250 trilyonluk okuyoruz

Kitap endüstrisi, kültür ve eğitim kitapları ile birlikte yaklaşık 200 - 250 trilyon lira büyüklüğe sahip. Ancak bu rakam dünya ölçeklerine göre çok düşük. Amerika'da tüketici alımları hariç sadece kütüphaneler her yıl 2 milyar dolarlık kitap alıyorlar.
Endüstrinin bu kadar küçük olmasının temel nedeni okuma alışkanlıkları ve gelir düzeyi. Eğitim veya kitap da dahil kültürel harcamalar, Türkiye'de aile bütçesi içindeki büyüklüklerde en son sıralarda yer alıyor. Kitap satışları ve baskı adetleri düşük. Yayınevlerinde kitapların ilk basım adedi, zaman zaman daha da düşük rakamlara inmekle birlikte genel olarak 2 ila 3 bin arasında. Ancak popüler yazarlar ve Harry Potter gibi popüler kitaplar için ilk baskılar 50 binlere kadar çıkabiliyor.
Endüstride eğitim kitapları yükselen bir trende sahip. Yardımcı ders kitapları ve okul öncesi çağ kitapları büyük bir pazar. Ayrıca gelişim ve bebek bakımı gibi kitaplara da ilgi artıyor. Sektör yetkililerinden alınan bilgilere göre okul yayınlarının sektördeki payı yüzde 15 - 20, çocuk ve gelişim kitapları ile birlikte eğitim ve çocuk kitaplarının toplam payı yüzde 30 - 35 civarında. Pazarın kalanını kültür kitapları oluşturuyor.

3 bin 33 farklı kitap basılmış
Bireysel kitabevi ve kırtasiyelerin çok olması nedeniyle rakamlar sağlıklı olmamakla birlikte Türkiye'de tahmini olarak basılan kitapların yüzde 50 - 60'ı satılıyor. Pandora Kitabevi'nin yaptığı bir araştırmaya göre 2000 yılında 4 bin 745, 2001 yılında 4 bin 524, 2002 yılında da 5 bin 208 kültür kitabı basıldı. 2003 yılı Ocak - Temmuz döneminde 540 yayıncı kuruluş 934'ü çeviri olmak üzere 3 bin 33 kitap yayımladı. En çok yayın yüzde 20.71 ile edebiyat, yüzde 14.8 ile tarih ve yüzde 6.99 ile çocuk kitaplarında yapıldı. Ortalama kitap fiyatı 11 - 12 milyon liraya çıktı.
Türkiye'de, 2002 yılında ortalama 2 bin 500 baskı adeti ve 5 bin 208 kitap yayımlandığı dikkate alınarak yapılan hesaplamaya göre bu grupta gerçekleşen cironun 140 trilyon lira civarında olduğu anlaşılıyor. Eğitim ve çocuk kitapları pazarının tahmini 100 trilyonluk büyüklüğü ve eski basımlarla birlikte korsan satışlar hariç 250 trilyonu aşkın bir ciro yapıldığı görülüyor.
Türkiye'de daha çok yerli yazarlar tercih ediliyor. Piyasada yabancı kitapların oranı yüzde 5'e yakın. Ağırlıklı olarak romanlar ve dekorasyon, yemek, bahçe gibi konularla ilgili referans kitapları tercih ediliyor. Son zamanlarda bir de 'kendini geliştirme' kitapları öne çıktı.
Düzenli olarak her yıl en az 10 kitap yayınlayan ve en az beş yıldır faaliyetlerine devam eden 270'i Yayıncılar Birliği üyesi olan 400 civarında yayınevi var.

