İş etiği / ahlâkı nedir?

Geleceğin yöneticileri olarak üniversiteliler şirket çalışanının ve toplumun ahlâk yapısının bozulmasının, üstlerin iş etiğine aykırı davranmaya karşı kayıtsız veya olumlu tutumlarının ve kişisel maddi gereksinimlerinin karşılanamamasının bir şirket çalışanını iş etiğine aykırı davranmaya çok fazla yönelttiğini düşünüyor.
Üniversitelerin yönetim kademelerine eleman yetiştiren bölümlerinden öğrencilerin, iş dünyasındaki etik kavramı konusundaki düşüncelerini ortaya çıkarmak amacıyla İTÜ İşletme Fakültesi'nden Yrd. Doç. Dr. İlker Topçu ve Yrd. Doç. Dr. Şebnem Burnaz ile İstanbul Bilgi Üniversitesi İ.İ.B.F.'den Yrd. Doç. Serap Ekin bir araştırma yaptı.
Bu araştırmanın bulgularına göre, gerek Türkiye'de gerekse dünyada yolsuzlukların gündemde olduğu bir dönemde öğrenciler, ahlâki yozlaşmayı Türk iş dünyasına etki eden öncelikli faktörlerden biri olarak görmüyor. Ancak, bir yandan iş dünyasının fiilen içinde bulunmamaları, diğer yandan doğal olarak daha çok eğitimle ilgili sorunlarla mücadele ediyor olmaları ve nihayet siyasi istikrarsızlık ve ekonomik belirsizliğin çok daha genel bir toplumsal sorun olarak kendilerini de etkilemesi bu sonuca ulaşmada etken olarak görülebiliyor. Diğer yandan, doğrudan iş ahlâkı ile ilişkilendirilerek verilen iş dünyası ile ilgili ifadelerden alınan sonuçlar ise, geleceğin yöneticilerinin iş dünyasına yönelik tutumlarını ortaya koyuyor. Öğrenciler, iş ahlâkının benimsenmesinin, ilgili şirketi takdir edilen ve başarılı kılmasına karşın kârlı şirket yapmayacağına inanıyor. Her ne kadar iş ahlâkına uygun davranmanın kâr etmekten daha önemli olduğu savunulsa da, iş ahlâkına uyan şirketin karlı olmayacağı fikri gelecekte şirketleri yönetecek olanların ortaya koyduğu ilginç bir bulgu olarak görünüyor.
Çalışanların iş ahlâkı ile ilişkili olumsuz davranışları söz konusu olduğunda öğrenciler bu tür davranışların iş dünyasında yer aldığına genellikle katılmadıklarını ifade ediyor. Bir şirket çalışanının başarılı olmak uğruna iş ahlâkına aykırı dahi olsa her şeyi yapabileceği ifadesi öğrencilere oldukça olumsuz gelirken, iş ahlâkına uygun davranmayan bir çalışanın uygun davranana göre daha hızlı yükseleceği konusunda aynı kesinlikte olumsuz bir yargıya sahip olmamaları yine ilginç bulgulardan biri.
Orta değere yaklaşarak rakip şirketler hakkında gizli bilgi elde etmek iş ahlâkına kısmen aykırı değerlendiriliyor. Birbiriyle çelişkili gibi dursa da bu bulgu, iş ahlâkına en aykırı algılanan şirket bilgilerini dışarı sızdırma bulgusu ile birlikte yorumlandığında, öğrencilerin şimdiden ileride çalışacakları şirketlere bağlılıkları konusunda ipucu verebiliyor. Buna rağmen, öğrencilerin iş başvurularının değerlendirilmesinde şirket yöneticilerinin ayırımcılık yaptığına inanmaları da iş dünyasına olan bakış açılarını gösteriyor. Bunun yanında, öğrenciler iş dünyasında, iş ahlâkına uymadığını ifade ettikleri, yükselmek için başkalarının yaptıklarından pay çıkarılması ve tüketiciyi aldatıcı, yanıltıcı veya istismar edici reklam ve satış teknikleri kullanılması gibi davranışların gerçekleştiğine inanıyor.
Çalışanları iş ahlâkına aykırı bu tür davranışlar göstermeye iten nedenlerin başında gerek kişinin bireysel olarak, gerekse toplumun ahlâk yapısının bozulması gösteriliyor ki, bu durum Türk toplumunun kültürel değerleri söz konusu olduğunda dikkat çekilmesi gereken önemli bir bulgu olarak ortaya çıkıyor. Yöneticilerin iş ahlâkına aykırı davranışlara karşı kayıtsızlığı, iş göreni iş ahlâkına aykırı davranmaya iten ikinci derecede etkili bir neden olarak ifade ediliyor. Bu saptamanın öğrencilerden gelmiş olması, öğrencilerin yönetim kademelerinin iş ahlâkının benimsenmesi konusunda kritik rollerini algılamaları açısından yüksek bir bilinç düzeyine sahip olduklarını düşündürüyor.

