İbrahim Ethem bey ve oğulları

İÇİMİZDEN BİRİ: ALİ SUAT ULAGAY 1913 yılında İstanbul Çarşıkapıdaki ahşap bir evde doğar Ali Suat Ulagay. Evin iki odasını kimya laboratuvarı haline getiren İbrahim Ethem beyin üçüncü çocuğu olarak gelir dünyaya: "İlkokulu öğretmen okulunun uygulamalı kısmında okudum. Tahsilimi İstanbul Alman Lisesinde sürdürdüm. Mezun olunca İstanbul Kimya Enstitüsüne devam ettim. Profesör Doktor Brochın laboratuvarlarında organik kimya üzerine doktoramı yaptım. Sonra da daimi olarak babamın yanında çalıştım ve İbrahim Ethem Müessesesinin araştırma ve analiz kısmının sorumluluğunu aldım. Ve bu işi takriben 40 sene kadar yaptım. Dört kardeştik. Aramızda adeta ilmi bakımdan bir vazife taksimi vardı. Müessesemiz eve sığmamaya başladıktan sonra Çemberlitaştaki Şark Mahfeline naklettik ve orada inkişafımız daha da arttı. Bir zaman sonra oraya da sığamadık ve 40lı yıllarda Peykhane Caddesindeki büyük lokale naklettik yeni yerimizi. İbrahim Ethem İlaç Fabrikasının olduğu yere, yeni bir bina yaparak oraya yerleştik. Esas inkişafımız ondan sonra başladı. Zaten dediğim gibi dört kişilik bir ekiptik, çalışmalarımız hep müşterekti." İbrahim Ethem bey sırasıyla Gülhanenin ve Bahriye Hastanesinin laboratuvarlarını kurar. Ardından da Darphane kimyahanesine tayin edilir. "Babam Deycke paşanın yanında biyokimya ihtisası yapar. Deycke paşadan dolayı Alman tekniğine ve bilgisine saygılı bir insandı. O vakit Birinci Cihan Harbi vardı ve Almanların etkisi fazlaydı." Bir yandan bu merkezleri kuran İbrahim bey bir yandan da Fatihteki evlerinde ilk laboratuvarını oluşturur: Fatihteki konağa babam içgüveysi gibi giriyor. İlk laboratuvarını buraya kuruyor. Yangın orayı yok edince Gedikpaşaya taşınıyor. Doğduğum evde alt katta babamın laboratuvarı vardı, küçükken oraya inip seyrederdim. Hoşuma giderdi, mesleğime bağlılığım o yaşlarda başlamıştır. Hatta bir keresinde laboratuvarda gördüğüm şeker gibi şeyi ağzıma atmışım, yandı. Hâlâ izi vardır dudağımda... Dört erkek çocuktuk evin içinde. Haliyle yaramazdık tabii. Daha çok bahçede yaşardık, oynardık. Babamın çevresi, zamanın tanınmış doktorlarıydı. Davetler verirdik hep. Sünnetimi bile o ünlü doktorlar yapmıştır. Bir gün oturmuşlar yani laf arası Hadi bu çocukları sünnet edelim demiş Tevfik Sağlam paşa. Orhan Abdi bey meşhur cerrah, pipimizi kesmiş." Annemin ailesi Karadenizden Yunanistana gelen Türklerden. Orada büyük bir çiftlikleri varmış. Daha sonra büyükannemin babası İstanbula gelmiş. Annem çok genç evlenmiş . O genç yaşına rağmen, demiş ki Ben kocamı görmeden evlenmem. Ama olurdu olmazdı derken Peki demişler. Kapı arkasındaki perdeye saklamışlar annemi." Seyyide hanım perdenin arkasından İbrahim Ethem beyi görür ve beğenir, daha sonra da evlenmeye razı olur. "Evlendikten sonra kocasını, kardeşlerini ve bizleri her zaman tek kadın olarak idare etmiştir. Babam ise İstanbulda doğmuş. Babamın babası gümrük memuruymuş. Babam idadiyi bitirdikten sonra Mekteb-i Tıbbiyye-i Şahaneye gidiyor, orada zamanın tanınmış doktorlarıyla aynı sınıflarda okuyor ve mezun olduğunda da Gülhane Askeri Hastanesine giriyor." 