Vergi devrimi yolu yarıladı

       TOPLAM 88 madde olan, ek ve geçici maddelerle 108 maddeyi bulan vergi reform tasarısının yarısına yakın bölümü Meclis'te kabul edildi. Tasarının tümü kabul edilerek yasalaşırsa, Türkiye'deki 50 yıllık vergi sistemi kökünden değişecek.
       Bugüne kadar vergi vermediği halde lüks ve şatafat için yaşayanların üzerine gidemeyen devlet, ABD'de ünlü mafya babası Al Capon'un hapse atılmasını sağlayan bu sistemle kiralık katilden bile vergi alabilecek, bilinçli vergi kaçıranların hapse atılmasını sağlayabilecek.
       Başbakan Mesut Yılmaz'la CHP Lideri Deniz Baykal'ın erken seçimde ve reformların çıkarılmasında anlaşmasıyla Meclis'te 16 Haziran'da görüşülmesine başlanan tasarıda şu ana kadar 52 madde kabul edildi. Hafta 5 gün, 14.00 - 22.00 arasında çalışması kararlaştırılmasına karşın ANAP'lıların devamsızlığı nedeniyle güçlükle çalışan Meclis'te, FP ve DYP'nin yoğun engellemelerine karşı kabul edilen maddelerle getirilen yeni sistemde temel olarak öncelikle vergi sisteminin özünü oluşturan ve 50 yıldır değişmeyen gelirin tanımı değişti.
       Bugüne kadar vergi yasalarında "yıllık gelir" diye tanımlanan gelirin tanımına "tasarruf ve harcamalar" da dahil edildi. Tanımın "kaynağı ne olursa olsun diğer her türlü kazanç ve iratlar" biçiminde değişmesiyle rüşvet, yolsuzluk, kara para, kumar uyuşturucu kaçakçılığı, cinayet gibi yöntemlerle elde edilmiş olsa bile Maliye vergisini alacak. Maliye, vergi kaçıranların belirlerken sadece gelire değil, kişilerin harcamalarına, tasarruflarına da bakacak. Lüks bir konut aldığı halde hiç vergi ödemediği belirlenen bir kişinin bu evi almak için harcadığı paranın kaynağı uyuşturucu da cinayet de kumar da olsa vergi alınacak. Lüks ve şatafat için de yaşayan, düğünlerde döviz ve altın saçanlar, lüks arabalar, yatlar, katlar alanların kurtulma şansı olmayacak.

       YENİ vergi sisteminin şu ana kadar kabul edilen maddelerle değişen yönleri 10 soruda şöyle özetlenebilir:

       * Nasıl bir ceza sistemi geliyor?

       Cezalar ekonomik suçlar ve topluma karşı işlenen suçlar diye ayrıldı. Ekonomik suçlarda "vergi kaçakçılığı", "kusur", "ağır kusur" cezaları kaldırılarak "vergi ziyaı" cezası getirildi. Bir hata sonucu devletin vergi kaybına neden olma bu kapsama giriyor. Bunlara sadece para cezası kesilecek. Vergi kaçırmak için naylon fatura düzenlemek, belge ve defterlerde tahrifat ya da sahtecilik yapmak bu kapsamda. Bu suçları işleyenlere 18 aydan 3 yıla kadar hapis getirildi. Bu cezalar sözkonusu suçun işlenmesine yardım edenlerle, azmettirenlere de verilecek. Suçun işlenmesine yardımcı olanlara ise maddi çıkar sağlamasa bile hapis cezasının dörttebiri kesilecek. Hapis cezaları paraya çevrilemeyecek.
       Vergi Kimlik Numarası'ya işlem yapmayanlara, vergi kontrolü sırasında yolda durmayanlara 75'er milyon lira para cezası kesilecek. Kendisine vergi ziyaı cezası kesilenler, cezayı yatırmayı yıllarca geciktirerek devletin alacağını pula çeviremeyecek. Cezalara yüzde 120 gecikme faizi uygulanacak.

       * Bundan sonra kimler teşhir edilecek?

