartlarına uymaktır esas olan. Bahsettiğiniz 2001 krizi yılları dahil İş Bankası daima grubunun tamamını uluslararası sermaye standartlarında sürdürebilecek sermaye gücüne sahip oldu.
Yapılanma bizde daha ziyade yönetişim gereklilikleri ile ortaya çıktı. Sermaye sıkıntısından şirket satmak ya da yapılanma durumunda kalmadık. Şirket azaltmak, faaliyet konularımızı daraltmak gibi kaygımız olmadı. Ama banka yönetimiyle iştirakler yönetimini giderek ayıran kuralları dışımızdaki mevzuat getiriyor. Biz de İş Bankası'nın kurumsallığı içinde bunları sürekli yeniliyoruz.
83 yılda 288 şirkete iştirak etmiş, 256'sındaki ortaklığı devretmiş. Halen 32 şirkette doğrudan, 86 şirkette dolaylı ortaklığı var. Bu kadar çok şirket var grupta... Bunlardan kredi sorunları yüzünden gruba geçenler de var değil mi?
Bu söylediğiniz en kolay akla gelen. Ama İş Bankası başkalarının eskileriyle bir imparatorluk kurmuyor. Öyle olsaydı İş Bankası her şeyin, Türkiye’nin önde gelen birçok grubunun sahibi olurdu. Çünkü kötü dönemler hep geçirildi. Kötüleşen krediler karşılığında hep şirketleri alarak götürmeye kalksaydı, Türkiye’de birçok özel grup olmazdı.
Sizin sektörünüzden örnek vereyim. İstanbul Radyosu galiba 1927'de kurulmuş. 80'inci yıl dönümünde İş Bankası ödül aldı. Nedenini araştırdım, gördüm ki İstanbul Radyosu'nun da içinde bulunduğu şirket (Bugünkü TRT) kurulduğunda en büyük hissedar İş Bankası'ymış, yüzde 40'la. Türkiye’deki yayıncılığın ilk kuruluşlarından biri.
İş Bankası özel şirkettir diye o dönemlerde deniz taşımacılığı yapıyor, şirketi var. Zonguldak maden havzası İş Bankası'nın hissedarı olduğu özel bir teşebbüs içinde.
İş Bankası daha kuruluşunda 'özel şirket' olarak, Türk sermayesinin oluşturulması, biriktirilmesi ve Türk teşebbüsünün geliştirilmesi, Türk sanayinin inşa edilmesiyle görevlendiriliyor. Bankanın 300'e yakın iştirakinin çok büyük bir bölümü sıfırdan kurulmuş şirketlerdir.
Sizin işaret ettiğiniz tarzda, borçtan devralınan şirketleri biz daha ziyade yeni dönemde görüyoruz. 80’li yıllardan sonra... Bunlara örnek olarak, alıp rehabilite edip sattığımız Güney Sanayi, Mensa, İzmir Demir Çelik gibi firmaları verebiliriz.
Bunlar çok değildir. İş Bankası misyonu gereği yatırımcıdır. İş Bankası prensip olarak müteşebbis olduğu için son 10 yılın içinde dahi çok büyük yeni projelere girmiştir. Avea ve Petrol Ofis bunun örnekleridir.
Sanayi ve hizmetler grubuyla ilgili plan nedir? Gündeminizde ne var?
Banka ve finans ağırlıklı, Türkiye ve çevresinde önde gelen grup vizyonumuzu sürdürmeye kararlıyız. Bunu sermayemize güvenerek söylüyorum. Türkiye’de ve yakın coğrafyada mali sektörde en büyük olma konumunda devam edeceğiz. Sermayemiz de alt yapımız da markamız da son derece elverişli.
Mali sektörde Türkiye dışı coğrafyada da genişleme planları içindeyiz. Bu konuda göstermelik ve kısa dönemli yatırımlar peşinde değiliz. Özellikle değerlendirdiğimiz ülkeler Azerbaycan, Kazakistan, Rusya Federasyonu, Ukrayna... Bunları takiben Mısır, Suriye ve Irak’ı da izliyoruz. Bir coğrafyada finansın yanı sıra sigorta, yatırım bankacılığı, gayrimenkul finansmanı gibi alanlarda da yayılabiliriz. Bu konularda sermayemizi fazla riske sokmadan hareket edeceğiz.
