Bir sendikanın toplu iş sözleşmesi yapabilmesinin en önemli şartı yetki sahibi olmasıdır. Çalışanları temsil eden, işverenle pazarlık yapan sendikalar bir toplu iş sözleşmesi imzaladıkları zaman amaçlarını gerçekleştirebilirler. Toplu iş sözleşmesi imzalayamamış bir sendikanın temsil gücü zayıf kalacaktır. Her sendika toplu iş sözleşmesi yapma yetkisine sahip değildir. Kanun güçlü sendikaların işverenle daha iyi pazarlık edebileceğini düşündüğünden sendikaların toplu iş sözleşmesi yapabilme şartlarını sıkı çoğunluk kurallarına tabi tutmuştur.
Yetkisiz toplu iş sözleşmesi olmaz
Sendikalar hukuka uygun bir şekilde kurulmakla tüzel kişilik kazanırlar fakat her sendika toplu iş sözleşmesi yapamamaktadır. Bunun için 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu sendikanın iki barajı geçmesini şart koşmuştur. Bunlar iş kolu ve iş yeri barajları. Bunlardan ilki iş kolu barajıdır.
Çoğunluk sendikanın üyesi olmalı
İş kolu barajı sendikanın o iş kolunda çalışan işçilerin en az %1’inin kendi üyesi olmasını aramaktadır. Böylece sendikanın ülke çapında az da olsa bir temsil gücüne sahip olması istenmektedir. %1’lik oran Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın her sene ocak ve temmuz aylarında yayımladığı istatistiklere göre belirlenmektedir. İstatistiklere yayımından itibaren on beş gün içinde itiraz edilmezse istatistik kesinleşir ve gelecek altı aylık dönemdeki yetki tespitleri buna göre yapılır.
İşletme barajı yüzde 40
Sendikanın yetkili sayılmasının ikinci şartı ise iş yeri barajıdır. Sendika toplu iş sözleşmesi yapmak istediği iş yerinde çalışan işçilerin en az yarıdan bir fazlasını kendisine üye kaydetmek zorundadır. Aksi takdirde, iş kolu barajını geçse de yetki alamayacaktır. Eğer toplu iş sözleşmesi bir işletmede yapılacaksa işletmenin tümünde çalışan işçilerin en az yüzde kırkından fazlasını kendisine üye kaydetmesi yeterlidir.
İş yeri mi, işletme mi?
Yetki başvurusu yapılan yerin işletme mi iş yeri mi olduğu sendikanın yetkisinde belirleyici olacaktır. Kanuna göre, bir gerçek ve tüzel kişiye veya bir kamu kurum ve kuruluşuna ait aynı iş kolunda birden çok iş yerinin bulunduğu işyerlerinde, toplu iş sözleşmesi ancak işletme düzeyinde yapılabilir. Buna göre, işverenin aynı iş kolunda birden çok iş yeri varsa orada ancak işletme toplu iş sözleşmesi yapılabilecektir. Dolayısıyla, sendikanın başvurusu üzerine tek iş yeri için yetki tespiti yapılmış bile olsa itiraz üzerine işverenin aynı iş kolunda başka iş yerleri varsa yetki tespiti ortadan kaldırılabilecektir. Mahkeme işverenin aynı iş kolunda birden çok iş yerinin olduğunu tespit ederse yetki tespitini iptal edecektir.
İş yerine bağlı yerlerin durumu
İşverenin tek iş yeri olmakla birlikte, bu iş yerine organizasyon kapsamında bağlı yerler varsa, her bir yer ayrı iş yeri sayılmayacak, iş yeri toplu iş sözleşmesi yapılabilecektir. Farklı yerlerin iş yeri mi, işletme mi olduğu değerlendirilmelidir. Yargıtay kararına göre, iş yerinin kayıtları, ticaret sicil kayıtları, ana sözleşme ile iş yerlerindeki organizasyonu ve varsa iş yerlerinin birbirleriyle ilgilerini gösterir yönetsel belgeler incelenmeli, yapılan işlerin bağımsız nitelikte olup olmadığı değerlendirilmeli, tek bir iş yeri ve ona bağlı yer mi, birden fazla iş yeri mi olduğu, birden fazla ise aynı iş kolunda yer alan iş yerlerinden oluşan bir işletme mi olduğu tespit edilmelidir. Aksi takdirde, yetki tespitine kolaylıkla itiraz edilebilir.
İş mahkemesine itiraz edilir
Bakanlığın yaptığı tespit sadece başvuruyu yapan sendikaya değil, onunla birlikte işverene veya işveren sendika üyesiyse işveren sendikasına ve en önemlisi o iş kolunda kurulu bulunan diğer sendikalara bildirilir. Tespit yazısını alan diğer sendikalar veya işveren tarafı sendikanın yetkili olmadığına ilişkin itiraz edebilir. İtirazlarda, ilgili sendikanın neden yetkiye sahip olmadığını somut gerekçe ile ortaya konmalıdır. Aksi takdirde, mahkeme inceleme yapmaksızın itirazı reddedecektir.
İtiraz dilekçesi görevli makama kaydettirildikten sonra mahkemeye verilir. Görevli makam Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü’dür. İtiraz edilecek mahkeme ise bölge müdürlüğünün bulunduğu yerdeki iş mahkemeleridir.
Yetki kesinleşince belgesi verilir
Diğer sendikalar veya işveren tarafında yetki tespit yazısına süresi içerisinde itiraz edilmemişse, itiraz reddedilmişse ya da kendisine yetki şartlarına sahip olmadığı bildirilen sendika dava açarak davayı kazanmışsa yetki tespiti yapılan sendikaya yetki belgesi verilir. Yetki belgesi bakanlık tarafından altı iş günü içerisinde verilecektir. Ancak yetki belgesi alan sendika toplu iş sözleşmesi yapabilir.
