Aziz Nesin

Mizah, kısa öykü, tiyatro ve şiir dallarında pek çok yapıtı bulunan Türk mizah yazarı.   UNESCO'nun yayınladığı Index Translationum adlı dünya çeviri bibliyografyasına göre Aziz Nesin, Türkçe eser veren yazarlar arasında Orhan Pamuk, Yaşar Kemal ve Nazım Hikmet'in ardından eserleri yabancı dillere en çok çevrilen dördüncü yazar konumundadır.   Çocukluğu Aziz Nesin, 20 Aralık 1915'te İstanbul Heybeliada'da doğdu. Babası Abdülaziz Bey Giresun'un Şebinkarahisar ilçesine bağlı Ocaktaşı köyünden İstanbul'a yerleşti ve bahçıvanlık yaparak geçimini sağladı.   Öğrenim hayatı Aziz Nesin, 1924'te İstanbul Süleymaniye'deki adı daha sonra İstanbul 7. İlkokul olarak değiştirilecek olan "Kanuni Sultan Süleyman İptidai Mektebi'nin 3. sınıfına girdi. İki yıl Darüşşafaka Lisesi'nde okuduktan sonra, 1935'te Kuleli Askeri Lisesi'ni, 1937'de Ankara'da Harp Okulu'nu bitirip asteğmen oldu. Son olarak 1939'da Askeri Fen Okulu'nu bitirdi. Bu dönemde bir yandan da Güzel Sanatlar Akademisi Süsleme Bölümü’ne devam etti. Bir röportajında ona bu eğitim hayatının ‘Fikri takip’ dedikleri şeyi getirdiğini belirtmiştir.   Çalışma hayatı Nesin Ankara Harp Okulu'nu bitirmesinin ardından asteğmen rütbesiyle orduya katıldı. 1941'den başlayarak II. Dünya Savaşı yıllarında 2 yıl Trakya'da çadırlı ordugâhta görev yaptı. 1942'de Erzurum Müstahkem Mevkii İstihkam Taburu Bölük Komutanlığı'na atandı ve bir bomba kazasında yaralandı. Erzincan'da depremde yıkılmış bir cephaneliğin boşaltılmasıyla görevlendirildi. 1944'te Ankara'da Harp Okulu'nda açılan ilk tank kursuna katıldı. Aynı yıl Zonguldak'ta uçaksavar top mevzileri yaptırmakla da görevlendirildikten sonra üsteğmen rütbesindeyken “görev ve yetkisini kötüye kullandığı” suçlamasıyla askerlikten uzaklaştırıldı.   Sanat hayatı 1940'lar Askerlikten uzaklaştırılmasının ardından bir süre bakkallık, muhasiplik gibi işler yaptıktan sonra 1945 yılında Sedat Simavi’nin çıkardığı “Yedigün” dergisine girdi; daha sonra Karagöz gazetesinde de yapacağı gibi redaktörlük ve yazarlık yaptı. Aynı yıllarda profesyonel olarak oyun yazarlığı yaptı ve Tan gazetesinde köşe yazarlığına başladı. 4 Aralık 1946'da bir grup üniversite gencinin Tan gazetesini yakması üzerine, sekiz sayı süren, Cumartesi adlı haftalık magazin dergisini çıkarmaya girişti. Bu dergi denemesi de sonlanınca, Vatan' gazetesinde çalışmaya başladı. Aynı yıl, ilk bağımsız yapıtı olan "Parti Kurmak Parti Vurmak" adlı 16 sayfalık broşürü de yayınlanmıştı.   