Peki neden bugünden yarına bir şey yapmıyoruz? Birincisi sermayemiz çok kıymetli. İkincisi bahsettiğim ülkelerde mevzuat düzenlemeleri yeni oturuyor. Macera aramıyoruz.
Grubun işleri içinde ikinci ağırlık camda. Şirketleriniz dünyada çok önemli bir konuma geldi. Bu alanda yatırımlar devam edecek mi?
Cam sektöründe, bankacılıktan az olmayan bir geçmişimiz var. Camcılığımızın 70 yılı aşkın tarihi var. Şu anda yörenin en büyük gücü. Türkiye Cumhuriyeti’nin uluslararası platformdaki en büyük sanayi inisiyatifi. Şişe Cam, sadece Türkiye’ye üretim yapan Türk pazarına hakim ve ihracatı da çok yapan bir şirket değil.
Özellikle son 10 yılda başta Rusya Federasyonu olmak üzere Balkanlar'a, Ortadoğu’ya (Rusya'da cam ambalajda yüzde 40 civarında pazar payıyla en büyük oyuncudur) büyük yatırımları oldu.
Cam sektöründe büyümemiz bankaya hiçbir şekilde külfet getirmiyor. Çünkü Şişe Cam, aynen ortağı İş Bankası gibi ergin bir şirket. Finansal ilişkileri sağlıklı. Cam konusunda çok iddialıyız, vazgeçme gibi bir durum yok. Atatürk'ün emanetlerinden biridir. Cam grubunda 50 şirket var. Camda ülkemizde ve dışarıda büyümemize devam edeceğiz. Cam ev eşyasında Avrupa’nın ikincisiyiz. Dünyada da dördüncü olduğumuzu tahmin ediyoruz.
Lojistikte durum nedir? Yatırımlarınız var...
Sessiz ve derin giden ama çok büyük bir lojistik faaliyetimiz var. Pazar payımızı yüzde 7'lere kadar yükselten, Türk denizcilik filosunun önemli paylarından biri. Nemtaş firmamızın altında 260 bin DWT kapasiteli bir gemi filosuna sahibiz. Hepsi Türk bayraklıdır. Nemtaş, Türkiye’nin ilk ve büyük özel limanlarından GEMPORT'un sahibidir.
Yani lojistikte ciddi bir varlığımız var. Cam grubunun da lojistikle çok bağı var. Bu nedenle ilerde faaliyetlerimiz hem kendi ihtiyaçlarımız, hem de Türkiye’nin potansiyelini dikkate alarak sürdürme arzusundayız.
Yeni bir liman yatırımı, gemi alımı var mı?
Grubun sürekli yatırımları var. Gemlik Limanı'nı genişletiyoruz. Kapasitesini birkaç kat katlayacak araziye sahip. O arazide yatırımlarını sürdürüyor. Türkiye’nin çeşitli yerlerinde yeni liman arayışları var. Filoyu sürekli yeniliyor. En son aldığımız gemi 2 yıldır Türk limanlarına girmedi, sürekli geziyor. 8 gemisi var.
Telekomünikasyon işiniz var. Aria ile başlayan süreçte payınız yüksekti. Birleşme sonrası yüzde 19 görünüyor. Bu sektörden çıkma fikriniz var mı?
Türk Telekom'un, avea'nın ortağı olmaktan son derece memnunuz. Şirket artık ciddi gelir yaratır duruma geldi. Pazar payı, abone adedi itibariyle arzulanan gelişmeler oldu. Abone sayısı 10 bini buldu. Sıkıntılı dönemini geçti diyebiliriz. Her mal alınır satılır. Biz alıcı da satıcı da olabiliriz. Değerini tam bulmadan, satmak gibi telaşe içinde değiliz. Karlı yatırıma dönüşeceğini düşünüyoruz. İdealimiz avea’yı da Türk menkul kıymetler borsasına kote bir şirket olarak görmek.