1928 yılı hem baba İbrahim Ethem bey hem de oğul Suat beyin hayatında büyük önem taşıyor: "Ve 1928de hiç unutmam, ben o vakit Galatasaraya gitmek üzere hazırlanıyordum. Babam dedi ki, Alman Mektebi açıldı, sizi oraya vereceğim. Buna çok üzülmüştüm. Ağabeylerim Galatasarayda okudu, İlhan ile ben Alman Lisesine gittik." Aynı yıl, yaşam boyu sürecek bir dostluğun ilk temelleri atılır: "Mehmet Ali (Aybars) beyle tanıştığımda, sene 1928di yani tam 15 yaşındaydım. Hayatımda spora yönelmem ve özellikle atletizmi sevmem bakımından büyük etkisi olmuştur. Daha sonraki senelerde fikri bakımdan ayrıldık. Mehmet Ali bey sola fazlasıyla kayma istidadını gösterdi. Dostluğumuz sonsuzdu. Fevkalade güzel şiir okurdu, Nazım Hikmeti en iyi okuyanlardan birisiydi... Babamız laboratuvarına İbrahim Ethem Kimyaevi adını 1928 senesinde aldı. Daha yeni harflere geçiliyordu. Kimyager babam bir Atatürk hayranıydı. O bakımdan her şeyde ona uymak isterdi. Arapça kelimelerin Türkçelerle değiştirilmesi bakımından bir öncülük etmiş oldu. Laboratuvara Kimyaevi dedi." İlkokulun ardından Alman Lisesine devam eden Ali Suat bey, babası gibi kimyager olmaya karar verir ve babasıyla birlikte çalışmaya başlar. "Bizim laboratuvarda Atatürkün idrarını tahlil ettim. Çok koyu kırmızımsı bir renkteydi. Kaydı yok ama gayet iyi hatırlıyorum. Hastalığının çok ağırlaştığı devrelerdeydi. O zamanlar bir hayli laboratuvar vardı ama tahlilde biz öndeydik." Bir süre sonra laboratuvarın araştırma ve geliştirme kısmının başına geçer Suat bey. Kimyaevi artık bir fabrika olmaya hazırdır: "1954 yılında Amerikaya gitmiştim. Döndügümde, fabrika kurma meselesi vardı. Babamın sermayesi yokmuş elbette. Düşünün babam öldüğünde 18 bin lira kalmış geriye. Marshall Yardımı sayesinde kurulabildi fabrika. Araç gereç getirildi. İbrahim Ethem Laboratuvarının fabrikaya dönmesinde bizlerin büyük rolü olmuştur. Babam Peykhane Sokaktayken işi bırakmıştı artık." Bir dönem politikayla ilgilenir A. Suat bey : "Hürriyet Partisi kurulduğunda etkilendim ve çalışmaya başladım, 50li yıllarda. Sonra HP, Halk Partisiyle birleşince yine faaliyetlerime devam ettim. İsmet Paşa partide olduğu müddetçe, Halk Partisinde olmak bir şerefti bence. Aslında Halk Partili olmam dolayısıyla, tevkif edilmeye kadar gittim. Ama fabrikaya zarar gelmedi. Gerçi bazı kredileri alamadık ama. Tabii Demokrat Parti, Menderesten dolayı İzmirli bir aile olan Eczacıbaşılara daha yakındı. Daha sonra CHPden sayın Ecevit tarafından İhraç edildim. Bu ihraçtan dolayı da mutluyum çünkü hiç olmazsa daha çok zaman ayırabildim mesleğime." 