Çin'in Ukrayna'dan satın aldığı tamamlanmamış uçak gemisi Varyag'ın Boğazlar'dan geçişiyle ilgili tartışmalar sürüyor.
İki yıldır Karadeniz'de bekleyen Varyag'a, Ankara sonuçta geçiş izni vermiş görünüyor. Ancak, bu geçişle ilgili bazı teknik ve siyasi kaygıların sürdüğünü söyleyebiliriz. Özellikle, denizcilikten sorumlu Devlet Bakanı Ramazan Mirzaoğlu ve bakanlığın teknik heyeti geçiş güvenliğinden ve Varyag'ın gelecekte "emsal" gösterilmesinden endişe duyuyorlar. Bu endişe en üst düzeyde dile getirilmiş olmasına karşın, Ankara'dan geçişe onay çıkması ilgilileri düşündürüyor.
Varyag'ın geçip geçemeyeceğini saptamak için görevlendirilen teknik heyetin saptadığı ve Başbakan Ecevit ile Genelkurmay'a da ilettiği bulgular şöyle...
Varyag için Ukrayna ve Çin'in 1998 ve 2000 yıllarında yaptıkları "geçiş izni" başvurusu Türkiye tarafından Boğazlar'ın güvenliği gerekçesiyle geri çevrildi.
İstanbul Boğazı'nın özeliklikleri ve İstanbul'un güvenliği belli büyüklüklerin üzerindeki gemilerin geçişine uygun değildir. Bugüne kadar Boğazlar'dan geçişine izin verilen en büyük gemi 312 metredir. Bu uzunluğu aşan gemilere geçiş izni verilmemiştir.
Varyag ise 309 metredir. Ancak bu geminin motoru ve dümeni yoktur. Kendi seyrini kontrol edemez. Bu nedenlerle romörklarla çekilecektir. Bu durumda romörklarla birlikte geminin uzunluğu 450 - 500 metre arasında değişmektedir. Bu uzunlukta bir gemi geçişi daha önce hiç gerçekleşmemiştir. Kaldı ki, Boğaz'ın Kanlıca mevkiinde, genişlik 700 metreye kadar düşmektedir. Varyag'ın romörklarla 500 metre uzunluğa ulaşabileceği dikkate alınırsa, Kanlıca mevkiinde Boğaz'ı tümüyle kaplayacağı söylenebilir ki, bu noktada yapılacak en küçük hata geminin karaya oturmasıyla sonuçlanacaktır. Bu da Boğaz'ın felç olması, İstanbul'un riske girmesi anlamı taşır. Buna benzer risk İstanbul Boğazı'nın 12 keskin dönüş noktası için de geçerlidir.
Boğaz'da inceleme yapan ve düzenledikleri bir simülasyon gösterisiyle Türkiye'ye geçiş güvenliği konusunda güvence veren Çin teknik heyetinin, hesaplamaları yanlış yaptığı anlaşılmıştır. Çinli uzmanlar İstanbul Boğazı'nda akıntıyı sabit 3 mil olarak hesaplamışlardır. Oysa Boğaz'da akıntı iki yönlüdür. Ters akıntı da vardır ve akıntı hızı 5 - 8 mil arasındadır. Bu veri, Çinlilerin yaptığı simülasyonu geçersiz kılmaktadır.
Bu bilgiler ışığında Başbakan Ecevit ve Genelkurmay'ın önce geçişi sakıncalı buldukları, ancak sonradan bu fikirlerinden vazgeçtiklerine dikkat çeken uzmanların siyasi açıdan dile getirdikleri kaygılar ise şöyle özetlenebilir:
Varyag'a geçiş izni verilmesi için Türkiye'ye karşı öne sürülen gerekçelerden biri, 1991 yılında Varyag'ın ikizi olan Kuzetzov uçak gemisinin geçişine izin verilmiş olmasıdır. Ancak, Kuzetzov emsal teşkil etmez. Çünkü, o gemi motoru ve dümeniyle bitirilmiş bir gemiydi. Uzunluğu da 309 metreydi. Oysa Varyag motorsuz, dümensiz bir platformdur ve uzunluğu romörklarla 500 metreyi bile aşabilir. Kontrolü zordur.
Varyag bu şekilde geçerse daha önce geçişine izin vermediğimiz gemiler için ilgili ülkeler geriye dönük tazminat talep edebilirler. Bunlardan da önemlisi, Rusya'nın Karadeniz'e kadar getirdiği petrol boru hattıdır. Bu hattan alınacak petrolün tankerlerle Boğazlar'dan geçirilmesi planlanmaktadır. Türkiye ise buna izin vermeyeceğini açıklamıştır. Bu proje içinde Rusya, Japonya'ya 400 metre uzunluğunda petrol tankerleri sipariş etmiştir. Eğer Varyag bu şekilde geçirilirse ileride bu uzunlukta tankerlerin Boğazlar'dan geçirilmesini yasaklamamız güç olacaktır. Varyag emsal gösterilecektir.
Çin, Varyag'ı geçirebilmek için Doğu Türkistan sorununa sıcak bakacağı taahhüdünde bulunmaktan, yılda 2 milyon turist göndereceğine kadar çeşitli "siyasi rüşvet"ler önermiş durumdadır. Ancak bu öneriler, Varyag'ın geçişi halinde doğacak teknik ve gelecekte oluşacak siyasi kaygılarla kıyaslanamayacak niteliktedir.
Varyag'la ilgili olarak yapılan saptamalar ve sunulan raporlardaki bilgilerin özeti böyle...
Rapor edilen bilgi ve dile getirilen endişeler üzerinde durulacak değerde görülüyor.