Hizmet sektöründe başka firmalarımız da var. Bayındırlık sağlık hizmetleri ciddi boyuttadır şu anda. Ankara ağırlıklı hizmet veriyor. İstanbul'da diş klinikleri var. Sağlık sektöründe bulunmaktan da şikâyetçi değiliz.
Böyle ciddi ve kamusal yönde olan konularda çalışmak bizim özelliğimiz. Satmaya çalıştığımız hiçbir şeyimiz yok. Olduğu zaman da borsaya duyuruyoruz. Şirketlerimizin performansı iyi ya da iyileşme yolundadır.
Satmayı düşündüklerimizin duyurularını yaptık. Bu zeytin işletmesi olabilir, onu da değerlendiriyoruz. Ama bütünün içinde ciddi satış düşünmüyoruz. Bir aile şirketi ya da Türkiye konusunda tereddütlü bir sermaye yapısında olmadığımız için çok uzun vadeli bakıyoruz. Başka bir pasaportumuz, gidecek bir yerimiz yok. Türkiye de güzel büyüyen bir pazar. Bazı darboğazlar olsa da politikalarımızı pek etkilemiyor.
Gayrimenkul yatırım ortaklığı var, İş GYO. Portföyü oldukça iyi. Gündemindeki projeler neler? Kanyon'da ofis blokundaki payınızı sattınız. AVM tarafını da satmanız söz konusu mu?
Biz banka olarak her işlerine müdahil olmuyoruz. Halka açık bir şirket olduğuna göre onu ancak yöneticileri verebilir. Buradan da şunu ifade edeyim. Bir patron şirketi gibi değildir bizim grubumuz. Kanyon’a girerken de bizim katkımız sınırlı olmuştu. Çıkmayı düşünürlerse de katkımız sınırlı olur. Bir ara böyle bir değerlendirme vardı ama şu anda öyle bir düşünce içinde olduklarını bilmiyorum.
İş GYO ciddi bir portföy bulunduracaktır elinde. Çünkü güzel ve muntazam kira geliri elde etmektedir. Şu anda ellerinde birkaç tane yeni proje var. Dolayısıyla eskileri azaltmayı da düşünebilirler. O biraz da kendi politikalarına bağlı. Gurur duyduğumuz şirketlerimizden birisi. Borcu da yoktur, yatırımlarını kendi imkânlarıyla yapmıştır. İstanbul Altunizade'de bir projesi var. İzmir'de yine bir projesi var.
Yeni bir sektör söz konusu olabilir mi?
Katiyen böyle bir kararımız yok ancak biz daima grubumuzun, hissedarlarımızın yanı sıra ulusal ekonominin de ihtiyaçlarını nazar-ı dikkate alarak hareket ederiz. Ben şu anda cam gurubumuzun altında bulunan enerji ve madencilik faaliyetlerinin  gelişebileceği düşüncesindeyim.
Madencilik faaliyetlerinde kişisel arzu, mutlaka bor mineralleri işlenmesidir. Şu anda bora yakın bir konuda olan Cam Elyaf Sanayi, Türkiye’de cam elyaf minerallerine işleyen tek kuruluştur.
Sigorta şirketleri yabancıların çok ilgisini çekti. Anadolu Sigorta’ya teklif gelmedi mi?
Sigortanın çok gelişeceğini, şirketlerimizin piyasa değerlerinin çok yükseleceğini, bankacılık sektöründen aşağı kalmayacak şekilde yükseleceğini düşünüyoruz. Teklif almış değiliz. Öyle bir düşünce içinde olsaydık duyururduk. Ancak çeşitli eğilimler olabiliyor. Bunlar daha ziyade öyle nezaket ziyaretleri falan oluyor. Kimseyle alma satma tarzında detaylı görüşmeler olmadı. Sigorta şirketlerimizin hemen tamamı halka açık.
Gerek sermaye gücü, gerek insan gücü açısından her hangi bir noksanımız yok. Sigortada yabancı sermaye ile işbirliği düşünebiliriz. Ama bu Türk piyasamızı paylaşmak şeklinde olmamalı. Yöreyi paylaşmak olsa anlarım. Bankacılıkta da sigortacılıkta da yöreyi kapsayacak işbirlikleri üzerinde dururuz. Şu an itibariyle bu konuda somut bir işbirliği olasılığımız yok ama sizin de söylediğiniz gibi gündeme gelebilir.