13 bin 947 kitaba numara
Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğü Türkiye ISBN Ajansı (International Standart Book Number - Uluslararası Standart Kitap Numarası) verilerine göre 2002 yılında 13 bin 947 adet ISBN verilmiş. 2003 yılının ilk on aylık süreci için bu rakam 17 binin üzerinde. ISBN Ajansı yetkilisi Mehmet Demir'in verdiği bilgiye göre ISBN'siz kitap sayısı ISBN sahibi kitapların yüzde 10 - 15'i kadar. Ancak ISBN'siz kitap korsan kitap anlamına gelmiyor. Çünkü ISBN henüz yasal bir zorunluluk değil.
Konulara göre dağılımda ilk sırada toplum bilimleri - davranış bilimleri kitapları yer alıyor. İkinci sırayı edebiyat kitapları, üçüncü sırayı ise din kitapları alıyor.

259 milyon bandrol alınmış
Kitap piyasasının izlenebildiği diğer bir veri kaynağı ise bandrol veren Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü. Buradan 16 sayfadan çok basılı malzemenin yanı sıra kaset, CD, harita ve sözlükler için, basılacak adet kadar bandrol etiketi alınıyor. Bandrolün adet başına satış fiyatı 20 bin lira. Genel Müdür Abdurrahman Çelik'in verdiği bilgiye göre 2002 yılında Türkçe kitaplar için 225 milyon 327 bin 284 adet, ithal kitaplar için 4 milyon 37 bin 928 adet, promosyon kitapları için 29 milyon 929 bin 800 adet olmak üzere toplam 259 milyon 295 bin 12 adet bandrol verilmiş. 2003 yılının ilk 9 aylık verilerine göre bu rakamlar Türkçe kitaplarda 203 milyon 749 bin 25, ithal kitaplarda 1 milyon 715 bin 575, promosyon kitaplarında 26 milyon 738 bin 212, toplam olarak da 232 milyon 202 bin 812.

Yayınevi, dağıtımcı, perakendeci
Yayınevlerinin pre-press dizgi, çevirilerdeki copyright, fotoğraf, resim illüstrasyon, mizanpaj, film çıkış, kapak tasarım, redaksiyon, tercüme, tanıtım, kağıt, matbaa, mücellit (ciltlenmesi) reklam, bandrol gibi giderleri var. Nakliye ortalama yüzde 1.5 gibi bir payla çalışıyor. Telif ödemeleri maliyetin yüzde 5'inden başlayarak, yazara göre yüzde 20 - 25'lere kadar çıkabiliyor. Mesela çocuk kitaplarında yaklaşık yüzde 5 düzeyinde.
Yayınevlerinden perakende satış fiyatı üzerinden ortalama yüzde 35 iskonto ile alan dağıtımcılar, perakendeciye yüzde 25 - 30 iskonto ile veriyor.
Yerli yazarlara verilen telifler kitaptan kitaba, yüzde 12 ile 22 arasında değişiyor. Ancak çok önemli ve dikkatli yapılması gereken bir çeviri için yüzde 25'e bile çıkabiliyor.

Tatilde kitap okunmuyor
Kitap piyasasında mart - ağustos ayları tatil dönemi olmasına karşın kitap satışları düşüyor. Sektörde bu dönem 'kronik kriz' dönemi. Piyasanın en fazla canlandığı aylar ise eylül - ekim dönemi.
Bir dönem yabancı yazarların Osmanlı tarihine dair yazdığı kitaplar çok tutuluyordu. Yani kitapta da moda var. Bu ara romanlar, araştırma kitaplarına göre önde olsa daTürk insanı araştırma kitaplarına daha yatkın.

Öğrenci de az okuyor
Uluslararası Eğitim Başarılarını Belirleme Kuruluşu'nun, 35 ülkede ilkokul 4'üncü sınıf öğrencileri arasında yaptığı araştırma sonucunda, Türk öğrencilerin okuma becerilerinin uluslararası standartların altında olduğu ortaya çıktı. Türkiye 35 ülke arasında 28'inci sırada yer aldı.
Uluslararası ortalamada öğrencilerin çoğunun evinde 25'ten fazla çocuk kitabı var. Türkiye'de ise öğrencilerin sadece yüzde 19'unun evinde 25'ten fazla kitap bulunuyor.
Milli Eğitim Bakanlığı'nın yaptığı araştırmaya göre de Türkiye genelinde altı, yedi ve sekizinci sınıf öğrencilerinin büyük bölümünde okuma alışkanlığı yok.

