Yön Bu soruyu eski YÖK Başkanı ve anayasa hukukçusu Prof. Dr. Erdoğan Teziç'e sordum. "Evet, var" dedi: "Anayasa Mahkemesi daha önce anayasa değişikliğini, değiştirilmesi teklif edilemez maddelerle ilgili olduğu gerekçesiyle iptal etmiştir." Anayasa Mahkemesi, anayasa değişikliklerini sadece şekil yönünden denetleyebilir, içeriğini denetleyemez, kuralı var. Peki, bu kuralın istisnası var mı? Anayasa Mahkemesi'nin, anayasa değişikliğinin içeriğini iptal eden kararı var mı? "Ne zaman ve hangi kararıyla iptal etmiştir" diye sorunca, Teziç şu bilgiyi verdi:"Anayasa Mahkemesi, 1975 yılında 1975/87 sayılı kararıyla, 1973 yılında yapılan bir anayasa değişikliğini iptal etti. Gerekçesi ise değişikliğin, Anayasa'nın değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez maddeleriyle ilgili olmasıydı. Mahkeme, teklif edilemez hükmüne dayanarak, iptal kararı vermiştir." Teklif edilemez gerekçesi Teziç, örnek kararla ilgili olarak şu açıklamayı yaptı:"1924, 1961 ve 1982 anayasalarında, cumhuriyetin niteliklerini belirleyen maddelerin değiştirilemeyeceği ve değiştirilmesinin teklif edilemeyeceği hükümleri vardır. 1973 yılında bir anayasa değişikliği yapıldı. Değişiklik Devlet Güvenlik Mahkemeleri'yle ilgiliydi. Şu hüküm getirilmişti: 'Askeri mahkeme üyelerinin çoğunluğunun hâkimlik niteliğine sahip olması şarttır. Ancak, savaş halinde bu şart aranmaz'. Anayasa Mahkemesi, bu hükmün 'ancak savaş şartlarında aranmaz' fıkrasını iptal etti. İptal kararının dayanağı olarak da bu hükmün, 1961 Anayasası'nın değiştirilmesi teklif edilemez maddesi olan 2. maddesindeki, 'Türkiye Cumhuriyeti insan haklarına dayanan bir devlettir' niteliğini değiştirmeye yönelik olmasını gösterdi. Bu hükmün, devletin insan haklarına dayalı olması vasfını değiştirdiği sonucuna vardı. Bunu, teklif edilemez kuralına aykırı buldu ve iptal etti." Örnek karar Teziç, bu kararın gerekçesiyle ilgili olarak da şöyle konuştu:"Bu kararın gerekçesinde belirtildiği gibi, çağdaş anayasalar kendilerini, uygun olmayan değişikliklere karşı koruyan hükümler getirmişlerdir. Türkiye Cumhuriyeti de böyle yapmıştır. Cumhuriyet anayasaları, önce bir değişmezlik ilkesi ve devamında bir de teklif yasağı öngörmüştür. Bunun amacı cumhuriyetin değişmezliğini içerik bakımından güvenceye almak için biçime yönelik iki yönlü kural koymaktır:1- Değişmezlik,2- Teklif yasağı.Cumhuriyetin üç anayasası da (1924, 1961, 1982) bu kurala yer vererek, cumhuriyetin niteliklerini ve onu belirleyen anayasa hükümlerini teminat altına almıştır. Dolayısıyla bu hükümleri doğrudan ve dolaylı olarak değiştirecek anayasa değişikliği yapılması, hatta teklif dahi edilmesi mümkün değildir. Anayasa Mahkemesi bu kurala uygun olmayan anayasa değişikliklerini bu gerekçeyle iptal edebilir. Nitekim, örnek gösterdiğim kararla iptal etmiştir. Mahkemenin bu kararına göre, cumhuriyet rejiminin niteliğini belirleyen ilke ve kurallarda değişmeyi öngören veya Anayasa'nın öteki maddelerinde yapılan değişikliklerle doğrudan veya dolaylı yollardan bu ilkeleri değiştirmeyi amaç güden herhangi bir kanun, teklif ve kabul edilemez." Gerekçedeki yaklaşım Peki teklif edilir ve kabul edilirse, ne olur?Teziç, bu soruma da söz konusu kararın gerekçesinden aldığı şu yanıtı verdi:"Değişikliklerin teklif edilmesini düzenleyen anayasa hükümleri şekil kuralıdır. Dolayısıyla, teklifle ilgili yasakları düzenleyen hükümler de şekil kuralıdır. Anayasa'da yapılacak değişiklik, teklif edilemezlik kuralıyla çatışmıyorsa, sorun yoktur. Ama çatışıyorsa, Anayasa Mahkemesi'nin denetim yetkisine girer. Eğer, teklif edilemezlik kuralıyla çatışma varsa, o teklif hiç yapılmayacak, yapılmışsa yöntemi içinde yürütülemeyecek, yürütülmüşse kanunlaşamayacaktır." Teklif yasağı şekil şartıdır Teziç'e son olarak, gerekçelerin hükümden sayılmayacağı ve bu nedenle bağlayıcı olmayacağı yönündeki görüşleri anımsattığımda şu yanıtı verdi:"Bu doğru değil. Gerekçeler de hüküm gibi bağlayıcıdır. Anayasa Mahkemesi'nin 1999/19 sayılı kararında gerekçeler de hüküm gibi bağlayıcıdır, hükmüne varılmıştır." fbila@milliyet.com.tr Gerekçe bağlar
