Mimar Zeki Sayar ve Arkitekt

14 Ocak 2001 Pazar günü, Arkitekt dergisinin kurucularından mimar Zeki Sayar 96 yaşında vefat etmişti. 1923 yılında Sanayi-i Nefise Mektebi'ne (sonradan adı Güzel Sanatlar Akademisi oldu) yazılan Sayar, mimar Vedat Tek ve Guilio Mongeri'nin öğrencisi olmuştu. 1931 yılında Abidin Mortaş ve Abdullah Ziya Kozanoğlu ile beraber ilk Türk mimarlık dergisi Arkitekt'i çıkarmaya başlamıştı. Zeki Sayar cumhuriyet döneminde çıkan ilk sanat dergisi olma özelliğini taşıyan Arkitekt'i 1981'e değin istikrarlı bir tutumla yaşattı. Sayar'ın 1981'de kapattığı dergiyi 10 yıl sonra onun iznini talep ederek yeniden çıkarmaya başlamıştım. Zeki Sayar'ı ve onun genç Türk mimarlarına ve Türk mimarlığına inancını yansıtmaya çalıştığım Arkitekt testusa buyur ola bu kez de...1- Mimarlığı çağdaş kent kültürünün çatısı olarak gören Arkitekt'in yayımlanmaya başladığı yıllarda dünyada hakim olan mimarlık akımı ne idi?a. Popülizm b. Kübizmc. Modernizm d. Art Deco2- 1930'larda bir kübik lafı dolaşıyordu. "Lüküs Hayat" operetindeki gibi: "Şişli'de bir apartıman yoksa eğer halin yaman, nikel-kübik mobilyalar..." Mimar Behçet Ünsal, Arkitekt'te de yayımlanan "Kübik Yapı ve Konfor" adlı radyo konuşmasında modernizmin kübik diye adlandırılmasına karşı çıkıyordu. Modern Türk mimarlığının özelliği kübik olması değil de neydi?a. İşlevselb. Sahtecilikten arınmışc. Ekonomik ama herkesin konforunu hedefleyen d. Hepsi, ayrıca malzemenin doğasına ve doğru yapı tekniğine uyumlu3- Arkitekt sanatla başlamış sanatla sonlanmıştı. Derginin çok genç yaşta keşfettiği ve 1931'deki ilk ve 1981'deki son sayılarında yer verdiği ressam kimdi? İpucu: Soyadı Saygı. Eserlerinden biri: "Haliç ve Süleymaniye".a. Hikmet Onatb. Cihat Burakc. Fikret Muallâd. Sabri Berkel4- Dergi önce "Mimar" adıyla çıkmaya başlamıştı. Matbuat Umum Müdürlüğü 1935'te Dil Devrimi dolayısıyla Arapça kökenli adın değiştirilmesini istemişti. Mortaş ve Sayar "Arkitekt" adını önermişler ancak ilk aşamada reddedilmişti. Zeki Sayar'ın bana anlattığına göre nasıl olmuştu da derginin adı Grekçe kökenli Arkitekt olmuştu?a. Yunancanın aslı Türkçe değil miydi?b. Finlandiya'da çıkan ve o günlerde ona gönderilmiş olan Arkkitehti adlı bir dergiyi delil olarak gösteren Zeki Sayar, Ural-Altay dil ailesinden Fincenin Türkçeye akraba olduğunu beyan ederek bu adı kabul ettirmişti c. Ünlü Fransız mimarlık dergisi L'Architecture d'Aujourd'hui ile aynı günlerde yayımlanmaya başladıkları için ödül olarakd. Hiçbiri5- Arkitekt'in temel izleği konut meselesiydi. 1933'te İstanbul'a gelen Yahudi Alman profesörlerden Kessler, Arkitekt'te 1949'daki mesken politikası hakkındaki yazısında, mimar, şehirci, belediyeci velhasıl tüm kamu görevlilerine, Türkiye'de başlatılan bir işin nasıl yarım bırakıldığını algılamış olsa gerek, Latince bir darbımesel olan "bis dat" sözünü öneriyordu. Ne demek?a. "Veremliden uzak, yangından uzak, farelerden uzak, hurda ve kırık pencerelerden uzak, kömür oksidinden uzak, teneke bacalardan uzak ve ikametgah semtlerinde, ağaçlarla çevrili caddelerde rahat ve kullanışlı meskenlerden mürekkep bir şehir"b. Bu bir rüya değilc. İşe hemen sarılalımd. Çabuk veren iki misli vermiş olur! Bir dergi var elimde. Adı Arkitekt. Sene 1966, No: 332. Yüreğim burkularak okuyorum: "Bizans Devrinde Hipodrom". Düşünebiliyor musunuz? Bir mimarlık dergisinde bir arkeolog yazı yazıyor: Erdem Yücel. Yazı çok güncel. Eski adıyla "Dersaadet Cinayet Tevkifhanesi" sonraki adıyla Sultanahmet Cezaevi'nde, hapishaneden dönüştürülmüş ilk otel olan Four Seasons Oteli'nin bahçesinde işlenen kültür cinayetinin mekanı olan hipodromun o yıllardaki resimlerini görüyorum. Bizim At Meydanı'ndaki Bizans kalıntılarını tanıyışımızın senesi ile hapishanenin yapılış yılı aynı: 1918. Yok edilen Bizans kalıntılarını, Arkitekt kaynak gösteriyor, Ernest Mamboury'nin "İstanbul Rehberi Seyyahin"inden okuyabilirsiniz.