Bugün uluslararası sermayenin geldiği seviyeler dikkate alındığında İş Bankası'nın misyonu daha da önem kazanıyor. Bu yolda devam etmeye kararlıyız. Bu amaçla İstanbul’un finans merkezin olması düşüncesini de sonuna kadar destekleyeceğiz. Türk bankacılığının yanında sermaye piyasasının gelişmesinin de misyonerliğini yapmaya devam edeceğiz.

‘İş Holding’ kurulabilir
2002 yılında başlamış bir grup içi yapılanma vardı. Bu bitmiş durumda mı?
Hayır devam ediyor. Burada yalnızca kişisel değerlendirmemi söyleyeyim. Bunu İş Bankası'nın yetkili kurulları, genel kurulu değerlendirerek sonlandırır.
Ama dünyada İş Bankası'na benzer bir yapısı olan kuruluşlarda genellikle mali sektör ve mali sektör dışındaki işler birbirinden ayrıdır. Muhtemelen İş Bankası ilerde bir kısım Avrupa bankaları, Brezilya, Avustralya bankaları örneklerinde olduğu gibi, finansal ve diğer faaliyetlerini ayrı gruplar altında toplayabilir. Üstünde bir holding yapısı oluşturabilir. Burada çeşitli yapısal modeller ortaya koyabilir.
Bunlar bitmiş değildir. Bitmesi birincisi Türkiye’de konjonktürün uygunluğuna bağlı. Çünkü sermaye piyasasıyla ilgili bazı kararlar gerektirecektir. Bu konularda en önemli şey müesseselerin sermaye gücü ve sermaye idaresidir. Yalnız ana sermayedarlarımız değil yabancı sermayedarlarımız da bu söylediğim konunun bilinci içinde.
Latin Amerika’dan, Avustralya’ya kadar bütün şirketler işlerini odaklandırmak amacıyla benzer şeyler yapıyorlar. Bunu sadece bankalar yapmıyor. Sınai gruplar da yapıyor. Normal bir holding yapısı İş Bankası'nda da zaman içinde gerçekleşecektir diye düşünüyorum. Planı yapılmış şekilde.

Rakamlarla  İş Grubu
-  Grubun iş ağırlığı finans ve cam sektörlerinde.
- Toplam 10'dan fazla sektörde faaliyeti var:
-  Finans
-  Cam sanayi
-  Kimya sanayi
- Telekom
-  Limancılık
-  Gemi taşımacılığı
-  Gayrimenkul
-  Gıda
-  Sağlık
-  İş Bankası 2007'yi yüzde 6.6 büyüme ve 80.2 milyar YTL aktif büyüklükle kapattı
-  33 şirkette doğrudan ortak
- Ortak olduğu çatı şirketlerin altında toplam 86 şirket var.
-  Şimdiye kadar 288 şirkete ortak oldu ve bunların 255'inde ortaklığını devretti.
-  Cam grubu 50'den fazla şirketle dört ana iş koluna ayrılıyor
- 17 bin kişinin çalıştığı cam grubunun satışları 2 milyar doların üstünde

İş Grubu’nun gündemi
- Bankacılıkta Azerbaycan, Kazakistan, Rusya Federasyonu, Ukrayna, Mısır, Suriye ve Irak’ı değerlendiriyor.
- Sigorta, bölgesel oyunculuk amacıyla yabancı ortaklığa açık
- İştiraklerden Nemtaş, GEMPORT Limanı ve filoyu büyütüyor
- Nemtaş, yeni liman alabilir.
- Ant Gıda'da zeytin işletmesini satmayı planlıyor
- İzmir'de gayrimenkul projesi var
- İstanbul Üsküdar'da gayrimenkul projesi geliştiriliyor
- Grupta finans ve diğer sektörleri ikiye ayırarak bir çatı holding altında toplama konusu değerlendiriliyor
-  Enerji ve madencilik faaliyetlerinin geliştirilmesi gündemde.