Bergama duyarlılık sağladı

Ovacık köylüleri çevre konularında halkın sözünün dinlenmesine katkı yaptı


       Alınan önlemler, dünyadaki altın madenciliği alanında en gelişmiş teknolojileri içeriyor. Bunda çevre duyarlılığının büyük etkisi oldu. Eurogold, başlangıçta bu önlemleri gündeme getirmedi.

       Bergama ve altın madenciliği, son yılların gündemindeki konulardan biri. Avustralya, Fransa ve Kanada sermayeli bir ortaklık olan Eurogold şirketi, 1985'de çıkarılan ve yabancı sermayeli madencilik şirketlerine Türkiye'de çalışma hakkı veren yasanın ardından geldi ülkemize.
       Geleneksel yöntem olan siyanürle altın çıkaracaktı Eurogold. İzmirli bir grup avukat bunun çevre ve insan sağlığına aykırı olduğunu savunarak bayrağı açtı ve muhalefet bir "Çevreci Hareketi"ne dönüştü.
       Konu yargıya gitti. Danıştay, Eurogold'un izinlerini iptal etti ve siyanürle altın çıkarılmasını yasakladı. Bu yasağın, Türkiye'de altın çıkarılmasını ve madenciliğimizi nasıl etkileyeceğini Prof. Dr. Caner Zanbak ile konuştuk.
       Zanbak, 1981'e kadar İTÜ Maden Fakültesi'nde, daha sonra çeşitli Amerikan üniversitelerinde ders verdi. Amerikan Çevre Koruma Teşkilatı, EPA'ya danışmanlık yaptı. Dr. Zanbak halen, sanayi atıklarının yönetimi konusunda hizmet veren bir şirketin Genel Müdürü.

       * Bergama'da siyanürle altın arama olayı, bize ne öğretti?
       Bergama olayı, sivil toplum örgütlerinin gücünü gösterdi. Herkes, Türkiye'de madenciliğin nasıl yapıldığını tartışmaya başladı. Bergama'daki halk hareketi, Türkiye'deki çevre duyarlılığının gelişmesine de katkı yaptı. Sanayiyle ilgili çevre konularında halkın sözünün de dinlenmesini sağladı. Altın çıkarma projesinin çevre açısından daha sağlıklı olarak tasarımlanmasına yolaçtı.
       Şu anda Bergama Ovacık'ta kurulu olan tesis, dünyada eşi az bulunan çevre koruma önlemlerini içeren neredeyse tek tesis durumuna gelmiştir. Bunu da Bergama'daki halk hareketine borçludur.

       * Danıştay, "siyanürle altın çıkarmayı" durdurdu. Bu yasak, tüm altın madenciliğini kapsıyor mu?
       Başlangıçta çok yerinde olan çevreci hareket, zamanla politik bir nitelik kazandı ve sonunda adeta bir halk - yabancı şirket kavgasına dönüştü. Danıştay'ın kararı, 1994 yılındaki "Çevre Etki Değerlendirme Raporu" ve bilirkişi görüşlerinin irdelendiği bilgiler üzerine alındı. Şirket tarafından alınan önlemleri dikkate almadı. Danıştay kararları kanun hükmünde değildir ve bütün altın madenciliğini kapsamıyor.

       * Türkiye'de altın madenciliğinin durumu ve geleceği ne olur?
       Türkiye'de henüz altın madenciliği yapılmıyor. Ancak ülkemiz altın madenini içeren tüm jeolojik yapı türlerinin mevcut olması nedeniyle büyük bir potansiyele sahip. Son yıllarda artan arama çalışmalarına göre cevher yataklarının içeriği 250 ton dolayında. Bunun 6 bin 500 tona ulaşabileceği hesaplanmakta. Bu potansiyel, 30 - 40 yıllık altın ithalatına (60 milyar dolara) eşdeğerdir. Katma değeri de dikkate alındığında potansiyel altın kaynaklarının değeri, 250 milyar doları bulmakta. Yüz yıl süreyle işletilmesi durumunda ekonomiye yılda ortalama 600 - 700 milyon dolar doğrudan ve 2.5 milyar dolar katma değer girdisi sağlayabilir. Gümüş ve bakır gibi diğer değerli metaller de ekonomiye ilave katkı yaratabilir.