       "Vergi yüzsüzleri"nin tanımı ve teşhir uygulaması değişiyor. Kabul edilen maddeye göre bundan sonra beyanname verdiği halde çeşitli nedenlerle borcunu ödeyemez duruma düşenler yerine; belgelerde tahrifat ya da sahtecilik yaparak vergi kaçıranlar, bu nedenle hapis cezası alanlar teşhir edilecek. Evet. Tahsil edemediği alacaklarına yüzde 120 gecikme faizi uygulayan devlet, bir yanlışlık sonucu fazla aldığı vergiyi iade ederken geciktirirse aynı oranda faizi ekleyerek parayı iade edecek.

       * Borsa ve fonlar için ne tür olanaklar getirildi?

       Kabul edilen maddeler yasalaşırsa, 1 yıldan fazla süre elde tutulan hisse senetleri için vergi ödenmeyecek. Aynı zamanda, en az yüzde 51'i Türk şirketlerinin hisse senetlerinden oluşan yatırım fonlarının katılma belgesini satın alan vatandaşların da bu belgeleri 1 yıldan fazla ellerinde tutmaları halinde vergi ödememeleri benimsendi. Benimsenen bu iki yeni teşvikle artık spekülatörlerin borsayla istediği gibi oynaması zorlaşacak.

       * Vergi dairesi yine 10 bin liralık alacağı için 100 bin liralık posta gideri
       harcayıp tebligat gönderecek mi?

       19. maddeyle maktu hadler ve sınırlar yeniden düzenlendi. Maddeye göre yasa yürürlüğe girdikten sonra fatura kesme sınırı 10 milyon liradan 15 milyon liraya çıkacak. İşletmeler 50 milyon liraya kadar olan harcamalarını amortismana tabi tutmadan doğrudan gider yazabilecek. Devlet artık 2.5 milyon liraya kadar olan verginin peşine düşmeyecek.

       * Devlet kazansan da kazanmasan da yine vergi almayı sürdürecek mi?

       Esnaf ve serbest meslek mensupları eskiden olduğu gibi kazansa da kazanmasa da vergi ödemeyecek. Götürü verginin kaldırılması benimsendi, Esnaf için basit usul yöntemi getirildi. Bu yöntem uyarınca esnaf da şirketler gibi defter tutup, beyannameyle kazancı kadar vergi verecek. Ancak esnafın kendisi defter tutmak zorunda kalmayacak. Defterleri esnaf odaları tutacak.
       Büyük şehirlerde yıllık işyeri kirası 420, diğer yerleşim birimlerinde 300 milyon lira olanlar basit usulde vergiye tabi olacak. İşyeri esnafın kendisine aitse yıllık cirosunun 8 milyar lirayı aşmaması gerekiyor. Kendi el emeğini kullanan esnafta sınır 3 milyar lira.
       Nüfusu 5 bini aşmayan yörelerde çalışan ebe, sünnetçi, sağlık memuru, arzuhalci ve rehberlere vergi muafiyeti sağlanırken; doktor, avukat, muhasebecilere şehir içi ulaşım, posta, binek araçlarının giderleriyle bu araçların amortismanlarını vergiden düşme olanağı getirildi. Yani bu kesimlerin zarar ettiğim halde vergi ödüyorum, yakınmalarının gerekçesi ortadan kalkıyor.
       İşportacılar da esnaf muaflığı belgesiyle vergiden muaf tutuldu. Ancak işportacılar, ekonominin kayıt altına alınması için, her türlü mal alım belgesini ve yaptıkları harcamaların belgelerini saklamazsa esnaf muaflığından yararlanamayacak.

       * Çiftçiler için nasıl bir sistem getirildi? Tarımdaki kayıtdışılık önlenebilecek mi?

