Risk Var Sermaye Yok

'Patron hatırlar masın, bir zamanlar fikri olan ama parası olmayan onurlu bir genç vardı. Gitti, fikrini bir risk sermayesi şirketine anlattı, oradan aldığı sermaye ile kendi işini kurdu ve zengin oldu.'
1990'larda, yani risk sermayesi şirketlerinin altın yıllarında, bu Türk filmlerinden fırlamış klişe, dünyanın değişik yerlerinde, söylenedurdu. Ancak o parlak günler 'şimdilik' geride kaldı. Risk sermayesi ile daha geç tanışan Türkiye'de de durum aynı.
'Fikrim parlak ah bir de param olsa' diyenler için adeta ilaçtı 'risk sermayesi'. Dünyada 1960'larda küçük bir fon ile başladı ve 1970'ler ve 1980'lerde daha çok Amerika'da kullanılan bir yatırım aracı oldu. Daha sonraları ise tüm dünyaca kullanılmaya başlandı.

Savaş da vurdu
Amerika'da 1991'de toplam 44 fon ile 2 milyar 48 milyon dolar risk sermayesi fonu toplanırken 2000 yılında 636 adet fon ile 106 milyar 257 milyon dolarlık fon sağlandı. Fakat 2000'in sonlarında başlayan ekonomik daralma, fonları olumsuz etkiledi. 2001'de yaklaşık yüzde 64 oranında azalama ile risk sermayesi 38 milyar 369 milyon dolara, 2002'de 8 milyar 187 milyon dolara geriledi.
Fonlardaki düşüşte, Irak krizi de etkili oldu. 2002'nin son çeyreğinde 1 milyar 690 milyon dolarlık fon yaratılırken 2003 ilk çeyrekte 996 milyon dolarlık fon yaratıldı.
1990'ların ortasında, Avrupa'da özellikle yeni teknoloji şirketlerine yatırımlar hızlandı. Fakat, 2000 yılı sonlarından başlayarak daralma oldu. 2001'de yaklaşık 21 milyar euro olan risk sermaye fonu 2002 'de 4.6 milyar euro'ya geriledi.
2003'ün ilk çeyreğinde risk sermaye fonlarındaki daralma hızlandı ve 185 milyon euro seviyelerine düştü. Yatırımlar da 2002'nin son çeyreğine oranla yüzde 39 gerileyerek Mart 2003 itibariyle 639 milyon euroya düştü.
Amerika'da risk sermayesi en çok yazılıma yatırım yaptı. Bunu sırasıyla biyoteknoloji ve telekomünikasyon izledi. 2003'ün ilk çeyreği itibariyle dünyada toplam 166 yazılım şirketine 790 milyon dolar yatırım yapılırken, 49 biyoteknoloji şirketine 490 milyon dolar, 67 telekomünikasyon şirketine 485 milyon dolar risk sermayesi yatırımı yapıldı.

Yasası 10 yıl önce çıktı
1992 yılı başında alınan ekonomik istikrar tedbirlerinin finans reformuna ilişkin bölümünde girişimciliği destekleme özelliğiyle risk sermayesi bir yatırım modeli olarak ilk defa yer aldı. 6 Temmuz 1993'te ise Resmi Gazete'de yayımlanan SPK Tebliği ile risk sermayeleri ile ilgili yasal temeller atıldı. İlk risk sermayesi yatırım ortaklığı 1996'da Vakıfbank tarafından Vakıf Risk Sermayesi Yatırım Ortaklığı olarak kuruldu. 2000 yılında Dünya Bankası desteği ile iş Risk Sermayesi Yatırım Ortaklığı kuruldu. Ayrıca, Burhan Karaçam Partnership ile Koç Grubu da 2000 yılında risk sermayesi fonu ile yatırımlarına başladılar. Bunların dışında ilab, Ladybird ve CreaWorld da bu alanda faaliyet gösteriyor.