       * Türkiye'de halen siyanürlü madencilik yapılıyor mu?
       Kütahya - Gümüşköy 100. Yıl Tesisi'nde 1987'den beri Etibank tarafından işletilen gümüş madeni, siyanürle üretim yöntemlerinin benzerini kullanmakta. 11 yıllık işletme sürecinde bir insan sağlığı ve çevre sorunu ortaya çıkmadı. Bu işletme tarafından tüketilmekte olan yıllık sodyum siyanür miktarı yaklaşık 600 ton.
       Gözle görülemeyecek kadar ince taneli altın taneciklerini kazanmak amacıyla kullanılan siyanürle çözümleme teknolojisi 1880'lerde Avusturalya'da geliştirildi. Halen tüm altın üretiminin yüzde 80'i bu yöntemi kullanıyor. Türkiye'de işletilmesi planlanan altın cevherlerinden siyanür kullanmaksızın altın üretimi ekonomik olarak mümkün değil. Siyanür yöntemi, açık havada kırılmış cevher üzerine yağmurlama yöntemi olmayıp kapalı kaplar içinde yapılacak bir kimyasal işlem.

       * Eurogold'un yanlışları ne oldu?
       "Roma'da Romalılar gibi davran" atasözünün gereğini yerine getirmediler. Yaptıkları işlerde yasal eksiklik olmamasına rağmen yabancı yöneticilerin yerel halkla iletişimi çok zayıf kaldı. İşin sürtüşme ve inatlaşmaya varmasında hataları oldu.

       * Siyanür insan ve çevre sağlığını nasıl etkiliyor?
       Siyanür ani ölüme yolaçabilen zehirli bir madde. Kimya sanayiinin kullandığı 10 bine yakın tehlikeli kimyasaldan biri. Ancak, bu gibi kimyasallar, tüm imalat ve madencilik sektörlerinde yine de güvenle kullanılmakta. Bu gibi kimyasalların bilgisizlerin elinde çok tehlikeli olabileceği bilinmeli. Ancak madencilikte 120 yıldır kullanılan siyanür nedeniyle tek bir ölüm vakasına rastlanmadığı bilinmiyor.

       * Bergama'da insan ve çevre sağlığı açısından gerekli önlemlerin ne kadarı alındı?
       Alınan önlemler, dünyadaki altın madenciliği düzeyinde en gelişmiş teknolojileri içeriyor. Bunda çevre duyarlılığının büyük etkisi oldu. Eurogold, başlangıçta bu önlemleri gündeme getirmedi.

       * Bergama'daki tesisler, bir Türk tarafından işletilemez miydi?
       Keşke işletilseydi. Bir şirket ortaya çıksaydı da bu sorun nedeniyle Türk madenciliğinin önü tıkanmasaydı. Madencilik genelde çok riskli ve büyük yatırım ister. Hiçbir Türk şirketi bu tür yatırıma girmeye cesaret edemiyor. Böyle uzun vadeli yatırımlara Türkiye'de hiçbir yatırımcı girmeyi düşünmüyor. Büyük holdinglerden hiçbirinin maden yatırımı yoktur Türkiye'de.


       * Tahkim açısından şirketin durumu nedir?
       Eurogold Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu'na göre gelmiş ve Maden Kanunu kapsamında çalışmaktadır. Bu yasalar Eurogold'a Türk çevre yönetmelikleri ve standartlarına uyması koşuluyla çalışma yetkisi vermiştir. Bu yetki kullandırılmaz ise şirketin tahkime gitme hakkı bulunmakta. Yeni tahkim yasası bu konuda herhangi bir yenilik getirmiyor.