1946'da Sabahattin Ali ile birlikte Marko Paşa mizah gazetesini çıkardı ve büyük ses getirdi. Dergi dönemin politikacılarını ve tiplemelerini sözünü esirgemeden eleştirmeyi bilmiş, tüm baskıların ve defalarca kapatılmasının getirdiği zor koşullara karşın ulaştığı satış rakamlarına ulaşmıştır. Ancak davalar ve suçlamalar dergi yazarlarına epeyi zor dönemler yaşatmıştır. Nitekim yeni adlarla sürdürmeye çalıştıkları "Markopaşa" ekolünün hararetle eleştirdiği Amerikan yardımının Türkiye üzerindeki emellerine değindiği henüz yayınlanmamış olan "Nereye Gidiyoruz?" adlı yazısı nedeniyle; 12 Ağustos 1947'de 10 ay ağır hapis ve 3 ay 10 gün de Bursa'da "emniyet-i umumiye nezareti" altında bulundurulma cezasına çarptırıldı.   İkinci kitabı Azizname'yi 1948'de çıkardı. Taşlamalardan oluşan bu kitap için İstanbul 2. Ağır Ceza Mahkemesi'nde dava açıldı. 4 ay tutuklu olarak süren dava sonunda mahkumiyet almadı; ancak 1949 yılında İngiltere Prensesi II. Elizabeth, İran Şahı Rıza Pehlevi, Mısır Kralı I. Faruk birlikte Ankara'daki elçilikleri aracılığıyla Türkiye Dışişleri Bakanlığı’na resmen başvurarak, bir yazısında kendilerini aşağıladığı iddiasıyla aleyhine dava açınca 6 ay hapse mahkûm edildi.   1950'ler 1952'de İstanbul'da Levent'te bir dükkân kiraladı ve Oluş Kitabevi'ni açtı; Levent sakinlerine gazete dağıtma işini sürdürmekle beraber, iki küçük çocuğunun geçimini sağlayamayınca, 1953'de Beyoğlu'nda bir ortağıyla "Paradi Fotoğraf Stüdyosu"'nu kurdu. 1954'te Akbaba dergisinde takma adlarla öyküler yazmaya başladı. Zira edebiyat hayatında iki yüze yakın takma ad kullanmıştır.   1955'de 6-7 Eylül faciası olarak tarihimize gelen İstanbul'daki azınlıkların ev ve dükkânlarının korkunç yıkımına suçlu aranmaya başlanmıştı. Demokrat Parti iktidarı olayların bir "kömünist komplosu" olduğunu öne sürerek, aralarında Aziz Nesin'in de olduğu, sol görüşe yakın 100'e yakın kişiyi tutuklattı. Aziz Nesin hiçbir gerekçe olmaksızın 9 ay cezaevinde yattı.   Dolmuş”, (1955); “Yeni Gazete” (1957), Akşam (1958), “Tanin” (1960), "Günaydın" (1969), Aydınlık (1993) gibi dergi ve gazetelerde yayımlanan gülmece öyküleri, röportajlar ve fıkralarla Çağdaş Türk edebiyatının tanınmış ve en verimli kalemlerinden biri durumuna geldi.   1956'da Kemal Tahir ile birlikte Düşün Yayınevi'ni kurdu. 1958'de “Dolmuş-Karikatür” dergisi ile birleşerek 1963'e dek yayıncılığı tek başına sürdürdü. Bir yandan da Yeni Gazete, Akşam ve Tanin'de günlük köşe yazıları yazdı. 1962'de 42 sayı yaşayacak olan “Zübük” adlı mizah dergisini çıkardı.   1956 yılında İtalya’da (Bordighera'da) yapılan ve 22 ülkenin katıldığı Uluslararası Gülmece Yarışması'nda ilk ödül olan Altın Palmiye'yi ‘Kazan Töreni’ adlı öyküsüyle kazandı. Ertesi yıl aynı ödülü ‘Fil Hamdi’ adlı öyküsüyle ikinci kez kazandı. İlk ödülünü 1960 yılında devlet hazinesine bağışladı.   