Tanrı Parçacığı’nı bulan piyanist

İtalya’nın zengin endüstriyel şehri Milano’da 1970’lerde büyüyen bir genç kız olarak Fabiola Gianotti sanata, müziğe ve edebiyata düşkündü. Annesi edebiyat ve müzik eğitimi almıştı, babası ise bir jeologdu. Fabiola, antik Yunanca ve Latince derslerinde başarılı bir öğrenciydi. Liseye giderken bir yandan devam ettiği Milano Konservatuarı’nda piyano çalmakta ustalaşıyordu. Genç kızın ilgisi bir süre sonra aklındaki “büyük soruların” etkisiyle felsefeye kaymaya başladı. Fakat bir süre sonra felsefenin ona insanların
ya da eşyaların var oluşuna ilişkin yanıtlar yetmez oldu. “Çok az bildiğim kadarıyla fiziğin bu sorulara daha pratik yanıtlar verebileceğini düşündüm” diyen Gianotti’nin şu ana kadar bulduğu en pratik yanıt insanlık tarihinin de en büyük bilimsel keşiflerinden biriydi.
4 Temmuz’da Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi’nde (CERN) Gianotti’nin başında olduğu ATLAS araştırma projesi, maddeye kütle ve yoğunluk kattığı düşünülen atom bileşeni “Higgs Bozonu”, diğer adıyla Tanrı Parçacığı’nın izine rastladığını resmen açıkladı. İnsanoğlunun bilimsel araştırma için inşa ettiği en büyük yapı olan Hızlandırılmış Hadron Çarpıştırıcısı’nda dört yıla yakın süredir gerçekleştirilen zorlu ve maliyetli deneyler sonucunda modern fiziğin en büyük gizemlerinden birinin aydınlatılması Gianotti’yi “kâşif” sıfatıyla dünyaca ünlü Time dergisinin ‘yılın kişisi’ listesine altıncı sıradan soktu.

Bilimkadınlarının ilham kaynağı
Birleşmiş Milletler’in bilim, sanat ve kültür kurumu UNESCO’nun verilerine göre Avrupa’daki araştırmacıların sadece yüzde 30’unu kadınlar oluşturuyor. Amerika’da Ulusal Bilim Vakfı’nın ülke çapında yaptığı araştırmaya göre lise yıllarında kadınlar, erkek sınıf arkadaşlarını matematik dersinde geçseler de ilerleyen yıllarda bilim alanında kariyer yapmaya ilgi duymuyorlar. İngiltere’de biyoloji eğitimi alan öğrencilerin yüzde 60’ı kadın öğrenciler olsa da biyoloji profesörlerinin yüzde 85’inden fazlası erkek. Dolayısıyla Gianotti’nin hikayesi erkek egemen araştırma dünyasında tutunmaya çalışan genç kadınlar için önemli bir ilham kaynağı. Gianotti’nin çalışma arkadaşlarından elektronik mühendisi Virginia Greco, “Kadın olmanız kariyeriniz için bir engel oluşturdu mu?” sorusuna “Şüphesiz, İtalya’da teknik ve bilimsel alanların alt katmanlarından biri maçoluktur” cevabını verirken Gianotti karamsar bir tablo çizmekten kaçınıyor. Neredeyse her gün lise çağındaki genç kızlardan e-postalar alan fizikçinin verdiği tavsiye değişmiyor: ”Çok mütevazı ve çok sabırlı olun.” Gianotti Time dergisine verdiği röportajda, bir gün onun gibi olmayı düşleyen genç bilim insanlarından birine “Asla rüyalarını bırakma. Hayatının geri kalanında pişman olabilirsin” dediğini anlatırken başarıyı sahiplenmemesiyle de fark yaratıyor. Hiyearşik yapının reddedildiği CERN’de Gianotti gibi en tepe noktalara tırmanmış kişiler için bile “proje direktörü” ya da “baş uzman” gibi sıfatlar kullanılmıyor. Fizik dalında Nobel Ödülü’nün en ciddi adayları arasında gösterilen Gianotti, devasa ATLAS projesini yöneterek bilim tarihine damgasını vurduğu süre boyunca “sözcü” olarak anıldı.
“Tanrı parçacığının” keşfedilmesinden sonra verdiği bir röportajda söyledikleri modern fiziğin en önemli teorilerinden birini kanıtlamasına rağmen Gianotti’nin genç kızken başladığı evreni anlamlandırma arayışının henüz bitmediğini ortaya koyuyor: “Elbette insanlık çok büyük bir adım attı. Fakat bildiklerimiz bilmediklerimize kıyasla hâlâ gerçekten çok ama çok az.”

Rakamlarla ATLAS Projesi

l İsviçre ve Fransa sınırında, yeraltına inşa edilmiş hadron çarpıştırıcısı 27 kilometre uzunluğunda. Atom parçacıklarının yapay yollarla çarpıştırılmasıyla 13.7 milyar yıl önce galaksileri, yıldızları ve hayatı oluşturan Büyük Çarpışma (Big Bang) esnasında neler olduğu anlaşılmaya çalışıldı.
l Projede 39 farklı milletten üç bin bilimadamı çalışıyor.
l 2008 yılında başlayan araştırma için 10 milyar avro harcandı.

Yedi yaşındakiler için Higgs bozonu
The Guardian gazetesi, Twitter sayfasında takipçilerinden Higgs Bozonu’nu yedi yaşındaki bir çocuğa anlatmanın en basit yolunu önermeleri istemişti. En başarılı seçilen açıklamalar şöyleydi:
l Erkek çocuklar=elektronlar, kız çocuklar=protonlar, nötronlar=oyun parkı. Higgs Bozonu=Anne, yani onların anlaşarak oynamasını sağlayan unsur.
l Higgs Bozonu, parçaları atomdan bile küçük olan ve her şeyin ana maddesi olan bir yapbozun son parçası.
l Evrendeki her şey bir büyük un çuvalının partiküllerinden oluşuyor ve Higgs Bozonu bu parçaları bir arada tutan yumurta oluyor.