Babadan oğula Cezeri vasiyeti

Orta Çağ’ın en büyük dahisi olarak kabul edilen ve Artuklu Sarayı’nın 26 yıl başmühendisliğini yapan Cezeri’nin olağanüstü makineleri, 800 yıl aradan sonra insanları büyülemeye devam ediyor. Leonardo Da Vinci’nin ilham aldığı rivayet edilen Cezeri’nin 13. yüzyılda yazdığı Kitab-ül Hiyel’deki tarife uygun, çalışır vaziyette üretilen replika makinelerinin ortaya çıkış hikayesi ise oldukça ilginç. Serginin küratörü Mühendis Mehmed Ali Çalışkan, babasının hayalini hayata geçirdiklerini belirterek, şunları söyledi;

“Babam, ömrünün son 15 yılını Cezeri’nin Kitab’ül Hiyel adlı eseri ile olağanüstü makineleri üzerine çalışarak geçirdi. Amacı İstanbul’a bir Cezeri Müzesi açmaktı. Babamız, Cezeri’nin makinelerinin bir kısmını bire bir ölçekte hayata geçirmeyi başarmıştı. Babam yaşamını yitirince kardeşimle birlikte bu tarihi misyonu üstlenmeye karar verdik. Ben de mühendisim. 1200’lü yıllarda yaşayan mühendis meslektaşım neler yapmış araştırdım. Cezeri’nin çizdiği alet ve makineleri bugünün modern teknolojisiyle çizdik, hesaplamalarını yaptık. Son 5 yıldır tam mesai çalışıyorum.”

15 yıllık titiz bir çalışmanın ardından serginin büyük bir ilgiyle karşılandığını dile getiren Çalışkan, “Sergimizi baştan sona ilham vermek üzere tasarladık. Cezeri’nin hayatı bize bir yandan deha ve azmin bu meydan okumalara yönelik nasıl sıra dışı çözümler bulduğunu gösterirken, küçük gibi görünen bir fikrin nasıl büyük değişimler doğurabilecek güçte olduğunu ortaya seriyor. Bugüne dek yaklaşık 120 farklı okulu ağırladık. Ziyaretçilerimizin çoğu da gençler. Bu da bizim için ayrı bir gurur. Türkiye’nin birçok noktasından sergimize talep var. İstanbul’dan sonra sergimizi önce Ankara’ya, ardından da yurtdışından gelen talepler doğrultusunda dünyanın dört bir yanına taşıma fikrimiz var. Sosyal sorumluluk gördüğümüz bu serginin ortaya çıkması içn bugüne kadar 7 milyon lira harcadık” dedi.

66 farklı alet ve makine

Cezeri’nin Olağanüstü Makineleri sergisi, 1500 m2’lik alanda, içerisinde boyutları 4 metreyi bulan dev makinelerle birlikte 66 farklı alete, makineye ve çeşitli düzeneklere yer veriyor. Eserlerin çalışma prensiplerini de ortaya koyan sergide, Cezeri’nin şifreli, dört sürgülü kapı kilidi, şifreli kasası, dünyaca ünlü filli su saati, anıt su saati, tarihin ilk insansı robotu olan içecek sunan çocuk otomatı gibi birçok çalışmasının birebir örneklerini görmek mümkün. Çalışır durumdaki birebir replikalarda dönemin koşullarındaki gibi enerji kaynağı olarak su kullanıldı. Sergide, Cezeri’nin birbirinden ilginç makineleri ve Türk-İslam sanatının estetik ve tarihi unsurları dışında; Antik Çin, Mısır, Yunan ve çağdaş Batı medeniyetlerinin bilim adamlarının mekanik tarihinden kesitler de yer alıyor.