       Çiftçilerin vergilendirilmesine ilişkin sistemin değişmesi de benimsendi. Buna göre, yıllık satış tutarı 864 milyon lirayı geçti diye çifçiler defter tutmak zorunda kalmayacak. Satış tutarı ne olursa olsun bütün küçük çiftçilerden sadece sattıkları ürünlerden yüzde 2 stopaj kesilecek. Sadece 1 biçerdöver veya benzeri araca ya da 10 yaşına kadar ikinin üzerinde traktöre sahip olan çifçilerle, hububatta ve ayçiçeğinde en az 600; bakliyat, kavun, karpuz ve pamukta 300; çeltik, tütün, sebze ve pancarda 200; muzda 20; çayda 40; seracılık ve çiçekçilikte 8; fındık, incir ve bağcılıkta 250 dönümü; balık çiftliklerinde 500, iç su balık çiftliklerinde 600 metrekareyi aşanlar beyannameyle vergi verecek. Bu sınır meyvecilik ve antepfıstıkçılığında 1500, zeytincilikte 2500, narenciyede 1250, elma, armut, kiraz, vişne, şeftali ve kayısı üretiminde 1000 ağaç; küçük baş hayvancılıkta 500, büyükbaşta 150 adet; arıcılıkta 500 kovan, ipekböcekçiliğinde 500 kutu.
       Sattığı ürünler için makbuz almayan çiftçi, bir araba ya da traktör satın aldığını belirleyen maliyeciye, makbuz topladığını kanıtlayamazsa, yeni sistem nedeniyle vergi ödemek zorunda kalacak. Böylece tarım sektöründeki kayıtdışılık, mezartaşlarına müstahsil makbuzu ve naylon fatura kesilmesi önlenecek.

       * Vergi kredisi çıktı mı? Yatırım indiriminden kimler yararlanacak?

       Türkiye'yi yatırım cennetine çevireceği belirtilen "yatırım indirimi"yle birlikte "vergi kredisi" de Meclis'ten geçti. 50 milyar liranın üzerinde her türlü ticari ve sinai yatırımla, 10 milyar liranın üzerindeki bütün zirai yatırımlar indirimden yararlanacak. Bu rakamlar kalkınmada öncelikli yörelerde 5 - 25 milyar lira olacak. Yatırımcı, yatırımı yapmadan önce vergi kredisini kullanabilecek. Yani vergiden indirecek. Sözgelimi 1999 yılında yatırım yapma kararı alan bir işadamı, o yatırımı 1999'da ödeyeceği vergiden indirecek. Kısacası vergi vermeyip, yatırımında kullanacak. Yatırım indirim oranı, yüzde 40. Ancak kalkınmada öncelikle yöreler ile organize sanayi bölgelerinde 100 olacak.

       * Götürü vergi vermemek için limited şirket kuranlar ne olacak?

       Tasarıyla kamu alacaklarının tahsiline ilişkin yasada yapılan değişik yapılıyor. Benimsenen değişikliğe göre,vergiden kurtulmak için limited şirket kuran çayçılar, tuvalet işletmecileri kurdukları şirketlerin vergi borçları nedeniyle şahsi malvarlıklarından da sorumlu olacak. Yani kurduğu şirket vergisini ödemezse, Maliye gidip ortaklarının evine, eşyalarına haciz koyup satacak.

       * Ücretlilerin yeni vergi oranları ne oldu?

       Ücretlilerin vergi dilimlerini yeniden düzenleyen ve alt ücret gruplarında yüzde 40 indirim öngören 50. madde de benimsendi. Daha önce yüzde 25 olan alt gelir diliminde vergi oranı yüzde 15'e, yüzde 55 olan üst gelir dilimi yüzde 40'a çekildi. Böylece 100 milyon lira aylık ücreti olan bir işçinin cebine 8 milyon lira fazla para girecek. Vergi oranlarındaki bu indirim, 1998 başından geçerli olacak biçimde yasalaşırsa ücretliler, devletten vergi iadesi de alacak.

       * Gayrimenkul satışından sağlanan kazanç nasıl vergilendirilecek?

