Vehbi Koç’un Özal’ın vakfına verdiği hisselere İtalyanlar talip

Temelleri 1969 yılında atılan Türkiye Milli Kültür Vakfı’nı (TMKV) geçtiğimiz kasım ayında düzenlediği “40 Vakıf İnsana Vefa” töreninden hatırlarsınız.
Bir öğretim üyesi kürsüden, Semra Özal’ın yanında oturan Başbakan Erdoğan’ın gözünün içine baka baka “Özal olsaydı, Genelkurmay Başkanı’nı görevden alırdı” demiş, salon alkıştan inlerken, Başbakan istifini bozmamış, daha sonra bu konuda sorulan bir soruyu, askeri kastederek, “Beni zor durumda bırakıyorlar” diye yanıtlamıştı.
8. Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın da 1975-1983 yılları arasında başkanlığını yaptığı bu vakıfla, Başbakan Tayyip Erdoğan’ın yolu bir kez daha kesişecek gibi görünüyor.
Koç ve Sabancı vakıflarıyla birlikte TMKV’nin de hissedar olduğu, İtalyanların hâkim ortaklığındaki otomotiv yan sanayicisi Mako, TMKV hisselerine talip oldu.
Ancak TMKV yöneticilerine göre İtalyanlar öyle düşük bir fiyat öneriyor ki Vakıf, Başbakanlığa bağlı Vakıflar Genel Müdürlüğü müfettişlerini göreve çağırmaya hazırlanıyor.
Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’e de burs veren TMKV’nın ilginç öyküsünü, kurucularından Prof. Nevzat Yalçıntaş’ın ağzından dinledim.

Vakıf’tan önce tesisti
İsviçre’den tercüme olarak alınan Medeni Kanun’da, “vakıf” yerine “tesis” kelimesi kullanılıyordu. Dönemin Halk Partisi Balıkesir Milletvekili Aydın Bolak’ın, 1968 yılında TBMM Başkanı Ferruh Bozbeyli’ye götürdüğü öneri çerçevesinde, “tesis” yerine “vakıf ” kelimesi yasallaştı.
Medeni Kanun’da 1968 yılında yapılan bu değişiklik; Batı ile yaşam biçimimizdeki ilk doku uyuşmazlığının habercisiydi.
Bunun üzerine, yüksek makine mühendisi Selahattin Uzel ile yakın arkadaşları Prof. Dr. Cevat Babuna ve Prof. Dr. Rauf Osman Karadeniz’in fikir önderliğini yaptığı TMKV’nin kuruluşu gerçekleşti.
TMKV’nin başkanlık görevini 1969’dan 1971 yılına kadar Bozbeyli südürdü.
Bozbeyli, vakfın Ankara’da örgütlenmesi için bürokratlarla yola çıkmanın yararına inanıyordu: dönemin DPT Müsteşarı Turgut Özal ve yardımcısı Prof. Dr. Yalçıntaş’ın desteğini aldı.

Gül’e burs veren vakıf
İstanbul’da ise Babuna’nın girişimi ile iş ve bilim dünyasına ulaşıldı. Konyalı Lokantası’nın sahibi Mustafa Doğan’ın ev sahipliğinde yapılan toplantılar, ÇBS boyalarının kurucusu Abdülkadir Çavuşoğlu’nun TMKV’ye tahsis ettiği Karaköy’deki bürosunda devam etti.
Bu süre içinde vakıf büyümeye başladı ve Eyüp’te kendi binaları olan “Vakıf Kültür Evi”ne taşındı.
Yalçıntaş, “Memleketin kalkınması ve milli birlik şuurunun gelişmesi için; ilim, fikir, sanat ve fen adamları yetiştirmek istiyorduk Abdullah da (Cumhurbaşkanı Gül’e, üniversitede hocası ve de iş yaşamında koçu olması sıfatıyla adıyla hitap ettiğini düşünüyorum. S.Y.) gelecek vaat eden, iyi bir gençti. Ona burs verdik, yurt dışına gönderdik. O yıllarda döviz sıkıntısı malum; yurtdışı eğitimi Türkiye’nin üç beş katı maliyet getiriyor” diye başlıyor sözlerine.
Mako’nun vakıf hisselerini satın almak için pazarlık ettiğini de söyleyen Yalçıntaş, “Hisselerimizi yabancıya satmak istemiyoruz” diyerek, yaşadıkları ikileme vurgu yapıyor.
Son 40 yılda 5 bin gence burs veren vakıf, 1970-1971 döneminde (Özal’ın DPT Müsteşarı olduğu yıllar) 11 gence verdiği burs ile eğitim yaşamına girmeye başlamıştı.

