Menderes yıktırdı ‘özel şahsa’ uymadı

Adnan Menderes’in başbakanlığı döneminde Karaköy Meydanı’nı genişletmek amacıyla yıktırılan ancak İstanbul Büyükşehir Belediyesi(İBB) tarafından eski yerinde yeniden yaptırılmak istenen ‘Karaköy Mescidi’ projesi özel mülk engeline takıldı. Eski mescidin altındaki işyerlerinin sahipleri projeyi yargıya taşıyınca, meydanın ortasındaki 50-100 metrekarelik bölüm tahta levhalarla kapandı.
17. yüzyılda Merzifonlu Kara Mustafa Paşa tarafından yaptırılan Karaköy Mescidi, zaman içerisinde hasar görünce caminin 20. yüzyıl başlarında yıkılıp yeniden yapılmasına karar verildi. Yeni proje ise Padişah 2. Abdülhamit tarafından dönemin ünlü İtalyan mimarı Raimondo D’Aronco’ya verildi. İtalyan mimar D’Aronco, Art Nouveau tarzındaki camiyi 1903 yılında tamamladı ve alt katında dükkânların bulunduğu mescit, 1958 yılına kadar Karaköy Meydanı’nda ibadete açık kaldı.

Orijinal cami suya düştü
Adnan Menderes’in başbakanlığı döneminde caminin yıkımı gündeme geldi. Karaköy Meydanı’nın genişletilmesi için caminin yıkılarak parçalarının Kınalıada’ya taşınmasına ve burada yeniden inşaa edilmesine karar verildi. Tüm parçaları numaralandırılan mescit yıkıldı. Mescide ait parçalar da Kınalıada’ya götürülmek üzere bir gemiye konuldu. Ancak, sefer sırasında yan yatan gemideki parçaların ikisi hariç tamamı denizin dibini boyladı.
Menderes dönemindeki yol yapımı sırasında Karaköy’deki Surp Krikor Lusaroviç Ermeni Ortodoks Kilisesi’nin bir bölümü, bir küçük Rum kilisesi ve pek çok bina yıkılmıştı.

Alan kapandı
İBB ise 52 yıl sonra Karaköy Mescidi’ni yeniden inşa etmek için harekete geçerek caminin yeniden inşasını yatırım programına aldı. İBB’nin 2010’da hazırladığı ‘Beyoğlu Koruma Amaçlı İmar Planı’nda da, eski mescidin bulunduğu 474 metrekarelik alan, ‘cami alanı’ olarak ayrıldı. Projenin ihalesi ise 19 Haziran 2012’de yapıldı ve AGS Mimarlık mescidin çizimlerini yaptı. Hazırlanan proje Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nca da onaylandı.
Ancak, uygulama aşamasına geçilemeden mescit için özel mülkiyet engeli çıktı. Mescidin altında daha önceden var olan dükkânların mülkiyetini elinde bulunduran kişilerle İBB mahkemelik oldu. Karaköy Meydanı’nın 474 metrekarelik kısmında yeniden yapımı düşünülen projenin akıbeti mahkeme sürecinin sonlanmasını beklerken, meydanın bir kısmı da tahta levhalarla kapanmış durumda.

Mülkiyetin tamamı gerekiyor

İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) projenin uygulamasının durmasına ilişkin şu açıklamayı yaptı: “Söz konusu mescidin altında daha önceden var olan dükkânların mülkiyeti özel şahıslarda bulunmaktadır. Restorasyon projesinin başlayabilmesi için mülkiyetin tamamının İBB’de bulunması gerekmektedir. Dolayısıyla konu mahkemelik olup, inşaatın başlayabilmesi için mahkeme sonucu beklenmektedir.”

Yeterli veri yok sadece kopya olur

- Tarihçi Prof.Dr. İlber Ortaylı: Karaköy Meydanı yaya yolu oldu. Meydanın yanından ana cadde geçiyor. Karaköy Mescidi’ni eski yerinde yapmak taşıt trafiğini felç etmek anlamına gelir. Sadece Karaköy’ün değil çevre semtlerin trafiği de altüst olur. Eseri yeniden ihya etmek istiyorlarsa başka bir yer bulsunlar. Eski bir yapıyı sıfırdan inşa etmek için kusursuz bir arşiv ve rölövelerinin olaması gerekir.
- Mimar Senin Genim: Türkiye’de bu eseri yeniden yapacak bir uzman var mı bilmiyorum! D’Aronco’nun söz konusu eseri kolayca inşa edilecek bir eser değil. Kaldı ki, Karaköy’de Yerebatan Mescidi ile Kemankeş Mustafa Paşa Camileri bulunuyor. Her iki cami bomboş dururken, Karaköy Meydanı’na yeni bir cami yapmayı gereksiz buluyorum. Mescidin yapıldığı tarihteki Karaköy ile bugünkü arasında nüfus açısından büyük farklılık var. Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Camisi ille de yapılmak isteniyorsa daha hoş ve boş bir alan seçilebilir. Karaköy’de daracık meydanın ortasına cami inşa etmek doğru değil.
- Mimarlık Tarihçisi Prof. Dr. Zeynep Ahunbay: Bir eseri yeniden yapmak, eğer o yer için çok önemliyse, toplum için simgesel değeri varsa, işlevsel olarak vazgeçilmezse, siluet değeri taşıyorsa, kabul edilebilir. Ayrıca eser hakkında yeterli veri, ölçü, detay bilgisi olması da istenir. Bu mescit meydan açılması için yıkılmıştır. Çok dar sıkışık bir alana aradan 50 yıldan fazla zaman geçtikten sonra tekrar yapılması kentsel hafıza ve gerekçelerle uygun düşmemektedir. Yıkılan yapının içine ait veriler sınırlıdır. Dış mimarisiyle çok etkili olan mescidin minaresini ve Art Nouveau karakteri taşıyan bezemelerini bugün yeniden yaptırmak, D’Aronco yaşamadığına göre oldukça zordur. Bugün yapılan bina 21. yüzyıla ait bir kopya değeri taşımaktan öteye gitmeyecektir.