Anahtarlı şair

K›rbozumu”, Murat Üstübal’›n ikinci şiir kitab›. ‹lk kitab› “Huyname”, 2008 başlar›nda YKY'den ç›km›şt› ve kitaba ad›n› veren şiir, ‹lhan Berk’e adanm›şt›.
O adamay› yüzeysel bir jestten ibaret saymamak gerekiyor: Üstübal, ‹lhan Berk’in şiiriyle olan ilişkimizi geliştirebilecek bir şiir düşünürü ayn› zamanda. Şiir üzerine yazd›klar›, kendi şiiri kadar ‹lhan Berk’in şiirlerine de kap› açan metinler. Bir miktar ‹lhan Berk’in, bir miktar da Necmi Zekâ’n›n şiirlerine.
Gerçekten de, okunmas› hiç kolay olmayan şiirlerle karş› karş›yay›z yine. Bu nedenle, Üstübal’›n verdiği anahtarlar›n, yani şiir üzerine yazd›klar›n›n bir an önce kitaplaşmas›n› diliyorum. Böylelikle biz de şiirleri ile düzyaz›lar›n› bir arada okuyup biraz daha donanm›ş olarak yol alabiliriz.
O kitab› beklerken, Üstübal'›n yaz›lar›ndan ikisinin ad›n› ve adresini vermeden geçmeyeyim:
1) “Ücra-Şiir’de geriye yaslanmalar” (Pan Yay›nc›l›k'tan geçen y›l “heves/eleştiri” dizisinin ilk kitab› olarak ç›kan “Gelenekle Deney” adl› ikidilli (Türkçe-Almanca) ortak yap›tta);
2) “Kes-Yap›şt›r Yerine Pick-Up”: www.poetikhars.com adl› internet sitesinde.

Felsefeyle iç içe geçen şiir
Bu yaz›lar bize haz›ra konacağ›m›z reçeteler vermiyor; Deleuze ve Guattari gibi zorlay›c›, insan› bütün ufkunu değiştirmeye zorlayan düşünürlerle haşir neşirler. Dolay›s›yla, yaln›zca şiir değil, başka ilgi alanlar› aç›s›ndan da önem taş›yan yaz›lar. Ama Üstübal'›n şiirlerini okuyacaksak, bu yaz›lar› da birlikte okuman›n yarar›n› göreceğiz, çünkü şiirlerde rastlad›ğ›m›z epey sözcük, kavram ve fikir bu yaz›larda yer buluyor ve aç›klan›yor.
Sözgelimi, K›rbozumu’nda geçen “Doğall›kta Süregiden” (s. 9), “katiyetin zifirisi”, “göç mutlakt›r” (s. 57) sözleri, şairin birer felsefi mesele olarak doğall›k, mutlakl›k ve göçebelik ile ilgili tav›rlar›n› ya da ilgilerini bildiğimizde biraz daha tan›d›k gelebiliyor.

‘Pick-up’ ilkesi
“Doğall›kta Süregiden” sözünü, şairin “Kes-Yap›şt›r Yerine Pick-Up” başl›kl› yaz›s›nda dile getirdiği bir fikirle bağlant›land›rabiliyoruz örneğin: “doğa içi unsurlar›n dinamize edilmesi (...) varl›ğ›n doğal k›l›nmas›”.
Ayn› biçimde, ‘göç’ kavram› da, toplumbilimselden çok felsefi bir kavram olarak, düşünceler aras› ilişkileri ele alman›n bir biçimidir burada; şairin benimseyip savunduğu ‘pick-up’ ilkesine dahildir.
‘Pick-up’, Üstübal'›n şiirlerine egemen olan anlay›ş› (poetikay›) özetleyen ve and›ğ›m yaz›lara da ad›n› veren iki kavramdan biri (diğeri ‘Ücra şiir’). Üstübal'›n sunumuyla, edebiyat sözlüğünde yeni bir tan›ma kavuşmuş durumda bu kavram.
Yeni sözcükler üretmek, kesip yap›şt›rmak: Bunlar Üstübal’›n başvurmad›ğ› teknikler değil; kitap ve şiir adlar›ndan da görülebilir bu. Anlam›n sessel çağr›ş›mlar yoluyla ironi yaratarak boşa ç›kar›lmas›: Bu da görülebilir.

Şiirsel kalıpları aşmak
Ancak, bütün bunlar al›ş›lm›ş dizimsellik içinde yaz›lmam›ş, yani her zamanki gibi soldan sağa okumakla yetinilecek gibi değil. Belki bir tabloya bakarcas›na, her taraf›na bak›larak okunacak metinler. Her durumda, soyut resimler gibi, bize ilk anda yabanc› geliyor bu şiirler.
Tam olarak yabanc› da değil asl›nda; kitab›n ‘bağbozumu’nu çağr›şt›ran ad›ndan itibaren, arada bir karş›m›za tan›d›k bir şeyler ç›k›yor. Necmi Zekâ'daki gibi s›cak olmasa da, çağr›ş›mlar›yla tan›d›k bir şeyler: “Dirim Kurgu”, “Gece Konmayan”, “Mass Eziş” vb (üçü de “K›rbozumu”ndan şiir adlar›). Gelgelelim, bunlar› hemen tan›d›k gelen bir bağlama yerleştiremiyoruz, şiir ve kitap boyunca sürekli olarak önümüzden kaç›p giden bir şeyler oluyor.
K›sacas›, bildiğimiz yöntemleri aşmaya çal›şmadan okuyam›yoruz bu kitaplar›. Şairin 'aşmak' anlam›na gelen ünlü felsefi terimin Almancas›na da başvurmas› rastlant› say›lmamal›: “Hâl Kap›s›nda ‹nayet” adl› şiirin bir yerinde ‘aufhebung’ diyor.
Her durumda, bu şiirleri ciddiye alacaksak, okuryazarl›kta belirli yeni ad›mlar atmam›z gerekecek demektir. T›pk› klasik müzikten ya da caz müziğinden ‘anlamak’ için uğraşmam›z gerektiği gibi. Türün kendi içinde seçim yapma, baz› ürünleri daha çok, baz›lar›n› daha az başar›l› bulma yetisine de ulaş›r›z belki bu çaban›n sonucunda.