Her 5 kişiden biri akrabasıyla evli

Türkiye neden milyonda bir görülen hastalıklar cenneti haline geldi? Türkiye’de yapılan her 5 evlilikten 1’inde eşler akrabadır ve bunların %70’i kuzenler arasında gerçekleşmektedir.

Sosyal sorumluluk projesi olan akrabaevliligi.com adresi, ‘Sağlıklı ve zeki bir Türkiye için akraba evliliğine hayır’ sloganı ile toplumsal bilinci artırmayı hedefliyor. Ulusal gazetelerde ve yabancı basında da yer alan bu sosyal sorumluluk projesi ilerleyen günlerde daha da çok ses getirecek. Bu projeyi ve Türkiye’de akraba evliliği sorununu, siteyi kuran Amerika Birleşik Devletleri Mayo Clinic Endokrinoloji, Diyabet ve Metabolizma Hastalıklarında görevli Uzm. Dr. Halis Kaan Aktürk ile konuştuk.

Akraba evliliğine dikkat çekmek için hazırladığınız sosyal sorumluluk projeniz hakkında bilgi verir misiniz?

İstanbul Tıp Fakültesi’nde öğrenciyken çocuk hastalıkları stajım sırasında birçok drama tanıklık ettim. Akraba evliliği sonucu Kistik Fibroz hastası olmuş kardeşler ile tanıştım. Metabolizma hastalıkları bölümünde glikojen depo hastalıkları olan hastaların aileleri ile sohbet ettim. Hepsinin ortak kanısı, keşke önceden bilseydik bu riski şeklindeydi. O ailelerden çok etkilendim. Bu hastaların ve ailelerinin hayatları hastanelerde geçiyor, tedavi süreçleri pahalı ve uzun. Üstelik hastalıkları da her şeye rağmen ilerleyici oluyor ve maalesef bu çocuklar genç yasta kaybediliyor.

Bu siteyi hazırlamaktaki amacınız neydi?

Hiçbir maddi ve manevi çıkar amacı gütmeyen, toplumu eğitmek, bilinçlendirmek için internetin artık çok büyük bir rolü olduğunu düşünerek bu siteyi bilgisayar mühendisi arkadaşım Mehmet Cengiz Ulubaş ile birlikte hazırladık.

Siteyi 2009 yılında Türkçe ve İngilizce olarak, halkın anlayacağı tamamen yalın bir dille hazırladım. İngilizce yazmaktaki amacım, Türkiye dışına da hitap etmekti. Akraba evliliği en sık Türkiye, Ortadoğu ülkeleri, Iran, Hindistan, Pakistan ve Afganistan gibi ülkelerde yaygın. Otozomal resesif hastalıklarda, yani çekinik genlerin neden olduğu hastalıklarda bu ülkelerle birlikte kapalı toplumlarda, evliliklerin ayni köy, klan, mezhep içinde yapıldığı toplumlarda daha sık görülüyor. Örneğin çok yakın akraba evliliği olmasa bile Askenazi Yahudileri, Mısır Kiptik Hristiyanları gibi evliliklerin küçük kapalı bir toplumda olduğu coğrafyalarda bu hastalıklar daha yaygındır.

Site ile ilgili bundan sonraki projeleriniz nelerdir?

Akraba evliliğinin diğer yaygın olduğu ülkelerde konuşulan Arapça, Farsça ve Urduca gibi dilleri de siteye eklemek istiyorum. Ayrıca ailelerin birbirine destek verebileceği sosyal aktiviteler düzenlemeyi, toplumdaki farkındalığı daha da artırmak için forum bölümü eklemeyi düşünüyorum.

Türkiye’de bu konudaki çalışmalar neler?

Türkiye’deki çalışmaları uzun süredir takip edemiyorum ancak benim bildiğim, LÖSEV’in başlattığı, Sağlık Bakanlığının da desteklediği “El kızından gelinim olsun, sağlıklı bebeklerim doğsun” adli proje Güneydoğu Anadolu bölgesi başta olmak üzere Türkiye’de eğitimler verdi.

Akraba evliliği nedir?

Dünya Sağlık Örgütü’nün tanımına göre akraba evliliği, ikinci dereceden kuzen ya da daha yakın akraba olan insanların evlenmesidir.

Görülme oranları nelerdir?

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Aile Yapısı Araştırması 2006 verilerine göre Türkiye genelinde 18 ve üzeri yaşta evli bireyler arasında akraba evliliği oranı % 20,9 iken Güneydoğu Anadolu bölgesinde bu oran % 40.4 tur.