Kriz olumsuz etkiledi
Vakıf Risk Sermayesi'nin ilk yatırımı ODTÜ Teknokent'teki Teknoplazma'ya yapıldı. Bunu dışında Inova Biyoteknoloji'ye ve Türkiye'de ilk internet servis sağlayıcısı tr.net'e risk sermaye fonu sağlandı. İş Risk'in başlıca yatırımları ise Probil ve ITD 'ye oldu. Koç Grubu ilk yatırımını Biletix'e yaptı. Burhan Karaçam Partnership'in yatırımları arasında da Akampus.com var.
Yabancı risk sermaye fonlarının Türkiye'ye yatırımları da sürüyor. Son yıllarda dünyada ve Türkiye'de yaşanan ekonomik kriz yabancı risk sermayedarlarından Türkiye'ye olan fon akışını olumsuz yönde etkiledi. Yabancı risk sermayesi fonları özellikle telekomünikasyon, teknoloji, finans servisleri ve hafif endüstri alanlarına yatırım yapmayı tercih ediyor.


Kaynak: National Venture Capital Association


Kaynak: Ernst & Young 2002 European Venture Capital Review

Başvuru şartları
Risk sermayesi şirketlerine göre herhangi bir iş fikrinin şu niteliklere sahip olması gerekiyor:
1- Yatırım yapılacak şirketin finansal kayıtları doğru ve iyi durumda olmalı.
2- Fon aktarımı şirketin satış ve kârlılığını iyileştirerek değerini artırmalı.
3- Şirketin pazarı, istenilen büyüklüğe ulaşamaya olanak sağlamalı.
4- Yönetimi dürüstlük, deneyim, yüksek enerji ve motivasyon gibi vasıflara sahip olmalı.
5- Sahip olduğu patent, maliyet yapısı ve dağıtım kanalları vb. ile rakiplerinden ayrılmalı.
6- Pazara uygun ürün ya da hizmetler sunmalı.
7- Yatırım yapılan şirketin hisselerini elden çıkarabilme aşamasında olanak çeşitliliği olmalı.

'Artık köklü şirketlere para veriyorlar'
Ernst Young Kurumsal Finansman Uzmanı Can Deldağ: Son yıllarda risk sermayesi fonları 'followon' fonlarına yöneldi. Başarılı olmuş şirketlere yatırımı tercih ederek, belirsiz ekonomik ortamda risklerini azaltıyorlar. Gelecek birkaç sene içinde hali hazırda bulunan fon rezervleri eritilene kadar risk sermaye fonlarının düşük seviyelerde kalması bekleniyor. Risk sermayedarları ekonomik ve global belirsizlikler, şirket değerlerindeki düşüş, halka arzlar, şirket evlilikleri ve birleşmeleriyle ilgili olumsuzluklar nedeniyle daha ihtiyatlı davranıyor. 'Cash is king' prensibi takip edilerek kendini ispatlamamış şirketlere yatırım tercih edilmiyor. Daha az sayıda şirkete yatırım yapıp onları daha yakından izliyorlar.

'Vizyonel katkı' da sağlıyor
Esas Holding öncelikle güçlü fizibilitesi ve yönetimi olan şirketlere ilgi duyuyor. Hedefini, büyüme potansiyeli olan şirket ve sektörleri bulmak olarak belirlemiş. Esas Holding için, birebir tüketicilere ulaşabilen ürünlerin yer aldığı sektörlere daha cazip. Şirket yöneticileri bir projenin Esas Holding açısından ilgi çekici olabilmesi için aranılan şartları şöyle sıralıyor:
Sektörünün önde gelen kuruluşlarından biri olması. n Bir markaya sahip olması. n Operasyonel faaliyetlerinin devam ediyor olması. n Arkasında güçlü bir motivasyon, girişimcilik ve yönetiminin olması. n Büyüme hedeflerinin gerçekleşebilmesi için desteğe ihtiyacı olması. n Genelde orta ölçekte fakat potansiyeli olan bir yatırım olması. n Projelerde herhangi bir minimum veya maksimum yatırım limiti kriteri aranmıyor.

Başvuru süreci
Başvuruda da şu noktalara dikkat ediliyor: Şirketin ve projenin kısa bir tanıtımı, hedef pazar analizi, beş yıllık satış miktarları, gelir tablosu ve fiyat, maliyet, yatırım ve işletme sermayesi ihtiyacı analizleri, hisse yapısı. Beş yıllık bilanço projeksiyonları, organizasyon şeması ve yönetim kadrosu tanıtımı, ilave personel ihtiyaçları analizi, varsa şirketin hukuki ve finansal yükümlülükleri, borç ve alacak analizleri, proje uygulama ve gelişim takvimi ve SWOT analizi.

