Öbür sayfa: Prens Sabahaddin

 Taha Akyol

İttihatçılık ve Kemalizm otoriter, devletçi ve merkeziyetçi bir modernleşme projesidir. Siyaset ve düşünce tarihimize damgasını vurmuştur.
Etkisiz kalmış 'öbür sayfa'da ise Prens Sabahaddin'in liberal, özel girişimci ve ademi merkeziyetçi modernleşme projesi vardır. Kendi deyimiyle 'teşebbüsi şahsi' ve 'ademi merkeziyet' projesi...
Yapı Kredi Yayınları, düşünce tarihimiz serisinde Ziya Gökalp'ten sonra Prens Sabahaddin'in 'Bütün Eserleri'ni yayımladı.
Akademisyen Mehmet Ö. Alkan'ın yurt içinde ve yurt dışında Osmanlıca, Fransızca ve İngilizce kaynakları tarayarak oluşturduğu 550 sayfalık bir eser...
Alkan kitaba yazdığı önsözde belirttiği gibi, Sabahaddin, Sultan Abdülmecid'in kızı Seniha Sultan ile Damat Mahmut Celaleddin Paşa'nın oğludur. Saray'dan gelip Saray'a karşı çıkan bir düşünür ve siyasetçi...
Alkan, Tarık Zafer Hoca'nın şu değerlendirmesini aktarıyor:
"Sabahaddin Bey iktidara karşı ilim ile, fikir ile mücadele eden bir doktrin adamıdır. Yıkmak istediği rejimin yerine kaim olacak şekli tespit eden, bütün ilmi kabiliyetini bu noktada teksif eden bir mütefekkirdir."

Jön Türk
Kitap, Sabahaddin Bey'in 1 Nisan 1900 tarihinde Sultan Hamid'e sunduğu 'Âriza' ile başlıyor. Sultana karşı ağır bir dil kullanıyor, onun 'zulüm ve istibdat heykeli' olduğunu söylüyor.
Çok önemli bir tespiti, Osmanlı mekteplerinden mezun olanların 'yüzde doksanının' memuriyete girmesidir. Bu, bizde 'teşebbüsi şahsi'nin, özel girişimciliğin gelişmemiş olmasının bir göstergesidir. Bu yüzden geri kalmışızdır.
Öbür Jön Türkler gibi Sabahaddin de siyasette hayli saftır, naivdir: Abdülhamid'e sunduğu arizadaki ana fikir şudur: İstibdat olmasaydı Sırplar, Yunanlılar, Bulgarlar ayrılmazdı! Meşrutiyet'i getirirsek bu sorunlar biter!
Osmanlı milliyetçiliğinin liberal meşrutiyetçilikle birleştiği nokta!
Bu heyecanla Paris'te toplanan Birinci Jön Türk Kongresi'nde kongre başkanlığına Sabahaddin, Rum mebus Satas Efendi ile Ermeni mebus Sisyan Efendi seçiliyor...
Türkiye'de Meşrutiyet'i ilan ettirmek için, Berlin Antlaşması hükümlerine göre Avrupalıların 'müdahalesi' tartışması! İttihatçılar buna kesin karşıdır.
Sabahaddin ise askeri müdahaleye karşı, siyasi 'müdahale'ye taraftardır!
Kitapta, Sabahaddin'in bu konudaki bildiri ve makaleleri orijinal dilleriyle mevcut. Sabahaddin'in Milli Mücadele'yi destekleyen yazı ve telgraflarını da görüyorsunuz. Bütün yazılarında kuvvetli bir Türk vurgusu var.

Liberal sosyolog
İttihatçı - Kemalist çizginin bakış açısı siyaset ve devlet önceliklidir. Sabahaddin ise öncelikle toplumsal açıdan bakıyor, kendi yolunu 'içtimai meslek' diye adlandırıyor zaten.
Temel tezi, 'cemaatçi' toplumdan 'bireyci' topluma geçmeyi sağlayacak liberal reformları ve eğitimi sistemidir.
Kitapta görüleceği gibi, daha 1933 gibi 'erken' bir tarihte bile Sabahaddin, Mussolini'yi ve faşizmi 'bir felaket rehberi' olarak niteliyor. O yıllarda Falih Rıfkı'lar, Yakup Kadri'ler ise faşizmi övüyordu!
Fransa gibi bizde de sarayın ve devletin, toplumu şekillendirdiğini, o yüzden yeniliklerin devamlı olamadığını anlatan Sabahaddin'e göre, 'devama en ziyade kabiliyetli olan terakki ise hükümetten millete geçeni değil, milletten hükümeti istila edenidir.'
'Hakiki Cumhuriyet ve demokrasi'yi savunan Sabahaddin1948'de şunları yazıyor:
"Hakikatte Abdülhamid devri olduğu gibi, meşrutiyet ve cumhuriyet denilen devirler de bir derece farkıyla, diktatörlükten başka bir şey değildir. Madem ki tek partiden başka bir şey yok, buna diktatörlük denilmez mi?.. Eğer içtimai mesleğin çizdiği yollar takip edilseydi, bugün Türkiye zahiren değil, gerçekten Garp milletlerinin takdir ve hayranlığını kazanacaktı."
Sabahaddin'in "Türkiye Nasıl Kurtarılabilir? Mesleki İçtimai Programı" adlı ünlü risalesi de bu kitapta yer alıyor.
Sabahaddin, ufuk açıcı bir sosyolog ve düşünürdür. "Bütün Eserleri"ni gün ışığına çıkardığı için Alkan'ı kutluyorum.