Prof. Dr. Özcan Köknel
Prof. Dr. Özcan Köknel, 1954 yılında İ.Ü. Tıp Fakültesi Psikiyatri Kliniği’ne asistan olarak girmiş, 1995 yılına kadar uzman, doçent, profesör, yönetici olarak çalışmıştır. 1995 yılında emekli olmuş; 2002-2008 yılları arasında Ticaret Üniversitesi’nde ders vermiştir. Bilimsel çalışma, araştırma ve yayınları gençlik sorunları, ruh sağlığı, ilaç tedavisi, alkol ve madde bağımlılığı alanlarında yoğunlaşmıştır. Yabancı dergilerde 50, yerli dergilerde 200’den fazla yayını vardır. Yirmi beş kitabı yayımlaşmış; yirmi kitabın bir ya da birkaç bölümünde yazıları yer almıştır. İki uluslararası, beş ulusal bilimsel derneğin üyesidir. Dört ödül kazanmıştır.
Ruhbilimciler, şema kavramına ruhsal, toplumsal yaşantıya ilişkin plan, program, tasarım süreci içinde yer vermişlerdir. Araştırmalar genel olarak bütün toplumlarda, insanların on sekiz toplumsal şema, davranış kalıbından birini, ikisini kullandığını ortaya koymuştur. Davranış kalıpları arasında başarısızlık, dayanıksızlık gibi kaçma, haklılık, onay gereksinimi, yüksek amaç ve beklentiler gibi savaşma şemaları, davranış kalıpları yer alır. Önemli olan duruma ve soruna göre şemalardan birini ya da birkaçını güç, güven, gelişme, amaç ve umut doğrultusunda kullanmak becerisidir. Belirsizlik, zararlı etken, zorlanma denetimsizlik, güçsüzlük, aşırı duyarlılık, endişe, korkuya, kuşkuya, kızgınlığa, öfkeye, şiddete neden olabilir. İki ya da daha çok yolun başında bulunan insan ilerlemek için gideceği yolu seçmek zorundadır. Seçilen her yolun kendine özgü iyi ya da kötü yönleri olabilir. Yol ayrımında ortaya çıkan çatışmayı Attila İlhan ‘Elimden Gelen Bu’ dizelerinde anlatıyor:
Elimden gelen bu, ben iki kişiyim
İkisi birbirinden çıkmaya uğraşıyor.
Bilmem ki hangisinden nasıl vazgeçeyim.
Biri yeni baştan serüvene başlamış.
Öbürü silahında son mermiyi yakıyor.
Çoğalmak neyse ne azalmak zor.
Çok bilinen bir şarkının sözleri de bu çatışmayı şöyle anlatıyor:
Senle olmak derdnâk eyler beni
Senden ayrılmak helak eyler beni.
Karar vermede 4 çatışma
Bilişsel işlev sürecinde seçmek ve karar vermek evrelerinde dört çatışma olasılığı vardır.
Yaklaşma-yaklaşma çatışması: Hoşlanılan, haz veren benzer iki davranış kalıbından birinin seçimi, çatışma yaratır. Üniversite sınavını kazanan bir adayın fakülte seçmesi bu tip çatışmanın güncel örneğidir.
Kaçma-kaçma çatışması: Elem veren, hoşa gitmeyen iki davranış kalıbından birinin seçimidir. İş yerinden ayrılmak isteyen çalışanın, işsiz kalma kaygısı, korkusu çatışmaya yol açar.
Yaklaşma-kaçma çatışması: En sık görülen çatışma tipidir. Bireyin haz veren, hoşa giden, elem ve keder yaratan davranış kalıplarından birini seçmek zorunda olmasıdır. Bu durumda doğru seçim, davranış kalıplarının içerdiği güdülerin gücüne, amaca, deneye, bilgi birikimine bağlıdır. Doğru, dürüst, saygın insan olmak isteyen bir kişinin aynı zamanda çok para kazanmak için yasa dışı işlere bulaşması çatışma nedenidir. Ölçülerini korumak isteyen genç kızın, çok yemek yeme isteği, yaygın, güncel çatışma durumudur.
İkili yaklaşma-kaçma çatışması: Bu durumda yaklaşma-kaçma çatışması yaratan, iki ya da daha fazla davranış kalıbından birinin seçimi söz konusudur. Tıp fakültesini bitirdikten sonra uzmanlık sınavına giren ancak kazanamayan bir hekimin geleceğine ilişkin karar verebilmesi ikili yaklaşma-kaçma çatışmasına yol açar.
Özet olarak; çözüm bulunamayan sorunlar gençlerin amacını, umudunu yok eder. Bu nedenle gencin, gencin yaşadığı toplumsal ortamın sorunların yol açtığı zorlanmaya karşı, kaçmak ya da savaşmak davranış kalıplarından birini seçerek, güç, güven kazanması gereklidir.