Vehbi Koç ile Özal pazarlık etti
Vehbi Koç da aynı yıllarda eğitime gönül vermiş, Nejat Eczacıbaşı’nın başkanlığında 1967 yılında Türkiye Eğitim Vakfı’nın (TEV) kuruluşuna öncülük etmişti.
Yalçıntaş; Vehbi Koç ile DPT Müsteşarı Özal arasında geçen, kendisinin de şahit olduğu görüşmeyi aktarıyor:
“Vehbi Bey, ‘Gençlerin eğitimine destek oluyorsunuz. Bizim çocuklara da para verin’ dedi. Biz de vakfın sürekli gelir getiren, kendi ekonomik kaynağının olması gerektiğini düşünüyorduk. Bu nedenle Koç’a, 1970’de otomotiv sanayiine üretim yapmak üzere Bursa Organize Sanayi Bölgesi’nde kurulan fabrikayı hatırlatarak, ‘Bize Mako Elektrik ve Sanayi hisselerini verin, bunun karşılığında size eğitim bursu yardımı yapalım’ teklifinde bulunduk. Mako’dan hisse aldık.”

Sabancı, Koç ve TMKV’ye hisse
O günleri TMKV Genel Müdürü Kemal Özpınar da şöyle anlatıyor.
“Mako’nun İtalyan ortağı Magneti Marelli’ye Koç ile ortak olarak yapacağı yatırım için izin verilirken, ‘Hisselerinin yüzde 15’ini gönüllü kuruluşlara satılması’ istendi. Bunun üzerine Mako, hisselerinin yüzde 15’ini Koç, Sabancı vakıflarıyla, TMKV’ye verdi. Ancak TMKV’nin bu yüzde 5’lik hisseyi alacak kadar parası yoktu, yüzde 3.3 oranında hissedar olabildik. Vehbi Bey bu dönemde TMKV’yi ‘Hisselerinizi satarsanız, Sabancı Topluluğu’na devretmeyin’ diye de uyarmış. Mako, Sabancı vakıflarındaki hisseleri aldı, bizimkileri de 2 milyon TL gibi çok küçük bir bedelle satın almak istiyorlar. Mako’da yönetim kurulu üyelerinin maaşları bu kadar...”
Özpınar, yeni çıkan Vakıflar Yasası’nın tanıdığı bir imkâna vurgu yaparak “Başbakanlığa bağlı Vakıflar Genel Müdürlüğü müfettişlerinin şirket bilançosunu incelemesini istiyoruz” diyor.

TMKV bedeli düşük buluyor
Özpınar temettü dağıtımında bile cimri davrandıklarını iddia ettiği Mako’dan “daha gerçekçi” bir fiyat bekliyor!
Koç Topluluğu 2005 yılında Mako Elektrik ve Sanayi şirketindeki hisselerinin tümünü İtalyan ortağına sattı.
40 bin metrekare alanda üretim yapıyor. Marş motoru, ateşleme bobini, havalandırma motoru; klima, kapı, bagaj sistemleri gibi parçaları, otomotiv sektöründeki ticaret payı yüzde 87.6’ya ulaşan Mako, alanında rakipsiz bir firma.
Bu arada 1995 yılından günümüze İlahiyat kökenli Prof. Dr. Salih Tuğ’un başkanlığını sürdürdüğü TMVK’nın varlıkları arasında, İMAŞ’ın yüzde 45 hissesi, Eyüp’teki bina, Manifaturacılar Çarşısı’nda dükkânları bulunuyor.