TÜİK tarafından 2011 yılında yapılan araştırma sonucuna göre, her 5 evlilikten 1’inde eşler akraba olduğu sonucu ortaya çıkıyor. Akraba evliliği yapanların yarısı kuzenleriyle evleniyor.

Sonuçlarda da görüldüğü üzere farklı yıllarda araştırmalar yapılsa da oranlarda düşüş çok fazla gözlenmiyor. Bu konuda farkındalığın artırılması çok önemli.

Akraba evliliği neden sakıncalıdır?

Her bir bireyin tüm özellikleri, anneden ve babadan aldığı birer genle belirlenir. Anne ve babadan gelen birer eş aynı fonksiyon üzerine etki gösterir. Bir çocukta bu genin görevini yapamaması için hem anneden hem babadan gelen genin anormal olması gerekir. Eğer genin bir kopyası normal, diğeri anormalse çocuk o genin taşıyıcısıdır. Kişinin kendisi sağlıklı olmakla birlikte, ileride çocuklarına bu taşıyıcı geni aktarabilir.

Türkiye neden milyonda bir görülen hastalıklar cenneti?

Aynı kökenden gelen insanların nasıl dış görünüşleri benzerse, genleri de aynı şekilde benzerdir. Yıllar içerisinde mutasyona uğramış yani değişikliğe uğrayarak işlevini kaybetmiş genler de nesilden nesile aktarılır. Bir ailenin herhangi bir geninde yıllar içinde kendiliğinden oluşmuş ve nesilden nesile aktarılarak tüm bireylerin taşıdığı hastalıklı bir gen, aynı aileden bir bireyle evlenilmesi durumunda yeni oluşacak bireyin hasta olmasına neden olabilir.

Örneğin, ‘A’ geninizde bir mutasyon varsa, olasılıkla sizin akraba yakın çevrenizde de’ A ‘geninde aynı mutasyon var. Doğacak çocuğunuzda hem anneden hem babadan gelecek mutasyonlu’ A’ geni olması halinde bu gen işlevini yerine getiremeyecek ve çocuk bundan etkilenecek. Ancak sizin ‘A’ geninizde mutasyon olsa bile evlendiğiniz bireyin ‘A’ geni normalse çocuğunuz bundan etkilenmeyecek.

İşte bu yüzden normalde toplumda çok ama çok zor bir ihtimalle aynı iki mutasyonlu birey birbirini bulabilir, bu yüzden bu hastalıklar çok nadir görülür ama akraba evliliği bu nadir hastalıkların görülme riskini artırır.

Akraba evliliği sonucu ne gibi hastalıklar oluşabilir?

Otozomal resesif yani iki çekinik geçişli genin bir araya gelerek oluşturduğu binlerce hastalık var. Bunlardan en sık enzim eksikliklerinin neden olduğu hücresel depo hastalıkları, sistemik hastalıklar, kas ve kan hastalıkları görülüyor. Türkiye’de en sık Ailevi Akdeniz Ateşi, Kistik Fibrozis ve Fenilketonuri görülüyor. Orak hücreli anemi, Tay-Sachs hastalığı, Konjenital adrenal hiperplazi, Akçaağaç şurubu idrar hastalığı görülen diğer hastalıklar arasında yer alıyor.

Bu hastalıkların tedavisi nedir?

Akraba evliliği ile sıklığı artan hastalıkların birçoğunun maalesef kesin bir tedavisi bulunmuyor. Bu hastalıklar batı toplumlarında çok nadir görüldüğü için, bunların tedavisi için bilimsel çalışmalar da çok fazla yapılmıyor. Hükümetler ve sağlık şirketleri sık görülen hastalıklara daha fazla araştırma fonu ve parası ayırıyor.

Önceden sağlıklı çocuğu olmuş akraba evliliği yapmış bireylerde de risk var mı?

Toplumu yanıltan, ailelerinde akraba evliliklerinden sağlıklı çocuklar olmasıdır. Risk, doğan her çocuk için ayrıdır. Akraba evliliği yapan bazı aileler sağlıklı çocuk sahibi olabilirken bazılarının çocukları hasta olabilir. Eğer hem anne hem babada aynı gende mutasyon varsa, çocuğun hasta olma olasılığı yüzde 25’tir. Çocuğun hasta olmadan annesi ve babası gibi taşıyıcı olma olasılığı yüzde 50’dir. Çocuğun normal olma ihtimali ise yüzde 25’tir.

Akrabası ile evlenmiş ya da evlenecek kişilere tavsiyeleriniz nelerdir?

Gebeliklerinden önce genetik danışmanlık almalarını öneriyorum. Riskli olabilecek gebelikler bir kadın doğum hastalıkları uzmanı gözetiminde izlenmelidir.