Büyük ekranda Kazakistan
Kazakistan’da sel suları gibi akan protestolar hükümeti düşürdü, “ulusun babası” statülü Nursultan Nazarbayev’i bile Güvenlik Konseyi Başkanlığı’ndan söktü, sürükleyip götürdü.
Cumhurbaşkanı Tokayev’i de sallamakta.
Ve...
Dünkü Fransız Le Monde gazetesindeki başlık:
“Kazakistan, Türkiye ile stratejik bir yakınlaşma yürütüyor...”
Haberin ilk cümlesi ise şöyle:
“Kazakistan güçlü Rus ve Çinli komşularının etkisine karşı koymak için Ankara’yla giderek yakınlaşmayı tercih ediyor.” Evet...
Türkiye, Ukrayna ve Karabağ’dan sonra Kazakistan’la da dünya gündeminde...
TÜRKİYE ‘YENİ AKTÖR’
Açayım...
Dünya medyası “Kazakistan’da patlama yapan protesto gösterilerinin, LPG gazı fiyatlarında artış nedeniyle başlamasına karşın, asıl nedenlerin daha derinde olduğuna” işaret ediyor.
İç siyasetteki baskı rejimi ve büyük güçlerin etki alanı çatışması eksenlerinde yorumlar yapılmakta.
Türkiye’nin ise “bu çok yönlü oyunlarda da yeni aktör olarak sahne aldığı” yazılıyor.
Önce Le Monde’daki analizden -Türkiye’yi de kapsayan-satırlar.
Rusya’nın 30 yıllık dostu Nazarbayev’i Putin’in bile kurtaramadığını gösteren karikatür.
RUSYA’YA ‘İŞTAH KESİCİ’
22 Aralık 2021’de Kazakistan “eski derebeyi (Rusya)” ile bir güvenlik anlaşması imzaladı.
Aynı gün Kazak parlamentosu Rusya ile “siber güvenlik, istihbarat, terörle mücadelede iş birliğini” sağlayacak bir belgeyi de onayladı.
Kâğıt üzerindeki anlaşma “Moskova’nın Orta Asya’daki arka bahçesine dayatma stratejisini” yansıtıyor.
Ancak...
“Süper güç olarak görünmek ihtirasındaki” Rusya için son zamanlardaki Kazak dış politikası “iştah kesici...”
2021’de bir NATO ülkesi olan Türkiye’den “insansız hava araçları ve zırhlılar aldı.”
Dahası...
“ABD ile 5 yıllık askeri iş birliği anlaşmasını” yeniledi.
Ekim ayında NATO üyesi İtalya’yla da 2022’de yürürlüğe girmesi öngörülen bir “askeri iş birliği anlaşmasını” imzalamıştı.
TÜRK DEVLETLERİ TEŞKİLATI
Baş aktörü Rusya olan “kolektif güvenlik örgütünde kurucu üye olması” Kazakistan’ın başka ilişkilere girmesini engelleyemiyordu.
Özellikle Türkiye’nin Orta Asya ve Kafkasya’nın 5 eski Sovyetler Birliği uydu ülkesini bir araya getirerek kurulmasında öncülük ettiği “Türk Devletleri Teşkilatı” önemli.
Türkiye, 2009’da kurulmuş olan bu embriyonik örgütü canlandırmak ve geliştirmek için çaba göstermekte.
Bu ülkeler Türkiye ile dil ve kültürel yakınlığa sahip.
Nüfuslarının büyük çoğunluğu Müslüman.
Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev Mart 2021’de yaptığı Zirve konuşmasında “Hedefimiz Türk dünyasını 21 .yüzyılın en önemli ekonomik, kültürel ve insani topluluklardan biri yapmaktır” demişti.
Kazak politikacı Satpayev ise “gelecekte ekonomik ittifakın kesinlikle siyasi ve askeri bir ittifaka dönüşeceğini” söylemişti.