Yayınevinin Şubat 1963'te yanması üzerine, yazarlığı tek uğraş edindi. İlk kez 1965 yılında -ancak 50 yaşındayken bu hakkı elde edebilmişti- bir pasaport alabildi. Berlin ve Weimar'daki Antifaşist Yazarlar Toplantısı'na davetli olarak katıldı. Altı ay süren bu ilk yurtdışı gezisinde, Polonya, Sovyetler Birliği, Romanya ve Bulgaristan'a gitti.   1960'lar Nesin, 1966'da Bulgaristan'da yapılan uluslararası gülmece yarışmasında birincilik ödülü olan Altın Kirpi'yi "Vatani Vazife" adlı öyküsüyle kazandı. 1968'de Milliyet Gazetesi'nin açtığı Karagöz oyunu yarışmasında "Üç Karagöz" oyunuyla birincilik ödülü aldı.   1969'da Moskova'da yapılan uluslararası gülmece yarışmasında "İnsanlar Uyanıyor" adlı öyküsüyle Krokodil birincilik ödülü, 1970'de de Türk Dil Kurumu'nun oyun ödülünü "Çiçu" adlı oyunuyla kazandı.   1970'ler 1972’de Nesin Vakfı’nı kurdu. Vakıf’ta, her yıl belirli sayıda alınan kimsesiz ve yoksul çocukların bakım ve eğitimlerini üstlendi. Kitaplarının tüm gelirini vakfa bıraktı.   1976-1980 arasında her yılın edebiyat ürünlerinden seçmelerin bulunduğu "Nesin Vakfı Edebiyat Yıllığı"'nı çıkardı. 1974'de Asya-Afrika Yazarlar Birliği'nin Lotus ödülünü kazanan Nesin, 1975 Lotus ödülünü almak için Filipinler'in başkenti Manila'da yapılan törene katıldı.   1976'da Bulgaristan'da Gabrovo kentinde düzenlenen gülmece kitabı uluslararası yarışmasında birinciliği elde ederek Hitar Petar ödülünü kazandı. 1977'de Türkiye Yazarlar Sendikası Başkanı seçilen Nesin, bu göreve uzun yıllar devam etti.   1978'de "Yaşar Ne Yaşar Ne Yaşamaz" adlı romanıyla Madaralı Roman Ödülü'nü kazanırken, 1982'de Vietnam'daki Asya-Afrika Yazarlar Birliği toplantısından dönüşte Moskova'da kalp hastalığından hastaneye kaldırılan Nesin, "Kalp Hastalıkları Araştırma Merkezi"nde bir ay kalarak tedavi gördü.   1980'ler 1983'te Amerika Birleşik Devletleri'nde Indiana Üniversitesi'nin düzenlediği uluslararası toplantıya çağrılan Nesin, pasaportu 12 Eylül idaresince geri alındığı için bu toplantıya katılamadı.   20 Aralık 1984'te Şan Sinema Salonu'nda 70. doğum günü töreni yapıldı. 1984'de Aydınlar Dilekçesi girişiminde bulundu. 1985'de Ekin A.Ş'nin kurulması girişiminde bulundu. Aynı yıl, İngiltere'de PEN Kulüp onur üyeliğine seçildi ve TÜYAP'ın düzenlediği "Halkın Seçtiği Yılın Yazarı" ödülünü kazandı.   Nesin, 1989'da "Demokrasi Kurultayı"nın toplanmasında etkin görev aldı ve oluşturulan "Demokrasi İzleme Komitesi"nin iki başkanından biri oldu. Aynı yıl, Sovyet Çocuk Fonu'nun ilk kez verilen "Tolstoy Altın Madalyası"na değer görüldü.   1990'lar ve Sivas Katliamı 19 Mart 1990'da Ankara Sanat Kurumu'nda 75. yaşını kutlayan Nesin, 2 Temmuz 1993'de Pir Sultan Abdal etkinliklerine katılmak üzere Sivas'a gitti. 37 kişinin yaşamını yitirdiği Madımak Oteli katliamından sağ kurtuldu.   