Melville'in "Typee"si Türkçede!

Özellikle de, "Moby Dick"in tam, eksiksiz çevirisinin ancak 1999'da yapıldığını kabul edersek. "Katip Bartleby"nin ise çeşitli defalar çevrildiğini (en son Dost Kitabevi tarafından, Borges'in nefis külliyatı Babil Kitaplığı arasında yayımlandı) hatırlarsak, Herman Melville'in, Türkçedeki serüveni, olumsuz bir seyir izlememiştir bile diyebiliriz. Ki, Melville'in bizatihi yazgısı, Borges'in deyişiyle, "terk edilmişlik ve unutulmuşluk"la örülü. 7 çocuklu kalabalık ve köklü bir ailede dünyaya gelmesi, zengin babanın iflası, çıldırarak ölmesi bir yana, Melville, bugün modern romanın ilk büyük alegorik klasiğini yazan yazar olarak kabul ediliyor. Borges'in, "Biçeminde Carlyle ve Shakespeare'in harika yankılarıyla dolu," diyerek övgüler yağdırdığı "Moby Dick"in vakti zamanında, yani ilk yayımlandığı tarihte, 1851'de biçemi yüzünden hiç beğenilmediğini, okur nezdinde de hemen hemen hiç rağbet görmediğini söyledikten sonra, "Typee- Polinezya Hayatına Bir Bakış"a dönelim. Don Kişot'un 124 kısım tekmili birden çevirisini neredeyse dört yüz yıllık bir rötarla okuduğumuzu göz önüne alırsak, Herman Melville'in ilk romanı, "Typee- Polinezya Hayatına Bir Bakış"ın tam 159 yıldan sonra Türkçeye kazandırılmasını kesinlikle yadırgamamalıyız. "Typee"yi şu günlerde, küreselleşme çağında ve de medeniyetler çatışması kavramının alabildiğine tartışıldığı bir zaman diliminde okumak son derece anlamlı. Edebiyat tarihi açısından ise çok heyecanlı, özellikle keyifli. Çünkü, Melville'in bütün yapıtları gibi çok katmanlı olan bu ilk romanın satır aralarında, (Kafka olmasaydı, belki de tadını hiçbir zaman gerçekten çıkaramayacağımız) Katip Bartleby'nin değilse bile "Moby Dick"in, Kaptan Ahab'ın (tabii, bir başka denizcilik/ ve kötülük serüveni olan "Billy Budd"ın da) öncül izlerine rastlayabiliyorsunuz. Bu arada şunu da belirtmekte özellikle fayda var: "Typee", Melville'in pek de hayırla andığı bir roman değil. Tam aksine küçümsediği bir yapıt. Bunda da, kuşkusuz, "Typee"nin kitaba dönüşürken başına gelenlerin payı büyük. Büyük çünkü hem İngiltere hem de ABD'deki yayıncıları, Melville'den sürekli değişiklikler yapmasını istemişler. İngiltere'deki yayıncısı, Melville'i kitabın gerçek bir denizci tarafından yazılmış olduğunu gösterecek bir kanıt sunması için sıkıştırırken, Amerikalı yayıncısı da "Typee"deki misyonerler ve cinsellikle ilgili bölümlerin çıkarılması, bilemediniz, elden geçirilmesini talep etmiş durmuş. Sonuç? Melville, her iki yayıncıya da istedikleri ödünleri vermiş. İngiltere baskısında, "Typee" serüveni sırasında kendisiyle birlikte olan arkadaşı Richard Tobias Green ortaya çıkıp, yazıları onaylamış. O da yetmemiş, Green'in anlattıkları "Toby'nin Hikayesi" başlığı altında kitaba katılmış. Amerika baskısında ise, kitabın hem cinsellik hem de Batı uygarlığını yerden yere vurduğu bölümleri sansüre uğramış. Ve Melville, yaşadığı sürece, kitabın kısaltılmış, sansürlenmiş hali yayımlanmış. Kuşkusuz, bu ilk romanla ilgili söylenebilecek en önemli şey, bir kez daha, Melville'in unutmaya çalıştığı ilk romanı "Typee", okur ve yayıncılar tarafından beğenilirken, Nathaniel Hawtorne'a ithaf ettiği ve müsveddelerini sayfa sayfa okutup onayını aldığı "Moby Dick"in sadece ve sadece 11 adet baskı yaptığı gerçeği. Özetlersek, "Typee", Melville'in 1839 yılında tayfa olarak yazıldığı Acushnet adlı balina avlama gemisinde geçirdiği yıllara ait bir metin. Evet, Melville (romandaki adıyla Tom, yerlilerin seslenişiyle ise Tommo), bir buçuk yıllık bir yolculuktan sonra, kaptanın acımasızlığı yüzünden Acushnet'den (romandaki adıyla Dolly'den) bir arkadaşıyla, Richard Tobias Green'le birlikte (romandaki adıyla Toby'yle) Markiz Adaları'nda firar eder. İki ay boyunca (romandaki süre dört ay) yamyam bir kabilenin (Typee'lerin) tutsağı olur. İki ayın sonunda arkadaşıyla birlikte (romanda, yerlilerin elinden ilk kurtulan Toby oluyor) kurtulurlar. 1844'te bitecek bu gemicilik serüveninin ardından Melville üniversite eğitimini Harvard ve Yale'de tamamlayacak, sırasıyla yapıtlarını "Typee", "Moby Dick", "Pierre ya da Büyük Belirsizlikler"i (Bir başka kuraltanımaz yapıtı da budur), sonra "Mardi"yi (bu arada, "Mardi"nin, Borges'in deyişiyle 'daha yorucu ve içinden çıkılmaz bir yapıt' olduğunu ekleyelim), ölümünden kısa bir süre önce de "Billy Budd"ı yayımlayacak, uzun yıllar, New York gümrüğünde, (bu işi Hawthorne sayesinde aldığını belirtelim bu arada) masa başında, müfettiş yardımcılığında bulunacaktır. Sonra ise, malum, 1920'lerde yeniden keşfediliş ve bugünlere geliş! Melville'in verdiği ödünler