Ekonomik işlemler öncelikle 'kar' amacıyla kurulur. Ancak işletmelerin 'kar' amacına dönük faaliyetlerinde 'kanunlara' uyma zorunluğu yanında 'ahlâki değerlere özen gösterme'leri de günümüzde önem kazandı.
'Geleceğin yöneticilerinin iş ahlâkına bakışı' üzerine bir çalışma yapan Dr. Şebnem Birnaz, Dr. İlker Topçu ve Dr. Serap Ekin 17 - 19 Eylül'de Ankara'da yapılan Birinci Uluslararası İş ve Meslek Ahlâkı Kongresi'nde sundukları tebliğde iş etiğinin/ahlâkının ne olduğunu şöyle anlatıyorlar:
Ahlâki değerler söz konusu olduğunda, belirli bir zaman kesitinde bireylerin uymak zorunda oldukları davranış biçimleri ve kuralları anlaşılmalıdır. Kurum ya da bireyin davranışların değerlendiren ahlâk kuralları ise 'iş ahlâkı' kapsamında değerlendirilmektedir. Birçok kaynakta iş etiği olarak da geçen iş ahlâkı; örgütün ya da bireyin ahlâki kuralları dikkate alarak davranmasını gerektirir (Ferrell ve Fraedrich, 1994).
Artan rekabet koşullarında, işletmelerin varlıklarını sürdürmelerinde ve gerek kurumsal güveni sağlamalarında gerekse yüksek bir iş yaşamı kalitesi sunmalarında iş ahlâkı ilkelerini benimsemeleri ve uygulamaları giderek daha önemli hale gelmiştir. Bunun yanında, özellikle yönetsel açıdan karar verici konumunda bulunan iş görenlerin, çalıştıkları örgütlerde ahlâki davranışın benimsenmesinde kritik etkiye sahip olduklarına inanılmaktadır. Ayrıca, iş dünyasında ahlâk dışı davranışları içeren sorunların önemli bir kısmının, kişilerin eğitimleri sırasında iyi bir ahlâk yönlendirme içinde olmamalarından kaynaklandığı düşünülmektedir. Geleceğin yönetim kademelerinde yer alacak kişilerin büyük bir çoğunluğunun günümüz üniversite öğrencileri arasında olduğu gerçeğinden hareketle bu kişilerin iş ahlâkı konusundaki algı ve tutumlarının bugünden belirlenmesi ihtiyacı ortaya çıkmaktadır.

Üniversite öğrencileri, ülke genelinde ve daha sonra şirketler içinde iş etiğini bozan etkenleri belirledi. En güçlü etken 7, en önemsiz etken 1 puan değerlenmesiyle yapılan araştırmaya göre ülke genelinde siyasi istikrarsızlık ve ekonomik belirsizlik yanında eğitim yetersizliği etik değerlerin önemsenmesini engelliyor.