Çocuk odaklı habercilik

Vakit yazarı Hüseyin Üzmez’in, 14 yaşında bir kız çocuğunu taciz / tecavüz girişiminden tutuklanması üzerine geçen hafta Okur Temsilcisi sayfasında, Bursa Emniyeti’nde alınan ifadelerin yeni mağduriyetlere yol açacak biçimde kullanılmasını irdelemiştik.
Milliyet, intihar haberlerinde olduğu gibi, taciz/tecavüz mağduru çocukların korunması amacıyla “kimlik gizleme, fotoğraf kullanmama” gibi ölçütlerin yanı sıra -polis ifadelerine yansımış olsa bile- kız çocuklarını başkalarının gözünde “pornografik” malzeme haline getirecek olayları detaylarıyla yayımlamaktan kaçınabilir.

Çubukçu’nun sözleri
Üzmez olayındaki suskunluğu nedeniyle Devlet Bakanı Nimet Çubukçu’yu da eleştirmiştik. Sayın Çubukçu aradı ve 30 Nisan 2008 tarihinde Anadolu Ajansı bülteninde yer alan sözlerini anımsattı:
“Uzun yıllar ceza avukatlığı yapmış birisi olarak acaba hangi dava geldiğinde savunmazdım diye düşündüğümde, çocuklara yönelik şiddet ve istismar davalarını savunamayacağımı düşünürdüm. Söz konusu davada savunulması gereken taraf, mağdur çocuktur. İnsani olarak, vicdani olarak, hukuki olarak hiçbir şekilde kabul edilemez bir hadisedir. Dolayısıyla benim tarafım çocuktan yanadır.”
Bakan Çubukçu, şiddet taviz ve tecavüz haberlerinde çocukları korumaya medyanın da özen göstermesini beklediklerini söylerken, yadırgadığı son bir örnek olarak Antalya’da “lezbiyen tacizi” haberini gösteriyor.

UNICEF kriterleri
Nimet Çubukçu’nun sıkça vurgu yaptığı UNICEF kriterleri medya açısından yol göstericidir:
“UNICEF’in 18 yaşından küçük çocuklar için etik kurallar çerçevesinde belirlediği habercilik ilkeleri arasında hiçbir çocuğun damgalanmasına izin verilmemesi, ek fiziksel veya psikolojik zarar, yaşam boyu istismara, kendi topluluklarınca ayrımcılığa veya dışlanmaya maruz kalma gibi durumlar dahil olmak üzere çocuğun olumsuz tepkilere uğramasına yol açabilecek kategorileştirmelerden veya betimlemelerden kaçınılması, fiziksel veya cinsel suiistimal olayının failleri ile cinsel suiistimal veya sömürüye maruz kalan bir çocuğun adının ve görüntüsünün gizlenmesi, yaşanmış travmatik olaylarla ilgili olarak çocuğun acılarını depreştirebilecek sorular, tutumlar ve yorumlardan kaçınılması gibi her çocuğun onuru ve haklarının her durumda dikkate alınması ve saygı gösterilmesi yönünde temel ilkeler bulunmaktadır.”
IPS iletişim Vakfı’nın (BİA) hak haberciliği çalışmalarının ürünü “Çocuk Odaklı Habercilik” kitabı da medya açısından önemli rehber oluşturuyor:
Hiçbir çocuğun daha fazla damgalanmasına izin vermeyin; ek fiziksel veya psikolojik zarar, yaşam boyu istismara, kendi çevresinde ayrımcılığa veya dışlanmaya maruz kalma gibi durumlar dahil olmak üzere çocuğun olumsuz tepkilere uğramasına yol açabilecek kategorileştirmelerden veya betimlemelerden kaçının.
Çocuğun başından geçenler veya imgesi için her durumda doğru bir çerçeve sağlayın.
Aşağıda belirtilen durumlardan herhangi birine maruz kalan bir çocuğun adını her zaman değiştirin ve görüntüsünü gizleyin:
a) Cinsel istismar veya sömürüye maruz kalanlar
b) Fiziksel veya cinsel istismar olaylarının failleri
c) Çocuk, ebeveyn veya vasi durumundaki kişinin tam ve konuya vakıf onayı olmadığı sürece HIV virüsü taşıyan, AIDS’li veya AIDS yüzünden ölen çocuklar.
d) Suç teşkil eden bir fiilden dolayı suçlanan veya mahkûm edilen çocuklar.
Zarar görme riskinin fiilen veya potansiyel olarak var olduğu belirli koşullarda çocukların adlarını değiştirin ve görüntülerini gizleyin.
Belirli durumlarda, çocuğun kimliğini, adının ve/veya teşhis edilebilir görüntüsünün kullanılması çocuğun yararına olabilir. Bununla birlikte çocuğun kimliği kullanıldığında bile ilgili çocuk herhangi bir zarara karşı korunmalı, damgalanma veya dışlanma gibi durumlara karşı desteklenmelidir.
Çocuğun risk altında olup olmadığı konusunda kuşkular varsa haber ne kadar çarpıcı olursa olsun tek bir çocuktan söz etmek yerine çocukların içinde bulundukları genel durumu dile getirin.