Çankaya'nın değişen kıyafet kodları

Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'ün Çankaya Köşkü'ne çıkmasıyla birlikte Atatürk'ten günümüze kadar uygulanan protokol kuralları dikkat çekici şekilde değiştiriliyor. Köşk resepsiyonlarında 84 yıllık "smokinli" davet geleneğine son verilmesi ise bu değişimin ilk adımlarından biri olarak kabul ediliyor. Gül'ün 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı nedeniyle Çankaya Köşkü'nde verdiği iki ayrı resepsiyonda, sadece "koyu renk elbise" şartı getirmesi tartışma yarattı. 860 rakımlı tepede Cumhuriyet'le yaşıt bir uygulamanın ortadan kaldırılması tepkilere yol açtı. Ancak AKP yanlısı muhafazakar medyada kuvvetli bir şekilde destekleniyor. "Teamüllere son verilmesi insanı üzüyor" Cumhurbaşkanları Atatürk'ten bu yana 29 Ekim törenleri için Anıtkabir ve Hipodrom'a frakla gider, akşam Çankaya Köşkü'ndeki resepsiyonda da smokin giyerlerdi. Resepsiyon davetiyelerinde "smokin" yazılmasının nedeni de davet sahibinin o akşam smokin giyeceğini anlatmak ve davetlileri de bu kıyafetle gelmeleri mesajını vermekti. Eskiden böyle bir davet yapılınca herkes smokinle gelirdi. Smokini olmayan ya da tercih etmeyenlerin katılımını kolaylaştırmak için sonraları "smokin ya da koyu takım elbise" diyerek açık kapı bırakılıyordu. Atatürk, Türkiye'nin değişimini halka bizzat göstermek için özellikle bu kıyafet kodlarına dikkat ederdi. Ancak demokratikleşmeyle birlikte liderler halktan uzaklaşmadıklarını, halka yakın olduklarını göstermek için protokol kurallarını da giderek popüler hale getiriyorlar. Başı türbanlı eşi olan birinin smokin giymesi büsbütün garip olabilir. Böylece törenlerin cilası denilen bazı teamüllere son veriliyor. Buna insan üzülüyor. "Halkla bütünleşmek onlar gibi giyinmek demek değildir" Davetiyeye smokin notu düşmek Atatürk'ten beri süregelen bir gelenektir. Kıyafet konusu çağdaşlığın bir simgesidir. Köklü gelenekleri olan devletler bu geleneklerin erozyona uğratılmasına kesinlikle izin vermez. Halkla bütünleşme demek onlar gibi konuşup davranıp ve giyinmek demek değildir. Smokin giymen halktan kopuksun anlamına gelmiyor. ABD Başkanı George W. Bush kovboyluğu seviyor ama smokin giymesi gereken yerde smokin giyerek temsil ediyor. Devlet olmanın, devlet adamı olmanın özelliğidir bu. "İkinci günkü resepsiyonda smokin vurgusu gerekirdi" Eskiden sadece smokin mecburiyeti vardı. Sonra koyu renk elbise de girdi işin içine. Atatürk'ten itibaren günümüze kadar gelmiş bir gelenektir. Celal Bayar döneminde çok sıkı uygulandı. Dünyanın her yerinde milli gün resepsiyonlarında resmi kıyafetler giyilir. Ama gündüz verilen resepsiyonlarda smokin giyilmez. Bunlar ayet, anayasa hükmü değil, herkes kendine göre uygulama getirebilir ama oturmuş devlet geleneği denen bir şey vardır. Normalde ikinci gün verilen resepsiyon daveti smokin vurgusuyla yapılmalıydı. Garip penguen kıyafeti Gazetelerden biri, bu seneki resepsiyondaki smokin mecburiyeti olmadığını, Çankaya'daki değişimin önemli bir nişanesi olarak kaydetmişti. Bu garip penguen kıyafeti alıp giyenlerin de sadece kendisini halktan farklı hissetmelerine yol açmış olmalı. Bu kıyafetin bir vakitler mecburiyetinin anlamı üzerine, giyenler arasında fikir sahibi olanlara hiç rastlanmadı (...)Batı'da bu resepsiyonlar, kraliyet adetlerinden kalma. Eski saray adetleri içinde soyluların bir araya gelmesi ve sınıf dayanışması içine girmesi