50 trilyonluk korsan pazarı
Edebiyat ve İlim Eserleri Sahipleri Meslek Birliği'nin (EDİSAM) raporuna göre, yılda 350 bin civarında korsan kitap yakalanıyor. Bu rakamın da toplamın sadece yüzde 5'inde kaldığı belirtiliyor. Korsan yayınevleri, en çok satan 350 - 400 kitabın baskısı yapıyor. Buna göre korsan kitap piyasası yaklaşık 50 trilyon lira civarında. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ağır cezalar öngörmesine karşın uygulanmadığı için korsan yayının önü alınamıyor. Kültür Bakanlığı Sinema ve Telif Hakları Genel Müdürü Abdurrahman Çelik, yayıncılık sektöründe Türkiye'deki 100 trilyon liralık pazarın yüzde 40'ının korsan kopyalardan oluştuğunu belirtiyor.

Sürekli yayın yapan 500'den fazla yayınevi kuruluşu var
Pandora Yayınevi'nin verilerine göre, geçen yıl 643 kuruluş yayın yaptı. Bu yılın ocak - temmuz döneminde ise 540 kuruluş yayın yaptı. Yayıncılardan Yapı Kredi, 2001 - 2002 yıllarında 1 milyonun üzerinde satış yaptı. 2003 yılında da 1 milyon civarındaki satış rakamına ulaşmak üzere. Bugüne kadar bin 700'ü aşkın kitap yayımladı.
Krizlere rağmen kitap satışlarındaki artışta Yapı Kredi, Akbank, İş Kültür ve Doğan Kitap gibi holdinglerin ve yayıncılık yapan bankaların büyük payı var. Bu yayınevleri küçük yayınevlerinin cesaret edemediği çevirileri Türk okuyucusuna sunabiliyor. Holdinglere bağlı yayınevlerinin pazardaki payının yüzde 25 civarında olduğu belirtiliyor.
Dört yıldır yayın yapan Doğan Kitap, Türk ve dünya edebiyatı, araştırma - inceleme, tarih, anı, biyografi türlerinde kitaplar çıkarıyor. Her yıl yüzde 60'ı roman olmak üzere 100 yeni kitap basıyor. Kataloğunda 450 eser var. 2002'de 94'ü ilk baskı, 192'si tekrar olmak üzere 286 kitap çıkardı. 2002 yılında 504 bin adet kitap bastı.
2003'ün ilk on ayında da 90'ı yeni, 250'si tekrar olmak üzere 340 kitap çıkardı. Yine bu yılın ilk 6 ayında edebiyatta en çok satanlar listesinde ilk sırada yer alan Umberto Eco'nun "Baudolino"su, edebiyat dışı türlerde en çok satanlar listesinin başında yer alan Hasan Cemal'in "Kürtler"i de yine Doğan Kitap'ın.
Önemli yayınevlerinden İletişim Yayınları, 1983'ten bu yana sektörde. Araştırma - inceleme kitaplarından, çağdaş dünya edebiyatına, çağdaş Türkçe edebiyattan tarih kitaplarına kadar geniş bir yayın yelpazesine sahip. Yılda ortalama 400 bin ile 600 bin arasında kitap basıyor.
1927 yılında Garbis Fikri tarafından kurulan İnkılap Kitabevi bugün üçüncü kuşak tarafından yönetiliyor. Tarih, edebiyat, araştırma - inceleme, biyografi, felsefe, psikoloji, mizah, çizgi roman yayını yapıyor. Her yıl 120 - 160 yeni kitap çıkarıyor, 400 kitabın yeni baskısını yapıyor. Yılda 1 milyon civarında kültür kitabı satıyor.




BUSINESS