En uzun kanlı Ay tutulması

Ay’ın dünyanın arkasında kalması ve Güneş ışınlarını alamaması ile oluşan Ay tutulmalarından en uzunu 27 Temmuz (yarın) gecesi gerçekleşecek. Türkiye’nin ilk gözlemevine ve çalışan en eski teleskopuna sahip İstanbul Üniversitesi Gözlemevi, amatör astronomi meraklıları ve akademisyenleri yüzyılın en uzun Ay tutulmasında bir araya getirecek. Mars, Jüpiter ve Satürn gibi gezegenlerin de görülebileceği gecede ay toplam 3 saat 55 dakika tutulacak.

Ay’ın dünyanın gölgesinde kalması ve Güneş’ten gelen ışınları almaması Ay tutulması olarak tanımlanırken, bu gök olayı her zaman ilgi çekiyor. Türkiye’den 2018-2020 yılları arasında gözlenebilecek altı Ay tutulmasından ikincisi, 27 Temmuz’da (yarın) gerçekleşirken pek çok ilginçlik barındıracak. Bu yüzyılın en uzun tam Ay tutulmasının yaşanacağı gök olayı 1 saat 43 dakika sürecek. Tam ay tutulması sırasında yerkürenin tek uydusu mükemmel bakır kızılı renge erişecek. Güneşten aldığı ışık azalırken Ay, Mars gibi kızıl bir görünüme kavuşacak. 82 yıldır gökyüzünü tarayan bir ton ağırlığındaki tarihi teleskopa sahip olan İstanbul Üniversitesi Gözlemevi Uygulama ve Araştırma Merkezi, gece için özel bir gözlem etkinliği düzenleyerek astronomi meraklılarını buluşturacak.

Mars’a yaklaşacağız

Yarın gece dünya ile kızıl gezegen Mars’ın da birbirine en yakın konumda olacağını belirten İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü Öğretim Üyesi ve İstanbul Üniversitesi Gözlemevi Müdür Yardımcısı Dr. Sinan Aliş, “Mars gökyüzünde oldukça parlak görünecek. Güneş sisteminin en büyük iki gezegeni Jüpiter ve Satürn de gökyüzünde olacak ve astronomi meraklıları için bir gökyüzü şöleni sunacaklar. Ay ve Mars, doğu ufkuna yakın olsalar da gözlenebilecekler. Gözlemevi Uygulama ve Araştırma Merkezi olarak Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü ve üniversitemizin Amatör Astronomlar Kulübü’nün desteğiyle halka açık gözlem gecesi düzenliyoruz. İstanbul’da havanın açık olması durumunda gözlemevimizdeki sabit teleskopların yanı sıra çeşitli portatif teleskoplar ile de Ay, Mars, Jüpiter ve Satürn gözlenebilecek” dedi.

Tam tutulma 00.13’te

Dr. Aliş, Trakya bölgesinde tutulmanın ay doğarken başlayacağını ancak Türkiye’nin büyük bir çoğunluğunda tutulmanın Ay doğduktan sonra gerçekleşeceğini vurgulayarak, şöyle devam etti: “İstanbul’da Ay 20.15’te doğacak. Parçalı tutulma 21.24’te, tam tutulma 22.30’da başlayacak. Tutulma ortası 23.21’de olurken, tam tutulma 00.13’te; parçalı tutulma ise 01.19’da sona erecek. Ay tutulması sırasında Ay’ın tamamen dünyanın gölgesinde kalacağı süre yaklaşık 1 saat 43 dakika. 27 Temmuz’daki Ay tutulmasında, tam ve parçalı tutulmaların toplamı yani toplam tutulma süresi 3 saat 55 dakika olacak. Ay tamamen dünyanın gölgesinde kaldığında bile görülebilir olmaya devam edecek. Hatta bu aşamada uydumuzu kızıl renkte göreceğiz. Bunun nedeni, güneşten gelen ışınların dünya atmosferinden geçerek Ay’ı aydınlatmasıdır. Bu nedenle, atmosferdeki toz miktarına bağlı olarak Ay’ı daha az veya daha çok kızıl renkte görebiliriz. Özellikle tutulmaya yakın zamanda meydana gelmiş bir volkanik patlama varsa atmosferdeki toz miktarı artacağından Ay’ı oldukça kırmızı görme ihtimali de var.
Bu kırmızı renk nedeniyle tutulmalar sırasında Ay’ın ‘Kanlı Ay’ olarak adlandırıldığını duyabilirsiniz.”

82 yaşındaki tarihi astrograf

Alman Carl-Zeiss Jena firması tarafından yapılarak 25 Eylül 1936 tarihinde İtalya üzerinden gemiyle 12 parça halinde İstanbul’a getirilen tarihi astrograf, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk gözlem aracı. Üniversitedeki kubbeye yerleştirilen 30 santim açıklıklı, 200 santim odak uzaklıklı güneş gözlemi yapılabilen astrograf, geçmişte 24 x 24 santim ebadındaki cam plaklara görüntü alabiliyordu. Bir ton ağırlığındaki tarihi astrograf günümüzde dört ekvatoral yerleşimli mercekli teleskobu taşıyor ve bu sistem halen güneşin atmosfer tabakalarının bilimsel gözlemlerinde kullanılıyor. Astrograf ile 1937 yılında keşfedilen küçük gezegene Ankara ismi verilmişti. Ayrıca gözlemevinin İST60 ve İST40 teleskopları ile 30 santim ve 20 santim çaplarındaki portatif teleskopları bilimsel araştırmalarda, öğrencilerin eğitiminde ve bilim-toplum etkinliklerde kullanılıyor.

3 saat 47 dakika gözlemlenecek

Tarih boyunca ay ve güneş tutulmaları dünyadaki tüm toplumları etkiledi. İnsanları korkutan ve çeşitli şekillerde tepki göstermelerine neden olan olaylar tutulmalar sırasında yaşanıyor. Güneş tutulmalarının idamları engellediği, savaşları durdurduğu bile biliniyor. Ay tutulmaları görsel bir şölen sunuyor. Ay tutulmasının süresi ayın dünya gölgesinin (gölge konisi) neresinden geçtiğine bağlı. Ay, dünyadan uzaktaysa gölge konisinin daraldığı yerden geçeceği için tutulma kısa sürüyor. Bir ay tutulmasının en uzun süresi 1 saat 47 dakika olabilir. Bu süreye en yakın tutulma 16 Temmuz 2000 tarihinde gerçekleşmişti. Saros Periyodu olarak bilinen dönemselliğe göre bir tutulma, yaklaşık 18 yıl sonra aynı dönemde aynı geometrik özelliklerle yeniden gerçekleşiyor. İstanbul Üniversitesi Gözlemevi Uygulama ve Araştırma Merkezi’nin düzenlediği “Gözlem Geceleri” etkinlikleri, her ayın son cuma gününde astronomi ve uzaya meraklıları buluşturuyor.