Aç kapıyı İran

Uranyum zenginleştirme çalışmaları nedeniyle Batı’nın ekonomik yaptırımlarına maruz kalan İran; Amerika, Rusya, Çin, İngiltere, Fransa ve Almanya ile mutabakata varınca söz konusu yaptırımların kaldırılması gündeme geldi. Anlaşma ülkelerin parlamentolarınca kabul edildikten sonra ambargonun kalkmasıyla İran’da 100 milyar dolarlık ticaret hacmi oluşması öngörülüyor. Bu pastadan dilim kapma yarışına Türkiye de girdi. Akademisyenler, uzmanlar ve işadamları yaptırımların kalkmasının Türkiye ekonomisine olumlu yansıyacağı görüşünde. Fakat heveslenenleri uyaranlar da var: “Beklentileri fazla yükseltmeyin!”

“İran bölgede Türkiye’ye rakip olamaz, ekonomiler farklı”

Yard. Doç. Dr. Bayram Sinkaya (Yıldırım Beyazıt Üniversitesi / Siyaset Bilimi)

Birçok iktisatçı yaptırımları, İran ekonomisinin kötü gidişinin temel nedeni olarak görüyordu. Diğer iktisatçılara göreyse kötü gidişin tek nedeni yaptırımlar değil, yapısal sorunlardı. Açıkçası iki görüşün de haklı noktaları var. Yaptırımların sonlandırılmasının ardından İran’ın yaklaşık 120 milyar dolarlık parası serbest kalacak, dış ticaret rahatlayacak, yabancı şirketlerin yatırımları artacak. Tüm bu gelişmeler İran ekonomisini olumlu etkileyecek. Fakat İran’da hâlâ karma ekonomi modeli uygulanıyor. Ekonomik yapı devlet tarafından sıkı bir şekilde kontrol ediliyor. Bürokrasi çok hantal. Liberal bir ekonomi yok. İran’da faizler devlet kararıyla düzenleniyor örneğin. Dolayısıyla yaptırımların kaldırılması İran’ın bir anda liberalleşmesi anlamına gelmiyor.

“İran tüketime aç, önce tüketim malları ülkeye gidecek”

Bir yandan da İran’ın nüfusu hızlı bir şekilde artmaya devam ediyor. Her yıl yaklaşık 500 bin yeni işgücü oluşuyor ve bunlara istihdam sağlanması gerekiyor.
Bu yabancı yatırımcılar için önemli fakat İran ekonomik gelişimini tamamlarsa...

İran’a uygulanan tüm yaptırımların kaldırılması söz konusu değil. Sadece nükleer silahlanmayla ilgili yaptırımlar kaldırılacak. Dolayısıyla İran ekonomisinin yapısal sorunları ve enerji sektörü konusunda soru işaretleri hâlâ varlığını sürdürüyor.

Türkiye, İran’a büyük ölçüde hazır tüketim malları ihraç ediyor. Batılı yatırımcıların İran’a teknoloji ve sanayi yatırımları yapması bekleniyor. Türkiye’nin bu alanlarda bir iddiası yok. Bu nedenle İran, Türkiye için bir potansiyele sahip ama çok da abartmamak gerekir diye düşünüyorum. İran’ın Türkiye ekonomisi için rakip olacağını da sanmıyorum. Çünkü ekonomik yapılarımız farklı. İran enerji üreten, sanayiye dayalı bir ekonomiye sahip. Bu nedenle İran piyasada bir aktör olmayacak. İran tüketime aç, tüketim malları ihracatı artacak. Petrol fiyatlarına gelirsek... Fiyatlar büyük ihtimalle düşecektir ama ne kadar düşer bilemeyiz. Petrol fiyatlarını belirleyen çok farklı etkenler var.

