Nazarbayev görevi neden bıraktı?

Kazakistan’ı 28 yıldır yöneten Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev 19 Mart günü sürpriz bir kararla görevinden ayrılacağını ve yerine Senato Başkanı Kasım Jomart Tokayev’i önerdiğini açıkladı. Ardından 20 Mart’ta Kazakistan parlamentosunda yemin töreni gerçekleşti ve yeni Cumhurbaşkanı Kasım Tokayev oldu. Bu karar sadece Kazakistan’ı değil, Orta Asya bölgesini ve ilişkilerin tarihsel/stratejik önemi sebebiyle Türkiye’yi de yakından ilgilendiriyor.

Kazakistan dünyanın yüzölçümü bakımından 9. büyük ülkesi. Yaklaşık 18 milyon nüfusu bulunuyor. 1991’de Kazakların nüfus içerisindeki oranı yüzde 45 iken bugün yüzde 70 düzeyinde. Petrol, doğal gaz, uranyum başta olmak üzere zengin yer altı kaynaklarına sahip. Küresel güç mücadelesinin iki önemli oyuncusu olan Rusya ve Çin ile sınır komşusu.

Ciddi etkileşim merkezi

Buna karşın 2005-2018 yılları arasında ülkeye giren 282 milyar dolarlık dış yatırımın yüzde 47’si Avrupa ülkelerine, yüzde 13’ü de ABD’ye ait. Yani Kazakistan Doğu ile Batı arasında ciddi bir etkileşim merkezi haline geliyor. 2010 yılında AGİT, 2011 yılında İslam İşbirliği Teşkilatının Dönem Başkanlıklarını üstlenmiş olması bu dengenin bir yansıması.

1990’lı yılların hantal teknolojisi ve imkansızlıkları dikkate alındığında bugün dünyanın “iş yapma kolaylığı endeksinde” 190 ülke arasında 28. sıraya yükselmiş durumda. Devlet dili Kazakça, resmi dil ise Rusça. Ancak Nazarbayev’in buyruğuyla 1940 yılından bu yana süregelen Kiril alfabesinden vazgeçilerek Latin alfabesine geçme kararı alındı. 32 harfli yeni alfabe 2025 yılına kadar ülkenin tüm alt sistemlerinde devreye girmiş olacak. Son dönemde gelir dağılımı ve bölgeler arası yatırım farklılıklarından kaynaklanan bazı problemler seslendirilmeye başlanmıştı.

Ülkedeki dönüşümü ve vizyoner hedefleri ortaya koyan en önemli yapıt, bozkırın ortasında inşa edilen yeni başkent Astana…Nazarbayev başkenti taşıma kararı aldığı 90’lı yıllarda çok eleştirilse de bugün ne kadar doğru bir karar olduğu kabul ediliyor. Bu arada Nazarbayev’in istifa kararı ile Kazakistan parlamentosu, bir vefa saikiyle olsa gerek, başkentin ismini “Nursultan” olarak değiştirdi.

Türk dünyasının ‘Aksakal’ı

Yeni dönemde Kazakistan Güvenlik Konseyi, Halklar Asamblesi Başkanlıklarını ve iktidardaki Nur Otan partisi genel başkanlığını yürütmeye devam edecek olan Nazarbayev, Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla birlikte bağımsızlıklarını elde eden Türk Cumhuriyetlerinin kurucu devlet başkanlarından görevde kalan tek liderdi.

Dolayısıyla bir coğrafyanın hafızası konumunda. Zaten tecrübesi ve bilgi birikimi ile “Aksakal” unvanını almıştı. Türkiye-Rusya ilişkilerinin düzelmesinde arabuluculuk rolü ona aitti ve 15 Temmuz sonrası Türkiye’yi ilk ziyaret eden devlet başkanıydı. Türk dünyasının çatı kuruluşu olan Türk Konseyi’nin kurulması teklifi ondan gelmişti. Geçen yıl sosyal medya üzerinde yaptığım bir saha araştırmasında Türkiye’de Türk dünyasıyla ilgili anahtar kavramlar arasında en çok kullanılan isim açık ara Nazarbayev’di.

Merhum Cumhurbaşkanı Özal ve eşi Semra Özal, 1991 yılında Türkiye’ye gelen Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev ve eşini havaalanında törenle karşılamıştı.

Nazarbayev’in böyle bir hamle yapacağını yıllar önce ilk seslendiren kişi olarak, benim için sürpriz bir karar değildi. Katıldığım programlarda ve konferanslarda, “Nazarbayev’in kendi isteğiyle, sağlığında görevini devreden lider olarak tarihe geçeceğini” anlatıyordum.

Nazarbayev pek muhtemeldir ki, bu süreci 2017 yılından bu yana planlıyordu. 2017’de yapılan anayasa değişikliği ile 30’dan fazla yetkisini parlamento ve hükümete devretmişti. Ülkenin yönetim sitemini tadil eden bu değişiklik kamuoyunda yeterince irdelenmemişti. Kazakistan güçlü başkanlık modelinden başkanlı parlamenter sisteme giden yolun taşlarını döşemeye başlamıştı. Yani, yine bir devlet başkanı olacak, ancak bakanlar kurulu ve özellikle parlamentonun ağırlığının arttığı, denge ve fren mekanizmasının daha iyi işlediği bir siyasal yapı öngörülüyordu. Ve Nazarbayev son 3 yıldır ülkedeki bürokrasinin yaş ortalamasını düşürüyor. Yeni bir nesilden söz etmesi ve birkaç aydır katıldığı tv programlarında gençlere yönelik mesajlar vermesi bu yaklaşımın bir ürünü.

Siyasetten çekilmiyor

Belirtmek gerekir ki, Nazarbayev siyasetten çekilmiyor, ülkedeki bir takım ekonomik sıkıntıların giderilmesi ve kendisinden sonraki dönemi hazırlamak için kendi sağlığında ülkesindeki siyasal fotoğrafı yeniden düzenliyor. Artık “Elbası” (ebedi lider) unvanı tam anlamıyla işleyecek. Yeni Cumhurbaşkanı Tokayev bu süreci yönetmek için en etkili isim. Vatandaşlardaki güven algısı çok yüksek. Rusya, Çin ve Türk dünyası dengelerini çok iyi biliyor. Göreve geldiğinde ilk icraatı düşük gelirli memurlara verilecek zammı öne almak oldu. Kazakistan bu aşamadan sonra ülke içindeki demografik ve ekonomik dengeleri iyi kurabilirse daha yüksek ivme yakalayacağı günlere adım atabilir. 2020 seçimleri ise dönüm noktası olacaktır.