Ölümü ve vasiyeti Yazar, söyleşi ve imza günü için gittiği Çeşme Alaçatı’da, (Sivas Katliamı'nın 2. yıldönümünden 3 gün sonra) 5 Temmuz'u 6 Temmuz'a bağlayan gece sabaha karşı geçirdiği kalp kriziyle hayatını kaybetti. Cenazesi Çeşme Cumhuriyet Savcısı'nın isteğiyle otopsi yapılmak üzere 6 Temmuz'da İstanbul Çapa Tıp Fakültesi'ne getirildi. 7 Temmuz 1995'de vasiyeti gereği hiçbir tören yapılmaksızın ve yeri belli olmayacak şekilde Çatalca'daki Nesin Vakfı'nın bahçesine gömüldü. Ardında 80 yıllık mücadele, sayısız başarı ve Nesin Vakfı'nı bıraktı.   Ankara Uluslararası Film Festivali çerçevesinde verilen özel ödüllerin arasında "Aziz Nesin Emek Ödülü" verilmektedir.   Başlıca yazım biçimleri   -beri, -buçuk, aradabir, ara sıra, arayer, azbiraz, azçok, azkaldı, azkalsın, başüstüne, beribenzer, bibakıma, bibaşına, biçok, bidolu, bigün, bikaç, bikez, birara, bir arada, birdenbire, biriki, bisüre, bisürü, bir şey, bitakım, bitane, bitek, bitürlü, biyana, biyer, buyüzden, candarma, cıgara, çokaz, enaz, ençok, epiy, fotograf, gülegüle, hangibir, herhangibiri, herneyse, her şey, hertürlü, heryan, heryer, herzaman, hiçbir şey, hiçkimse, hoşgeldin, hoşbulduk, Istanbul, ikidebir, işgören, kıravat, kimbilir, nağra, pekaz, pek çok, sağol, Sıvas, tiren ya da ve yazıyla gösterilen her sayı bitişik   Eserleri Öyküleri (Hikayeleri) Parti Kurmak ve Parti Vurmak (1946) Geriye Kalan (1953) İt Kuyruğu (1955) Yedek Parça (1955) Fil Hamdi (1956) Damda Deli Var (1956) Koltuk (1957) Kazan Töreni (1957) Deliler Boşandı (1957) Mahallenin Kısmeti (1957) Ölmüş Eşek (1957) Hangi Parti Kazanacak? (1957) Toros Canavarı (1957) Memleketin Birinde (1958) Havadan Sudan (1958) Bay Düdük (1958) Nazik Alet (1958) Gıdıgıdı (1958) Aferin (1959) Kördöğüşü (1959) Mahmut ile Nigar (1959) Hoptirinam (1960) Gözüne Gözlük (1960) Ah Biz Eşekler (1960) Yüz Liraya Bir Deli (1961) Bir Koltuk Nasıl Devrilir (1961) Biz Adam Olmayız (1962) Yeşil Renkli Namus Gazı (1964) Sosyalizm Geliyor Savulun (1965) İhtilali Nasıl Yaptık (1965) Rıfat Bey Neden Kaşınıyor (1965) Şimdiki Çocuklar Harika (1967) Vatan Sağolsun (1968) İnsanlar Uyanıyor (1972) Hayvan Deyip De Geçme (1973) Seyyahatname (Duyduk Duymadık Demeyin) (1976) Büyük Grev (1978) Benim Delilerim (1979) Ben de Çocuktum (1979) Yetmiş Yaşım Merhaba (1984) Kalpazanlık Bile Yapılamıyor (1984) Maçinli Kız için Ev (1987) Nah Kalkınırız (1988) Rüyalarım Ziyan Olmasın (1990) Aşkım Dinimdir (1991) Gözünüz Aydın Efendim (1997) Herkesin İşi Gücü Var (2005) Zübüklüğün Sonu Yok Ah Biz Ödlek Aydınlar Romanları Kadın Olan Erkek (1955) Gol Kralı (1957) Erkek Sabahat (1957) Saçkıran (1959) Zübük (1961) Şimdiki Çocuklar Harika (1967) Tatlı Betüş (1974) Yaşar Ne Yaşar Ne Yaşamaz (1977) Surnâme (1976) Tek Yol (1978) Bay Düdük (1958) Anıları Bir Sürgünün Hatıraları (1968) Böyle Gelmiş Böyle Gitmez I - Yol (1966) Poliste (1967) Böyle Gelmiş Böyle Gitmez II - Yokuşun Başı (1976) Salkım Salkım Asılacak Adamlar (1987) Rüyalarım Ziyan Olmasın (1990) Böyle Gelmiş Böyle Gitmez II - Yokuş Yukarı (1996) Bir Vicdan Davası (1998) Mektupları Aziz Nesin – Ali Nesin Mektuplaşmaları I, Mektuplar 1994. Aziz Nesin – Ali Nesin Mektuplaşmaları II, Mektuplar 1994. Aziz Nesin – Ali Nesin Mektuplaşmaları III, Mektuplar 1994. Aziz Nesin – Ali Nesin Mektuplaşmaları IV, Mektuplar 1995. Aziz Nesin – Tahsin Saraç mektuplaşmaları, Mektuplar, 1995. Aziz Nesin – Meral Çelen mektuplaşmaları, Mektuplar 1998. Masalları Memleketin Birinde (1953) Hoptirinam (1960) Uyusana Tosunum (1971) Aziz Dededen Masallar La Fontaine'nin Yazamadığı Masal Taşlamaları Azizname (1948) Fıkra kitapları Nutuk Makinası (1958) Az Gittik Uz Gittik (1959) Merhaba (kitap) (1971) Suçlanan ve Aklanan Yazılar (1982) Ah Biz Ödlek Aydınlar (1985) Korkudan Korkmak (1988) Gezi notları Duyduk Duymadık Demeyin (1976) Dünya Kazan Ben Kepçe (1977) Oyunları     Karacan Yayınları 1982'de Aziz Nesin'in tüm kitaplarını önce fasiküller halinde yayımladı. Daha sonra bu fasiküller büyük boy 10 cilt halinde bir araya getirildi. Biraz Gelir misiniz (1950) Bir Şey Yap Met (1959) Toros Canavarı (1963) Düdükçülerle Fırçacıların Savaşı (1968) Çiçu (1970) Tut Elimden Rovni (1970) Hadi Öldürsene Canikom (1970) Pırtlatan Bal (1976) Beş Kısa Oyun (1979) Bütün Oyunları (Adam Yayınları) (1981) Maçinli Kızın Evi(1959) Başarımı Karılarıma Borçluyum (1992) Bütün Oyunları 2 Şiirleri Sevgiye On Ölüme Beş kala Sondan Başa (1984) Bağışla (1986) Kendini Yakalamak (1988) Hoşçakalın (1990) Sivas Acısı (1995) En Uzun Maraton Kimin Var ki Tanımayacaksın Konuşmaları İnsanlar Konuşa Konuşa (1988) Çuvala Doldurulmuş Kediler (1995) Külliyat Aziz Nesin'in Tüm Kitapları (10 Cilt), Karacan Yayınları, 1982. Aldığı ödüller 1956 - Altın Palmiye, İtalya (Kazan Töreni adlı öyküsüyle) 1957 - Altın Palmiye, İtalya (Fil Hamdi adlı öyküsüyle) 1966 - Altın Kirpi, Bulgaristan (Vatani Vazife adlı öyküsüyle) 1968 - Milliyet Gazetesi 6. Karacan Armağanı Birincilik Ödülü (Üç Karagöz adlı oyunuyla) 1969 - Krokodil Ödülü, Sovyetler Birliği (İnsanlar Uyanıyor adlı öyküsüyle) 1970 - Türk Dil Kurumu Tiyatro Ödülü (Çiçu adlı oyunuyla) 1975 - Lotus Asya-Afrika Yazarlar Birliği Ödülü 1977 - Bulgaristan Uluslararası Gülmece Kitapları Yarışması Hitar Petar Ödülü 1978 - Madaralı Roman Ödülü (Yaşar Ne Yaşar Ne Yaşamaz adlı romanıyla) 1985 - TÜYAP Halkın Seçtiği Yılın Yazarı 1994 - CPJ Uluslararası Basın Özgürlük Ödülü