Türkiye, Dağlık Karabağ çatışmasında “kilit bir oyuncu olduğunu” kanıtladı.
Türk devletlerinin gözünde güçlü bir yeri var.
Pantürk İttifakı şimdiden askeri varlıklarla çalışan hızlı bir “sorunlara müdahale yapısına” sahip olmayı planlıyor.
Göstericiler Nursultan Nazarbayev’in heykelini yıktılar.
GENİŞ AÇI
Ankara ile yakınlaşma Kazak dış politikasının kendisini “çok boyutlu” olarak tanımlayan stratejisine uyuyor.
Çünkü...
Nüfusu sadece 19 milyon olmakla beraber, Fransa’nın 5 katı yüzölçümüyle Orta Asya’nın en geniş topraklara sahip ülkesi olan Kazakistan kaygılı.
“ABD’nin Afganistan’ı terk etmesinin” ardından bölgeye “Rus-Çin boğucu hakimiyetinin yaklaştığını” hissediyor.
Gerçekten Rusya Başkanı Putin, “Hiçbir zaman bir devlet olmamıştır” dediği Kazakistan’ın, aslında Rus halkının cömert bir hediyesi olarak vücut bulduğunu söylüyor.
Kazakistan’ın eski Sovyet topraklarının içinde olduğunu vurguluyor.
Resmi Çin basını da zaman zaman Kazakistan topraklarının tarihsel olarak Çin’e ait olduğunu öne süren makaleler yayımlamakta.
İşte bu iki devin pençelerini ensesinde hisseden Kazakistan, ikisi arasında denge kuruyor.
Ve...
“ABD’yle NATO üyesi Türkiye ile ilişkiler geliştirerek devreye yeni ağırlıklar” koyuyor.
“Pantürkizm” Rusya’da çığ gibi olumsuz yorumlara yol açtı.
“Kazak nüfusunun yüzde 19’unun Rus olduğuna” işaret ediliyor.
“Kazakistan’ın Kiril alfabesini bırakarak, Latin alfabesine geçmekle arı kovanına çomak soktuğunu” iddia ediyor.
.................
Yukarıda iki süper büyük arasında dengeden bahsetmiştim.
Dengenin formülü şöyle...
30 yıl önce Kazakistan bağımsızlığını kazandıktan sonra, büyük petrol ve doğalgaz rezervlerini işletmek ve pazarlamak için uluslararası bir şirket kurdu.
Amerikan ve İngiliz şirketlerinin ağırlıklı olduğu ve Rusya’nın da yüzde 20 ortak yapıldığı bu şirket dünya devlerinden biri...
Böylece...
Petrol gelirleriyle Rusya gözetilirken, Çin’in Kazakistan’a yaptığı 34 milyar dolarlık yatırım da, dengenin diğer kefesindeki ağırlık.
ACİL YARDIM
Sovyetler Birliği, Ermenistan, Beyaz Rusya ve eski uydu devletlerin kurduğu güvenlik anlaşması gereği Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev çığ gibi büyüyen protesto gösterilerini bastırmak için acil yardım istedi.
Anlaşmanın dönem başkanı Ermenistan...
Bu bağlamda Paşinyan “derhal bir askeri gücün gönderildiğini” açıkladı.
Rusya da “seçkin paraşüt birliklerini yolladı.”
Kazakistan’da isyan alevleri büyük ve yaygın.
Eğer bu “acil yardım birlikleri” duruma egemen olarak, Tokayev’i kurtarırsa -her şeye rağmen- hâlâ Rusya’ya bağlı isimler Kazakistan iktidarında kalır.
Belki de yukarıda sıraladığım, Türkiye, ABD ve diğer NATO ülkeleriyle yakınlaşma nedeniyle Moskova’da kuşku işaretleri çok yoğunlaşmışsa Tokayev de gönderilir ve Moskova’ya “amasız, ancaksız” bağlı bir yeni isim Kazakistan’ın başına getirilir.