Esas'la hayat bulan şirketler
Medline Esas Holding'in ilk yatırımı olan Medline, Türkiye'nin ilk mobil sağlık firması. Tüm yurt çapında 800 bin müşteriye hizmet veren şirket, günün 24 saati 22 adet tam teşekküllü ambulans ile operasyonlarını yürütüyor.
City Farm Organik gıda perakendeciliğinin öncüsü City Farm, beş mağaza ve 110'dan fazla satış noktasına sahip. Tüm organik etiketli ürünleri uluslararası firmalar tarafından sertifikalı olan şirket, büyük market zincirlerinde de tüketicileriyle buluşuyor. 2003 yılından itibaren satış ağını artırmayı ve ihracatı hedefleyen şirket Esas Holding'in ikinci yatırımı.
Pan Tarım 2002 yılında kurulan firma ihracat ağırlıklı organik ve doğal ürünler üzerine faaliyet gösteriyor. City Farm'ın da tedarikçilerinden biri olan firma Avrupa'dan Japonya'ya kadar organik ve doğal ürünler ihracat ediyor. Taze meyve ve sebze konularında deneyimi olan firmanın merkezi Adana'da bulunuyor.
Promed Esas Holding, Medline, Tepe Teknoloji, Meteksan ve Mobilsoft ortaklığı ile kurulan Promed, web üzerinde çalışan ve tüm provizyon işlemlerini elektronik ortamda gerçekleştirilebilecek bir sistem geliştirdi. Şirket "ECP_Electronic Claim Processing" yazılımı ve sistemi sayesinde, tıbbi bilgiyi işleyerek ve analiz ederek tüm sağlık finansmanı yapan kuruluşlara hizmet vermeyi hedefliyor.
Sporting Shop Spor malzemeleri sektörünün en eski firmalarından biri olan Sporting, Esas Holding'in yapmış olduğu en son yatırımlardan birisi. Esas Holding ile ortaklık sonrası satış alanlarını hızla artıracak olan Sporting'in şu anda bin 300 metrekare toplam satış alanı bulunuyor. Şirket vizyonunu, her markada ve her türlü spor malzemesinin bulunabileceği, özellikle de geniş kesimlere hitap edebilecek mağaza zincirleri yaratmak olarak belirlemiş.

İyi projeler için destek sınırı yok
Vakıf Risk 1996'da faaliyete geçti. Şirketle girişimci arasındaki ilişkide başvurudan sonra çalışmaya karar verilirse yatırım maliyeti, işletme giderleri, pazarlama stratejisi, gelir tahminleri, yönetim biçimi ve mali yapı gibi proje bilgileri ile girişimcinin risk sermayesi şirketine yazılı olarak müracatı isteniyor. İncelendikten sonra, proje sahipleri görüşmeye çağrılıyor.
Mutabakat halinde proje üzerinde detaylı çalışma başlıyor. Ekonomik, teknik ve mali yapı en az beş yıllık dönem için inceleniyor. Bu aşamadan sonra şirket, projeye katılma koşullarını belirliyor. Koşulların girişimci tarafından da benimsenmesi durumunda, yatırım sözleşmesi düzenleniyor. Projenin önceden belirlenen başarı noktasına gelmesi ile risk sermayesi şirketi, yatırım sözleşmesinde belirlenen şekilde yatırımdan çıkıyor.
Vakıf Risk, ilk yatırımını kaplama reaktörünü Türkiye'de ilk kez tasarlayan Teknoplazma'ya yaptı. İkinci yatırım Inova Biyoteknoloji'ye yapıldı. Hepatit A, hepatit B, HIV, vs. gibi hastalıklar ile hamileliğin hızlı bir şekilde teşhis edilmesinde kullanılan tanı kitleri üretiyor. Üçüncü yatırım da Türkiye'nin ilk internet servis sağlayıcı olan ve TR.NET markası ile faaliyet gösteren Ortadoğu Yazılım Hizmetleri'nde gerçekleştirildi.