önemliydi. Padişahın bayram kabulleri de aynı ölçüde önemli ve devlet protokolünde merkezi konumdaydı. Koca Fatih Kanunnamesi'nin bu kabullerdeki protokol kurallarını uzun uzun sıraladığını hatırlarsak, bugün karşımızda duran geleneğin uzun bir geçmişi olduğunu anlayabiliriz. Ama artık demokrasi var. Cumhuriyet resepsiyonları Ankara Palas'ta yapılmıyor. (31 Ekim tarihli yazısından) "Gelenekleri muhafaza etmek bir ülkeyi güçlendirir" Bunlar cumhuriyetin başından itibaren konulan ve uygulanan kurallardır. Her isim değişikliğinde değiştirilecek şeyler değildir. Kuraldan çok gelenekleri içerir. Gelenekleri muhafaza etmek bir ülkeyi güçlendirir. Değiştirmede sakınca var mı yok mu, bu sayın cumhurbaşkanının takdiridir. Dünyada birçok ülke bu tür formalitelerden kendini kurtarıyor ancak muhafaza edenler de var. Bu, halktan kopma anlamına gelmez. Halka yakın gelenekler muhafaza ediliyor. Halka uzak olanlardan vazgeçilmesinin takdiri neye göre yapılıyor? Cevabını ancak yapanlar verebilir. "Kişisel tercih geleneğin üstünde tutuldu" 1993'ten bu yana bütün 29 Ekim davetlerine katıldım; smokinle katıldım. Benim için Çankaya Köşkü'ne smokinle gitmek, 29 Ekim'in özel bir gün olduğunu hissettiren bir semboldü. Gerek Sayın Demirel, gerek Sayın Sezer'in döneminde kimseye smokin zorlaması yapılmaz, davetiyelere "smokin ya da koyu renk elbise" kaydı düşülürdü. Bu davetlerde smokinli olanlarla takım elbiseliler bir arada bulunur, isteyen istediğini giyerdi. Bu yıl davetiyede "koyu renk takım elbise" yazdığı için smokinle gitmedim. Sayın Cumhurbaşkanı'nın bu geleneği kaldırmasını yadırgadım. Kendisi smokin giymekten hoşlanmayabilir; kendi tercihidir. Ancak pekala eski esnek uygulama devam ettirilebilir, isteyen istediği gibi gelebilirdi. Burada altı çizilmesi gereken nokta, Sayın Cumhurbaşkanı'nın kendi tercihini 84 yıllık bir Cumhuriyet geleneğinin üzerine çıkarabilmiş olmasıdır. Gerek Sayın Cumhurbaşkanı, gerek Sayın Başbakan'ın entelektüel gelişimleri itibarıyla smokini Batı taklitçiliği olarak gören Milli Görüş ekolünden geliyor olmaları burada herhalde bir faktördür. Muhtemelen tabanlarına da bir mesaj vermiş oluyorlar. "Kendi tatbikatlarını kolaylaştıracak işler yapıyorlar" Kıyafet uygulaması zamanın şartlarına göre tatbik edenler tarafından nasıl uygun görülürse öyle olur. Bazen smokin bazen koyu renk elbise olabilir. Sayın Gül'ün davetinde de öyle münasip görmüşler. Ama biraz da kendi tatbikatlarını kolaylaştıracak işler yapıyorlar. Bu uygulamayı daha çok onların alışkanlıklarına bağlıyorum. Başbakan bana sorarsanız elbise-gömlek-kravat bakımından şık giyiniyor. Ama aynı adam smokin giymek istemiyor. Bu yetişme tarzı, köken, alışkanlıklar, eğilim ve inançla ilgili. Vaktiyle Ecevit de smokin giymeme konusunda direndi ama sonra giydi. Buna mukabil Özal frak da smokin de giydi, hatta şortla bile dolaştı. Bunlar o makama gelen kişinin tercihidir. "Kuralları belirleme hakkı cumhurbaşkanındadır" Bir cumhurbaşkanının rezidansında vereceği resepsiyonunda kuralları kendisinin belirlemesi hakkıdır. Geleneği sürdürüp sürdürmeyeceğine ilişkin hareket serbestisi kendisine aittir. Geçmişte de uygulamaları görülebilir. Ülkelerin kendilerine göre sürdürme veya sürdürmeme eğilimleri vardır. İngilizler asırlar önce kullandıkları kıyafetleri giymeyi sürdürüyorlar. Fransa ve Avusturya sarayında bir asır öncesinden gelen gelenekler terk edildi. Ülkeden ülkeye farklar olabilir.