Beklenen şiir eleştirmeni geldi

2008 yılı bize 1986 doğumlu, dört başı bayındır bir şiir eleştirmeni armağan etti: Utku Özmakas.


2008 bize iyi yeni şiir kitapları sundu, yıl içinde, Yasakmeyve ile Heves’e çok iyi iki şiir dergisi daha eklendi: karayazı ve karagöz.
Bir de 1986 doğumlu, dört başı bayındır bir şiir eleştirmeni armağan etti 2008 bize: Utku Özmakas. Beklenen şiir eleştirmeni geldi! Şaka etmiyorum: Hem Ataç’ın yerine ‘zar atmayı’ hem de şiiri Derrida’yla ilişkilendirmeyi bilen bir eleştirmenle karşı karşıyayız.
Bu yazıda onun, hani derler ya, önemli bir boşluğu dolduran kitabına değineceğim. İlk kitabı bu; Pan Yayınları’ndan çıkan “Şiirimizde Milenyum Kuşağı”. Hayat dolu bir kitap.

Felsefe ve şiir
Özmakas felsefe kökenli ve bunun hakkını fazlasıyla veriyor. Çalışmasına yüksek lisans da eklendiğinden olmalı, son yıllarda eleştiri alanında durmadan rastladığımız, nerede başlayıp nerede bittiği belli olmayan, kaynağı ya da sayfa numarası belirsiz alıntılar gibi bazı sorunlarla pek karşılaşmıyoruz onun yazdıklarında.
Özmakas felsefe kökenli olmanın hakkını veriyor derken, dünya eleştirel düşüncesine son yüzyılda kazandırılmış olan yeni kavram ve yönelimleri tanımasını, bunların Türkçe edebiyatla olan henüz kurulmamış ilişkilerini kurmaya çalışmasını kastediyorum. Bu ilişkide, kitap boyunca, bazen felsefe egemen, bazen şiir.
Felsefenin egemenliği şuradan ileri geliyor ki, Özmakas, inceleyeceği şiirden önce, o şiir için yol gösterici bulduğu bir kavramı ele alıyor: Efe Murad’la ilgili bölümde önce Fredric Jameson, Mehmet Öztek’le ilgili bölümde önce Zizek ve Sherry Turkle, Ömer Şişman’la ilgili bölümde önce Derrrida ve Gayatri Spivak giriyor devreye vb. Tek istisna, Serkan Işın’la ilgili bölümün yine Serkan Işın’la başlaması. Orada da Zizek ve Lacan’a başvurulacaktır ama, biraz daha sonra.
Böylece şiire farklı yollardan erişmeye çalışıyor Özmakas: Söz konusu sekiz şairi ayrıca, kitabının iki ana bölümünden ikincisinde, antoloji benzeri bir düzen içinde, daha genel bir düzlemde de değerlendiriyor ve seçtiği her şairden iki de şiir sunuyor.
Kitabın yukarıda belirttiğim ‘hayat dolu’ olma özelliğinde bu özgün ve hareketli düzenlenişin payı büyük. Kendine son derece geniş, edebiyat toplumbilimini de kapsayan bir hareket alanı ile, aralarında şimdilik ‘güzel’ boşluklar bulunan farklı bakış açıları oluşturmuş durumda Özmakas.
İlk bölümde kendi şiir anlayışı ile çalışma esaslarını içeren çerçeveyi çizerken de bunu verili olanın eleştirisine başvurarak yapıyor yazarımız, edebiyat tarihine ilişkin anlayış dahil. Daha önsözünü yazarken, ufkunun genişliği kadar, iddialı bir eleştirmen olduğunu da açıkça ortaya koyuyor.

Eleştirinin ‘asıl meselesi’
Özmakas’taki iddialılığın, günümüzde sıkça rastlanan o altı boş ve övünmeci entelektüalizmle bir ilgisi yok. Bu konuda kişisel olarak Özmakas’ta fazla bulduğum tek nokta, eleştirinin ‘asıl meselesi’ne ilişkin bir saptaması oldu. Cümlesi şöyle:
“Kanımca eleştirinin asıl meselesi, (...) kitlenin özgün yapısına saygı duyup her şairin kendi farkını üretmesi için en uygun kuramsal düzlemi inşa etmektir.” (s. 96)
Burada, kitabın başka bölümlerinde çok da ortaya çıkmayan, önsel bir görev anlayışıyla karşı karşıyayız. ‘Kitle’den kasıt, şairler.
Böyle bir anlayış, eleştirmenden çok editörün ya da küratörün işlevine yaklaşıyor bence. Yaklaşıyor, ama tam olarak o işlev de değil, çünkü editör ya da küratör, sözü edilen inşaatı, belirli izleksel sınırlar içinde yapar; Özmakas ise genel geçer bir düzlemin inşa edilmesinden söz ediyor bu cümlede. Dolayısıyla, burada da felsefeden gelen örtülü bir egemenlik eğiliminin sezildiği söylenebilir. “2000’ler Edebiyatı İçin Bir Harita” başlıklı bölümde ‘majör iktidarlar’la alabildiğine hesaplaştıktan sonra, bu kadarı doğaldır belki!

“Şiirimizde
Milenyum Kuşağı”
Utku Özmakas
Pan Yayıncılık
Fiyatı: 15 TL
ELEŞTİRİ


YENİ ÇIKANLAR

“Geçmişiniz İtinayla Temizlenir”/ Cemil Koçak / İletişim
Fiyatı: 29 TL / Tarih
Cemil Koçak, kitabında erken Cumhuriyet olarak adlandırılan dönem boyunca Atatürk, İsmet İnönü ve tek-parti hakkında gerçek olarak sunulan bilgileri, belgeler, anılar, eserler ve gazeteler aracılığıyla yeniden inceliyor; tarihi yazanların, tarihi yapanları nasıl tahrif ettiğini gösteriyor.

“Türkler” / Önay Yılmaz/ Alfa / Fiyatı: 14 TL / Araştırma
Türkler hakında neleri merak ediyorsunuz? Kaç soru sorabilirsiniz bu konuda? Gazeteci Önay Yılmaz 117 soru hazırlamış ve bunları bilim adamları ile aydınlara cevaplatmış. Bu vesileyle merak edilen noktalar aydınlandığı gibi doğru bildiğimiz yanlışlar da ortaya çıkmış..

“Çağının Çocuğu”/ Klaus Mann/ Çev: Nafer Ermiş
Turkuvaz Kitap / Fiyatı: 16 TL / Otobiyografi
Klaus Mann, ünlü Alman yazar Thomas Mann’ın büyük oğlu. Mann’ın anılarını kaleme aldığı ve 1932’de yayımlanan kitap, I. Dünya Savaşı Almanyasının ve sanat çevrelerinin hikayesini içeriyor. 1933’te nasyonal sosyalistlerin iktidara gelmesiyle birlikte yapıtları yasaklanan Klaus Mann, 1949 yılında intihar etmişti.