'Enflasyon düşerse risk fonları artar'

VakıfRisk Genel Müdür Yardımcısı Hüseyin Karataş: ABD'de ve Avrupa'da büyük gelişme var. Fiyat istikrarı ile benzer bir gelişme Türkiye'de de olacak

VakıfRisk nasıl proje seçiyor? Şimdiye kadar yatırım yaptığı şirketlere bakıldığında, sonuçlar nasıl oldu?
Yatırımlarımızın tamamı yüksek teknoloji içeren projeler. Şirketimiz yedi yıl önce kuruldu ama beş yıllık sürede, üç büyük kriz (Rusya, Uzakdoğu ve 2001 şubat) yaşadı. Bu da daha muhafazakar bir tavır gerektirdi. Yatırımların verimliliği hep ön planda. Sonuçlar, yüksek teknoloji yatırımlarının isabetli olduğunu gösteriyor.

Ortaklık oranları nasıl belirleniyor? Yatırım yapılan şirketten ne zaman çıkılıyor?
Ortaklık oranları projenin, VakıfRisk'ten beklentisi ve finansal potansiyeli değerlendirilerek belirlenir. Geri dönüş için esnek bir politika izliyoruz.

ABD'ye, Avrupa'ya kıyasla Türkiye'de risk sermayesinin gelişimini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Risk sermayesinin gelişmesi için gerekli en önemli şart düşük enflasyon ve uzun dönemli fiyat istikrarıdır. ABD'deki risk sermayesi yatırımları dünyanın yüzde 35'i civarındadır. Benzer gelişme Avrupa'da da görülmüştür. Türkiye'de ise gelişme şartları yeni yeni oluşuyor.

İlk yatırımı Probil'e
İş Risk Genel Müdürü Murat Özgen, şirketinin yatırım ilkeleri konusunda sorularımızı yanıtladı?

İlk yatırım ne zaman yapıldı?
2002'nin son çeyreğinde. Sistem entegratörü Probil ilk yatırımımız. Sesli sistem ve ödeme sistemleri çözüm sağlayıcısı ITD yatırımı da Aralık 2002'de yapıldı. Amacımız ortak olduğumuz şirketlerde verimliliğin kök salması. Sağlam başlangıçlar yapıldığına inanıyoruz.

İş Risk, projelerde hangi şartları arıyor?
Doğru sektör ve lider olabilecek bir firma! Karşılıklı güven duyacağımız bir ortaklık ve yönetim yapısı. Son olarak da güçlü ve uygulanabilir bir iş planı.

Hangi oranlarda ortak oluyorsunuz?
Çoğunluğu almadan, yüzde 15 - 25 arası bir oranda pay sahibi olmayı hedefliyoruz. Fakat esneklik de gösteriyoruz. Fonumuzun 40 milyon dolar olduğunu dikkate alarak, bir yatırıma 5 milyon dolardan fazla kaynak aktarmıyoruz. 500 bin doların altındaki yatırımlar da öncelikli değil.

Türkiye'de risk sermayesinin gelişimini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Doğu Avrupa'da 2002'de 200 - 300 milyon dolar civarında risk sermayesi yatırımı yapıldı. Bölgedeki en önemli risk sermayesi merkezi yıllık 1 milyar dolar yatırım ile İsrail. Amerika'da 2002'de 35 milyar dolara yakın bir pazar büyüklüğü vardı. Bu yıl yaklaşık yüzde 10 küçülebilir. Türkiye'de 1996'dan bu yana fon kaynaklı yaklaşık 40 yatırım yapıldı, toplam 200 milyon dolar civarında kaynak sağlandı. 2002 çok durgun geçti. GSMH'nin onbinde 2'si civarında seyreden fon kaynaklı risk sermayesi yatırımlarının, önümüzdeki 3 ila 5 yıl içinde rahatlıkla binde 1'e çıkacağına inanıyoruz.

40 milyon dolarlık fonu var

İş Risk'in yönettiği fonun büyüklüğü 40 milyon dolar. Yatırım yaptığı şirketlerin günlük yönetiminde rol almıyor. Ancak yönetim kurulunda temsil ve stratejik kararlarda oybirliği şartı arıyor. Kimya, tüketi malları, enerji, sağlık, perakende, gıda, teknoloji, telekomünikasyon, medya ve lojistike ağırlık veriyor.
İlk yatırımı, bilişim şirketi Probil'e yapıldı. İş Risk, şirketin yüzde 10'una ortak oldu. Probil, 80 milyon dolarlık gelir ve 350 çalışanıyla Türkiye'nin önde gelen IT hizmetleri şirketlerinden birisi. İş Risk, ikinci yatırımını da bilişim sektöründen ITD'ye yaparak, şirkete yüzde 30.99 oranında ortak oldu.

BUSINESS