“Beklentileri fazla yükseltmemek lazım”

Dr. Hakkı Uygur (Orta Doğu Uzmanı)

Yaptırımların kaldırılması Türk ekonomisine olumlu yansıyacaktır. Yaptırımlardan önce iki ülkenin ticaret hacimleri 15 milyar doları geçmişti. Türkiye için önemli bir fırsat. Siyasi olarak da Türkiye, İran’ın en zor zamanlarında müttefiklerini kızdırmasına rağmen İran’ın ekonomisinin tamamen felç olmamasında önemli rol oynamıştı. Yeni dönemde İran yönetiminin bunu da göz önüne alacağını düşünüyorum.

Diğer yandan beklentileri yükseltmemekte fayda var. İran sanayisini geliştirmeye çalışıyor ve bir devlet politikası olarak yalnızca yolcu uçakları gibi stratejik ürünlerin ihracatına yönelecektir. Bu da daha çok Batılı ülkelerle ticareti önceleyeceğini gösterir. Suriye üzerinden gerginleşen ilişkiler de ticaretin gelişmesine engel olabilir.

“Rakibimiz olmaya çalışacak”

İran petrol fiyatlarının 100 doları aşmasıyla birlikte Ahmedinejad ilk beş-altı yılında sanayisine önemli yatırımlar yaptı ve üretimini artırmaya başladı. Nitekim petrol dışı ihracatı ilk kez çift haneli rakamlara ulaştı. Ancak yaptırımlar sanayisine büyük darbe vurdu. İran bu durumu telafi ederek orta vadede Türkiye’ye rakip olmaya çalışacak ve yakın ilişkilere sahip olduğu ülkelere ihracatını artırmaya çalışacaktır. Orta vadede bu alanda rekabet yaşanabilir.

Yaptırımların kaldırılması en önemli etkiyi İran’ın iç sahnesine yapacak. İran düşünülenin aksine sosyokültürel açıdan çok renkli bir topluma sahip. Dış tehdidin azalması gelecekte bastırılan taleplerin daha gür şekilde gündeme geleceğinin işareti. İran’ın kısa vadede ılımlı bir ülkeye dönüşmesi içerideki güç odakları dikkate alındığında mümkün görünüyor.

“Türkiye’den 20 marka İran’a üç yılda 500 mağaza açabilir”

Sami Kariyo (İşadamı / Birleşmiş Markalar Derneği Başkanı)

-Birleşmiş Markalar Derneği’nin (BMD) yaklaşık 30 kişilik bir ekibi var. 20’ye yakın markayı temsil ediyoruz. Bizim en önemli misyonlarımızdan bir tanesi de yurt dışı açılımı. Daha önce birkaç ülkeye gitmiştik. Birkaç ay önce de bir sonraki hedefimizi İran olarak belirlemiştik. Daha ortada anlaşma yoktu. Bu doğrultuda eylülün başında İran’a gideceğiz. Hedefimiz çeşitli kurumlardan pazar hakkında bilgi almak. AVM’leri ziyaret edeceğiz ve İran ticaretinin önemli merkezlerinden Pazar’ı, onlar Bazaar diyor, ziyaret edeceğiz. Tanışma toplantıları da yapıp nasıl hareket edeceğimize karar vereceğiz.

“Önce birbirimizi tanımamız lazım”

-Tekstil sektörü birinci olur mu bilemem ama hazır giyim öncü olacak sektörlerden biridir. Markalarımızın bir bölümü İran pazarında mevcut zaten. Önemli markaların mağazaları var. Şöyle düşünüyoruz: Üç yıl içinde BMD markalarının yaklaşık 500 mağaza açma potansiyeli var.

-Üretimin İran’a kayması şu an için çok gerçekçi değil. Firmalarımızın böyle bir plan yaptığını düşünmüyorum. Böyle bir şeyi iddia etmek doğru değil. Önce birbirimizi tanımamız ve güven ilişkisini kurmamız lazım. İleriye dönük yatırımları daha sonra düşünürüz.