40 yıla yakın çalışan A. Suat bey on yıl önce emekliye ayrılır. "İlmi dergilere hâlâ aboneyim. Hiç olmazsa zaman içinde yapılan yenilikleri takip etme imkanı buluyorum. İlmi ilgi öyle bir şey ki, sizin ilginiz azalırsa, ilmin ilgisi üç misli azalıyor. O zaman hiç ara vermemek lazım." Son yıllarda kışları Nişantaşında, yazları Yeniköyde, eşi, kızı ve damadıyla yaşıyor. Tek isteği imkanları elverdiğince spora ve okumaya devam etmek. İlk kimyaevi kurulduğunda vergi gibi şeyler olmadığından devlet ilaç üretimini takip etmiyordu. Oturulan yerin kirası üzerinden vergi verilirdi. Yani öyle kaç tane ilaç yaptın, kaç tane sattın diye soran yoktu. Öyle olunca da niye kayıt tutulsun? Ya da vardır da benim alanım dışında kaldığından, bilmiyorum. Ben daha çok bilim yönüyle ilgileniyordum çünkü. Ancak hammaddenin kontrolü Refik Saydam Enstitüsü kurulduktan sonra yapılmıştır. O dönemde rakiplerimiz vardı. Mesela Halil İbrahim Barut, sonra Mustafa Nevzat vardı. Sonra Ethem Pertev ve Eczacıbaşı gelirdi. Bu firmalar o zamanlar bizden ufaktılar. Vallahi bunun ölçüsü yok tabii ama biz hep önde giderdik. O dönemde Bayer gibi yabancı firmalar da vardı ama biz bir numaraydık..."Ağabeyimiz Rasin Ulagay biyokimya uzmanıydı. İkinci kardeşimiz Nezih Ulagay da eczacıydı. Bendeniz Suat Ulagay kimya mühendisiyim. Prof. Dr. İlhan Ulagay, o da kardeşimiz. Kendisi iç hastalıkları uzmanı. Meslekler bakımından anlaşırdık. Rasin dominant bir roldeydi. Nezih tabiatı itibarıyla idareci olmaya daha meyyaldi." II. Dünya Savaşı yıllarında hammadde ve ilaçların ithalinde yaşanan sıkıntılara karşın A. Suat ve İlhan Ulagay kardeşler yeni preparatlar hazırlarlar. Bu araştırma-geliştirme çalışmaları şirketin bugünkü durumuna gelmesine yol açar. İbrahim Ethem Kimyaevi "Babam beş-altı kere Atatürk tarafından ilmi toplantılara çağrılmıştı. Hatta bir seferinde çok yorgunmuş, Atatürkün huzurunda uyumuş, götürmüşler yatağa yatırmışlar. Ben Atatürkü gördüm ama tanışmadım. 1932-33 senesinde, o vakit Alman Mektebinde talebeyim, dört kez 4X400 metre bayrak yarışında Atatürkün önünde yarıştım." "Babam bir Atatürk hayranıydı" TARİH VAKFI Faks : 0212 227 37 32 e-posta: tbct@tarihvakfi.org.tr Tarih Vakfı sözlü tarih arşivi oluşturmak için tanıklıklarınızı kaydediyor. 70 yaş üzeri 1000 kaynak kişiye ulaşmayı hedefliyor. Ünlülerle değil, içimizden birileriyle... Sizin önereceğiniz kişilerle, dedelerimiz, ninelerimizle... Köylerde, kasabalarda, fabrikalarda geçen hayatlar... Hasatlar, vardiyalar, düğünler, seçimler, yemekler, camiler, kadın matineleri... Tarihe Bin Canlı Tanık Projesi, sözlü tarih görüşmeleri ile, günlük yaşamın, toplumsal geçmişin belleklerde kalmış ayrıntılarını içeren yaşam öykülerini kaydetmeyi hedefliyor. Bugüne kadar projeye destek olan Türk Tabipler Birliğine, İnşaat Mühendisleri Odasına ve Kayseri Ticaret Odasına maddi desteklerinden dolayı teşekkür ederiz. Siz de projeye destek olun, tarihe katkı da bulunun: Telefon: 0212 327 86 58 Danışmanlar: Doç. Dr. Aynur İlyasoğlu-Doç. Dr. Esra Danacıoğlu Proje koordinatörü: Gülay Kayacan Görüşmeyi yapan: Hakan Koçak n Görüşme kayıt süresi: 4 saat n Deşifre ve redaksiyon: Sevil Üzrek Görüntü kaydı: Tamer Üstel Yayına hazırlayan: Tuba Çameli Projeye katkılarınızı bekliyoruz: Faks: (0212) 227 37 32 e-posta: mailto:tbct@tarihvakfi.org.tr www.tarihvakfi.org.tr Telefon: (0212) 327 86 58