       Yazlık, ev, konut, arsa satışından elde edilen kazançlar, alınan tarihten satılan tarihe kadar geçen süredeki toptan eşya fiyatları endeksini esas alan enflasyondan arındırıldıktan sonra vergilendirilecek. Yani bu yıl 10 milyar liraya alınan ev, önümüzdeki yıl 20 milyar liraya satılırsa, alış bedeli çıktıktan sonra kalan 10 milyardan yüzde 80 enflasyon düştükten sonra kalan 2 milyar lira üzerinden vergi alınacak.
       Yıllık kira gelirlerinin 240 milyon liralık bölümü gelir vergisinden muaf tutulması benimsendi. Emekli sandıklarıyla özel sigortalarca ödenecek emekli aylıklarıyla tazminatların en yüksek devlet memuru maaşını ve toplam ikramiyesini (halen en yüksek emekli ikramiyesi 4.5 milyar lira) aşan kısmı vergiye tabi olacak.
       Vakıf ve derneklere yapılan bağışlardan stopaj yapılması benimsendi. Kamu yararına vakıf ve derneklerde stopaj oranı binde 1, diğerlerinde yüzde 1 olacak.

       * Sonuçları 3 yılda tam olarak alınabilecek. Bu da mevcut vergi gelirlerinin en az yüzde 50 artışına yol açacak. Şu andaki vergi gelirlerine göre toplam vergi gelirleri 4.5 katrilyon lira olacak.
       * 1998 sonuna kadar vergi mükellefi sayısının vergi kimlik numarası uygulamasıyla 1 milyon artması bekleniyor. 6.2 milyon vergi mükellefi 7 milyonun üzerine çıkacak. 1999 başında bankada hesabı bulunan mükellefler potansiyel vergi mükellefi olarak kayda geçecek.
       * Maliye Bakanlığı, basit usul ve esnaf muaflığı yöntemiyle, işportacı ve götürü usul mükelleflerinden oluşan gönüllü denetçiler ordusu yaratacak. 1 milyona yakın götürü mükellef, basit usule geçerek belge toplayacak. İşportacılardan vergi alınmamasını öngören yöntemle, özellikle büyük şehirlerde binlerce işportacı da belge toplamak zorunda kalacak.
       * Vergi oranları inecek. 1999'da ücretli ve diğer gelir vergisi mükelleflerinin vergi oranları 10 - 15 puan düşürülecek. Kurumlar vergisinde yüzde 40 olan oran yüzde 30'a çekilecek. Böylece, mükelleflerin enflasyon ve yüksek oranlı vergiler nedeniyle vergi kaçırmalarının önüne geçilecek. Vergi tabanı genişleleyeceği ve mükellefin vergi kaçırma yoluna gitmeyeceği için bu indirimden vergi kaybı beklenmiyor.
       * Getirilen stok affı ile tahsil edilecek ek KDV'nin toplam boyutunun ise 800 trilyon lira olacağı tahmin ediliyor. Tasarının gelir getiren en önemli maddelerinden biri, kayıtdışı kalmış emtia ve değerlerin kayda alınması.
       * Vergi ertelemesinin önlenmesiyle sağlanacak vergi gelirinin ise bankalara 400 trilyon liralık bir yük getireceği belirtiliyor. Bu uygulama 1999'da başlayacak.

       VERGİ reform tasarısının kalan maddelerinde iki temel düzenleme yer alıyor. Bunlardan biri ücretlilere 1998'de 5'er puanlık vergi indirimi öngören düzenleme. Bu madde aynen kabul edilirse, ücretliler 1998'de ödedikleri vergiler için vergi iadesi alınacak ya da bu tutarlar, yılın geri kalan bölümünde ödenecek vergilerden mahsup edilecek.
       Tasarının geçmişe sünger çeken "Mali Milat" uygulaması da görüşülmeyen maddeler arasında bulunuyor. Yasanın yürürlüğe girdiği ayı takibeden ayın son günü olarak belirlenen bu tarih, yasa Temmuz'da yürürlüğe girerse 31 Ağustos olacak. Bu düzenleme, geçmişe dönük vergi incelemesi yapılmamasını öngörürken, herkesin elindeki nakit varlıkları mali sisteme sokarak en az 1 gün bloke etmesini düzenliyor.
       Kalan maddelerle, kurumlar vergisi, emlak vergisi ve tapu harcı oranları ile veraset ve intikal vergileri düşürülüyor. Stok affı müessesesi düzenlemesi de önümüzdeki günlerde ele alınacak tasarı maddeleri arasında yer alıyor.