Belki de tembel olan tiroid’inizdir!
Tiroit bezi boynun ön-orta kısmında yer alan kelebek şeklinde bir organdır. Normal ağırlığı 20-30 gram arasındadır. Triodotironin (T3) ve tiroksin (T4) adı verilen iki çeşit hormon salgılar. Bu hormonların yapısındaki ana madde iyottur. Bu nedenle dışarıdan yediğimiz besinler ve içtiğimiz su vasıtasıyla aldığımız iyot miktarı vücutta bu hormonların üretimini etkiler. Tiroit hormonlarının başlıca görevi metabolizma üzerinedir. Vücut ısısını ayarlama ve metabolizma hızını belirlemede etki gösterirler. Bu görevlerinin yanı sıra vücudun birçok işlevinde de değişik etkilere sahiplerdir.
Tiroit bezinin çalışması
Tiroit bezinin çalışmasını denetleyen bir üst mekanizma vardır. Bu mekanizma beyinde bulunur. Negatif geri beslemeyle açıklanan bir sistem üzerinden hareket eder. Eğer tiroit bezi hormon üretiminde tembellik yapar da az hormon üretirse beyinde hipotalamus bölgesinde TRH (Thyrotropin-releasing hormone) salgılanarak hipofiz bezine etki eder ve hipofizden TSH (Thyroid Stimulating Hormone) salgılanmasını sağlar. TSH da tiroit bezine etki edip T4 ve az miktarda T3 yapımını ve salgılanmasını sağlar. T4 ve T3’ün büyük bir kısmı kanda bulunan proteinlere bağlanır, çok az bir kısmı ise serbest olarak kanda dolaşır. Bu hormonlar belirli bir düzeye eriştikten sonra hipotalamus ve hipofiz üzerine negatif yönde baskı yapar; böylece TRH ve TSH’ın salgılanmasını durdurur.
Yani tiroit bezi tembellik yapıp da çalışmadığı zaman kendisine uyarıda bulunan bir merci var hatta tembelliğe devam ederse bu uyarıların miktarı da artıyor, sesi yükseliyor. Biz ise bunu kanda TSH hormonunun yükselmesiyle saptıyoruz. Ancak “Tamam, artık ben çalışıyorum; bakın yeterince de hormon ürettim” deyince susup normal seviyeye iniyorlar. Tiroit bezinin çalışmasında hormon üretebilmesi için günlük yeterli miktarda iyot alımına ihtiyacı vardır. Tiroit bezi yetersiz olanlarda günlük ihtiyaç daha da fazladır. Yeterli iyot alınıp alınmadığı idrardaki iyot miktarının ölçülmesiyle ortaya çıkarılır. Çünkü alınan iyotun çoğu idrar, az bir kısmı da dışkı ile atılır. İyot eksikliği olmayan yerlerde idrardaki iyot atılımı en az 100 mikrogram/gün, iyot eksikliği olan bölgelerde ise 3-45 mikrogram/gün’dür.
Hipotiroidi nedir?
Yeterince iyot alınamadığında tiroit hormonu yetersizliği ortaya çıkar. Hormon yetersizliği nedeniyle yukarıda tarif ettiğim şekilde hipofizden salgılanan TSH yeterli miktarda tiroit hormonu üretmesi için tiroit bezini uyarır. Ancak tiroit bezi ihtiyaca cevap veremediğinden bu uyarı devam ettikçe tiroit hücrelerinin büyümesine ve çoğalmasına neden olur. Böylece tiroidin hacmi büyür. Tiroit bezinin büyümesi guatr oluşumuna neden olur. Burada kabahat tiroit bezinde ve onun tembelliğinde değil iyot eksikliğindedir. Bez bu haksız ihtarlara tepki olarak şişer.
Tiroit bezinin az çalışmasına tıpta hipotiroidi denir. Hipotiroidizm, toplumda yüzde 4.6 oranında bulunur. Hipotiroidinin birçok belirtileri arasında en belirgin olanı insanın kendisini çok tembel hissetmesidir. Sonraki yazımda hipotiroidinin sebepleri ve belirtilerinden bahsedeceğim.