Engellilerin istihdama kazandırılması günümüz çalışma yaşamının önemli sorunlarından biri haline geldi. İşverenlerin, 50 veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde yüzde 3 engelliyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırma yükümlülüğü bulunmasına rağmen engelli istihdamında istenilen seviyeye ulaşılamıyor. Engellilerin istihdamında en çok karşılaşılan sorun işverenle çalışmak isteyen engellinin biraraya gelememesi ve işverenlerin çoğunlukla istihdam edecek engelli bulamaması. Çalıştıracağı engellileri kendileri bulamayan işverenler aracılık için İŞKUR’a başvuruyor.
Engelli istihdamında gözden kaçan fakat işlevsel olacak diğer bir yöntem ise işverenin kendi çalışanlarının engelli olmaları halinde, engelliliklerinin tespitini yaptırarak onları engelli statüsünde çalıştırmaktır. Mevcut çalışanlardan engelliliği olanlar bu durumun sağlık raporu ile tespiti halinde, işyerinde meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde engelli statüsünde çalıştırılabilecek. İş Kanunu’na göre, işyerinde çalışırken engelli hâle gelenlere işten ayrılmışlarsa tekrar istihdamlarında öncelik tanınacak.
Rapor alınmalı
Doğuştan ya da sonradan herhangi bir hastalık veya kaza sonucu bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılamada güçlükleri olan birey, engelli olarak tanımlanıyor. Bu durumda olanların zorunlu engelli istihdamı kapsamında istihdam edilebilmeleri için rapor almaları gerekiyor.
Kişilerin engelli olup olmadıklarının değerlendirilmesi, “Engellilik Ölçütü Sınıflandırılması ve Engellilere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmeliğe” göre yapılıyor. Yönetmeliğe göre kişinin engel oranı, engelli sağlık kurulunca Engel Oranları Cetveli’nde bulunan engel oranlarına göre yüzde (%) olarak belirlenerek kişiye engelli sağlık kurulu raporu veriliyor. Engelli sağlık raporu Sağlık Bakanlığı’nın engelli raporu vermeye yetkili tam teşekkülü saydığı kamu hastanelerinden alınıyor.
Sağlık raporunu alabilmek için engellinin bizzat kendisi, velisi, vasisi ya da raporu isteyen kurum bizzat başvurabilir. Başvuru esnasında bulunması gereken belgeler, hastanenin size doldurmanız için vereceği dilekçe, nüfus cüzdanı ve fotokopisi, en az beş adet fotoğraf.
Başvuru yapıldıktan sonra sağlık kurulu kişileri ilgili bölümlere yönlendirerek muayene ve tetkik yapılmasını sağlıyor. Çıkan sonuca göre Sağlık Kurulu Raporu veriliyor.
Sigortalının veya işverenin talebi üzerine SGK tarafından yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca usulüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu, çalışma gücünün en az yüzde 60’ını veya vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünü kaybettiği SGK Sağlık Kurulu’nca tespit edilen sigortalı, malûl sayılıyor.
Dolayısıyla engelli olmasına rağmen çalışma gücünü yüzde 60’ın altında kaybeden bir kişi kural olarak malul sayılmıyor. Engel oranı yüzde 60’ın altında olan geniş bir engelli kitlesi olduğu düşünülecek olursa, bu kişilerin malulen emekli olmaları mümkün olmadığından, istihdama kazandırılmaları daha da önem kazanıyor.
Uygun işte çalışabilir
Engellilerin istihdamında dikkat edilmesi gereken husus, bu bireylerin ancak engel durumlarına uyan işlerde çalıştırılabilecek olmasıdır. İşverenler, engellileri çalıştıracakları alanları onların çalışmalarını kolaylaştıracak şekilde hazırlamalı, sağlık ve güvenlik tedbirlerini almalı, mesleklerine ve bedenlerine uygun işlerde çalıştırmalı, yerine getirdikleri işle ilgili bilgi ve yeteneklerini geliştirecek çalışanı işe uyumlu hale getirecek önlemleri almalı, çalışmaları için gerekli araç ve gereçleri sağlamalıdırlar. Yer altı ve su altı işlerinde engelli işçi çalıştırılamaz.
Ayrıca engelliler, sağlık kurulu raporunda çalıştırılamayacakları belirtilen işlerde çalıştırılamaz. Engelli çalışanların çalışma süreleri bedenen bulundukları duruma göre belirlenebilir. Fakat burada birçok işverenin yaptığı eve gönderme uygulamasına başvurulmamalıdır. Bazı işverenler sırf engelli istihdamını yerine getirmiş gözükmek adına, bu kişileri sigortalı göstermekte, ücret ödemekte fakat işyerinde çalıştırmamaktadır. Belirtilen yükümlülüğün temel amacı engellinin toplum hayatına dahil olması olduğundan bu tür uygulamalar amaca aykırılık taşımaktadır.
Performans...
Engelliler diğer işçilerden farklı muameleye tabi tutulamayacakları gibi aynen diğer işçiler gibi performans değerlendirmesine de tabi tutulabileceklerdir. Engelli çalışanın sağlık durumuna uygun olarak verilen işi yeterli bir şekilde yapıp yapamadığı da değerlendirilebilecektir. Fakat bu değerlendirmedeki yeterlilik engelli bireyin sağlık durumuna göre kendisinden beklenebilecek yeterliliktir.
Engellilerin işe alınmalarından işten çıkarılmalarına kadar kendi sağlık durumlarına uygun bir sistemin kurulması gerektiği sonucu ortaya çıkmaktadır. İşverenler açısından bu sistemin kurulması yasal bir zorunluluktan öte toplumsal bir yükümlülüktür.
