Dünya düşündüğümüzden daha iyi bir yer

Uluslararası sağlık profesörü Hans Rosling’in “Factfulness” kitabı, nisan ayında yayınlanır yayınlanmaz New York Times’ın en çok satanlar listesine girdi. Bill Gates, “Okuduğum en önemli kitaplardan biri” dediği bu kitabın 4 milyon kopyasını, ABD’de bu yıl liseden mezun olan gençlere mezuniyet hediyesi olarak dağıttı.

Aynı zamanda dünyanın birçok bölgesinde doktorluk yapmış olan ve sıradışı TED konuşmalarıyla bilinen Rosling; kitabında, yoksulluk, refah, eğitim, sağlık gibi temel insani gelişim göstergelerine başvurarak dünyanın düşündüğümüzden daha iyi bir yer olduğunu kanıtlarken, bir yandan da dünya hakkındaki mevcut olumsuz görüşümüzü nelere dayandırdığımızı sorgulatıyor. Kitabın en başında yer alan ve yan tarafta da paylaşılan test, Rosling’in aralarında Dünya Ekonomik Forumu katılımcılarından kendi öğrencilerine farklı düzeylerde izleyici gruplarına uyguladığı ve sonucun istisnasız berbat çıktığı bir test. Rosling, tam da bu noktadan hareketle, dünyanın mevcut durumu ve gidişatı hakkındaki yanıltıcı algımızı tartışmaya açıyor. Ardından bu durumun müsebbibi olarak gördüğü 10 eğilimi sıralıyor ve bunları kontrol altına almaya yönelik, olgulara dayalı bakış açısı geliştirmenin yollarını anlatıyor.

Rosling’e göre, küçük de olsa, bugüne dek kaydedilen ilerlemenin farkında olmak önemli; çünkü bundan sonra daha fazlasını yapabilmenin ön koşulu bu. Bu yüzden de kendisini “optimist” değil, “ihtimalci” (possibilist) olarak tanımlıyor: “Bugüne dek kaydedilen ilerlemeler bana, bütün çocukların okula gitmesinin mümkün olduğunu ve bunu gerçekleştirmek için çok çalışmamız gerektiğini söylüyor. Bu tabii kendi kendine gerçekleşmeyecek; eğer bazı aptalca yanılgılara kapılıp umudumuzu kaybedersek hiç gerçekleşmeyecek; çünkü dünyayı yanlış kavramanın en yıkıcı sonucu umudu kaybetmek olur.”

Kitabın yazarı Hans Rosling, geçen yıl hayatını kaybetti.

Dünya hakkında yanılmamızın 10 nedeni

1-Uçurum yaratma eğilimi: Dünyayı siyah ve beyaz, zengin ve fakir, biz ve onlar, iyi ve kötü şeklinde ikili farklılıklar üzerinden algılama eğilimimiz. Gerçeğin bu uç kutuplarda değil, ortalarda bir yerde olduğunun farkında olun.

2-Olumsuzluk eğilimi: Dünyada neler olduğunu ağırlıklı olarak haberlerden öğreniyoruz. Yavaş yavaş kaydedilen ilerlemeler, ya fark edilmiyor ya da haber değeri taşımadığı düşünüldüğü için bize ulaşmıyor. Bir de geçmişi sürekli iyi taraflarıyla hatırlamaya meyilliyiz, bu da şimdiye dair fikrimizi daha olumsuz bir noktaya taşıyor.

3-Devamlılık eğilimi: Belli yönde bir artış ya da azalışın aynı şekilde devam edeceğini varsaymak. Hiçbir çocuk ilk 6 aydaki büyüme trendini aynı şekilde devam ettirmez, düşüşler ya da zıplamalar mutlaka olacaktır.

4-Korku eğilimi: Korktuğumuz durumda gerçekle bağımız zayıflar ve olası riskleri hesaplayabilme yetimizi kaybederiz. Sağlıklı bir değerlendirme yapabilmek için korkutucu olanla tehlikeli olanı birbirinden ayırt etmemiz gerekir. İlkinde kişisel olarak algılanan bir risk vardır, diğerinde gerçek bir risk.

5-Ölçme eğilimi: Dünya rakamlar olmadan anlaşılamaz fakat sadece rakamlara bakarak da anlaşılamaz. Çok büyük gözüken bir rakamı, ilgili başka bir rakamla karşılaştırdığınızda tam tersi sonuca ulaşabilirsiniz.

6-Genelleştirme eğilimi: Anlamak için kategorilere ihtiyacımız var fakat kategoriler yanıltıcı olabilir, bu yüzden aynı kategori içindeki benzerlik ve farklılıkların yanı sıra istisnaların farkında olun.

7-Kadercilik eğilimi: Değişim yavaş ve küçük adımlarla yaşandığında fark edilmez ve mevcut durumun “kader” gibi algılanması kolaylaşır. Aslında her bir yıl yaşanan küçük çaplı değişim, on yıllara yayılan büyük bir dönüşümün parçasıdır.

8-Tek perspektif eğilimi: Sürekli olarak belli bir fikri desteklemek ya da karşı çıkmak, perspektifinize uymayan bilgiyi görmezden gelmenizle sonuçlanabilir. Dünyayı gerçekten anlamak istiyorsanız, tek bir yaklaşıma hapsolmak yerine fikirlerinizi test etmeye açık olun.

9-Günah keçisi bulma eğilimi: Bir şeyler ters gittiğinde, tüm suçu bir kişi ya da gruba mal etmek yerine olası başka sebeplere ya da sistemin nasıl işlediğine bakın. Kötü şeylerin kimse istemediği halde yaşanabileceğini de akılda tutun.

10-Aciliyet eğilimi: Şimdi ya da asla! Hemen harekete geçmelisin! Bu tür panik ve aciliyet içeren çağrılar, sağlıklı bir analiz yapabilmenize engel olur. Daha fazla zaman ve bilgi talep edin, sadece en kötü senaryoya değil, tüm olasılıklara odaklanmaya çalışın.

Türkiye birinci sırada

2016 yılı sonlarında 30 ülkede yapılan ve katılımcılara “Sizce dünya daha iyi bir yere mi gidiyor, aynı mı kalıyor, yoksa daha kötü bir yere mi gidiyor?” diye sorulan ankette, yaklaşık yüzde 80 oranında “Daha kötü bir yere” yanıtıyla Türkiye ilk sırada yer almıştı. Anket sonuçları için: https://www.gapminder.org/ignorance/state-of-world/

Bill Gates “Factfulness“ kitabının 4 milyon kopyasını dağıttı

Milliyet’in test karnesi

Dünya hakkındaki bilgi ve görüşümüzü ölçmek için Milliyet Gazetesi çalışanları olarak yandaki teste başvurduk. 53 kişinin yanıtladığı testte sonuçlar, oldukça karamsar olduğumuzu ortaya koydu. Yüzde 75’lik bir çoğunluğun 13 soruda ulaştığı doğru sayısı 5‘in altında kaldı. 5 soruya doğru cevap verebilen oranı yüzde 15‘te kaldı. 5‘in üzerinde skor yakalayabilen ise yalnızca yüzde 9‘luk bir kesim oldu. Mesleki deformasyon diyerek avunduk.