Girit Modeli İngiliz anahtarı
Sayfadaki Cumhurbaşkanı Erdoğan ile ABD’nin yeni Başkanı Biden’ın “birbirlerine gülümsedikleri” fotoğrafa bakın.
Biden’ın Başkan Yardımcısı (Obama’nın), Erdoğan’ın Başbakan olduğu yıllarda çekilmiş.
“Mazide” kalmayıp, “atide (gelecek) de” olacak mı?
Biden seçim kampanyası sırasında Erdoğan’ı hedef alan söylemlerde bulundu.
İçe sindirilmesi kolay olmayan hatta “Türkiye seçimlerini etkilemek” gibi kabul edilemez bir iddiayı da içeren söylemlerdi bunlar.
“Ankara, seçilmemiş bir başkan adayının” ABD’yi ilzam etmediği merceğinden bakarak “erken fırtınalar” kopartmadı.
“Arka kapı diplomasisi” ile bugünlere uzanacak yolu açmak girişimlerinde bulundu, sürdürdü.
22 Kasım 2014-İstanbul
TURFANDA BAŞKANLAR
ABD başkanlarının seçildikten sonra çıktıkları ilk yurt dışı geziler önemlidir.
“Önceliklerinin işareti” olarak kabul edilir.
Obama Ortadoğu gezisine Türkiye’yle başlamıştı.
Trump ise Beyaz Saray’da göreve resmen başlayacağı ocak ayını beklemeden daha Başkan seçildiği belli olduktan birkaç gün sonra Erdoğan’la telefonda konuşmuştu.
Biden Erdoğan arasında bir telefon konuşması henüz gerçekleşmiş değil.
Ama...
ABD’nin 51. eyaleti gibi görülen İsrail’in Başbakan’ı Netanyahu’yla bile henüz yeni konuşabildi.
Beyaz Saray’da göreve başladığından neredeyse bir ay sonra!..
Suudi Arabistan’laysa -Trump’ın ve damadının gözdesi- Veliaht Prens MbS’yi (Muhammed bin Selman) muhatap almamaya karar verdiğini açıklattı.
Adres, Kral Selman olacak.
Beyaz Saray kaynakları yeni Başkan Biden’ın “dünya liderleriyle kişisel ilişkiler üzerinden değil, kurumsal yapılarla ilişkiler sürdürme tercihini” sızdırdılar.
Ancak...
Türkiye-ABD ilişkilerinde sorunlar hayli büyük ve çetrefil...
Kurumsal diyaloglarla bırakılırsa, çözülmek bir yana, zamana yayılarak daha da irileşebilir.
BEŞ SORUN
ABD başkentinde her politikacının, her diplomatın kahvaltı masasında okuduğu Washington Post gazetesi “ABD-Türkiye ittifakını rahatsız eden sorunları anlamak” başlığıyla bir haber analiz yayımladı.
Şu satırlar “Türkiye’yi karşıya almamak” penceresinden bakışı yansıtmakta.
...................
ABD ve Türkiye 60 yıldan fazla süredir müttefik.
Ancak...
Son yıllarda ilişkileri anlaşmazlıklar nedeniyle defalarca gerildi.
NATO’nun en büyük iki ordusuna sahip bu devletlerde
ittifakı sürdürmek iradesi -gene de- vurgulamakta.
Ama anlaşmazlıklar iki devlette de karşılıklı güveni aşındırmış bulunuyor.
Başlıca sorunlar şöyle...
................
1 - TÜRKİYE’NİN RUSYA İLE YAKINLAŞMASI
Türkiye NATO’nun en büyük düşmanı Rusya’nın ürettiği S-400 sistemini 2019’da teslim aldı.
Buna yanıt olarak ABD geniş kapsamlı ekonomik ilişkileri korumakla beraber Türkiye’nin savunma sanayiine yaptırımlar uyguladı.
Ve...
20 Ocak’ta göreve başlayan Joe Biden yönetimi “Türkiye’yi Rus füze savunma sistemini bırakmaya” çağırdı.
ABD’ye göre S-400’ler “Türkiye’nin üretiminde paydaş olduğu ve satın almak istediği F-35 savaş uçaklarının gizli donanımları hakkında Rusya’ya istihbarat sağlayabilir.”
Ayrıca ABD “müttefiklerinin Rusya savunma sektörüne kaynak akıtması ve etkileşime geçmesini” istemiyor.
2 - ABD YAPTIRIMLARI NE ANLAMA GELİYOR?
Önce belirtilmeli ki...
Yaptırımlar SSB (Savunma Sanayii Başkanlığı) olarak bilinen Türkiye’nin en üst düzey savunma tedarik kurumunun, ABD askeri donanım ve teknolojisinden ciddi şekilde uzaklaşmasına neden oldu.
Yaptırımlar ABD finans kurumlarından kredi alınması, ABD ihracat-ithalat bankasından kaynak sağlanmasını yasaklıyor.
Bunların ötesinde ABD uluslararası finans kuruluşlarından da SSB’ye kredi sağlanması ve uzatmasına karşı çıkmakta.
Ancak...
Yaptırımlar geriye dönük olarak uygulanmadığı için önceki anlaşmaların uygulamaları genellikle devam edecek.
Bununla beraber, mevcut lisansların yeni lisanslarına veya uzantılarına izin verilmeyecek.
Türkiye’nin Rus füzelerinden -fiziksel olarak kurtulmadığı sürece bu durumun değişmesi son derece zor.
3 - TÜRKİYE NEDEN S-400’DE ISRAR ETTİ?
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan “Türkiye’nin komşuları İran, Irak ve Suriye’den füze tehditlerine karşı Batılı müttefiklerinden gerekli savunma desteğini sağlayamadığı” görüşünde. (ABD Patriotları vermedi. G.C)
S-400’ün satın alınması Türkiye’nin bölgesel politikalarda ve Rusya’yla ekonomik bağlarda “giderek daha bağımsız rol almak arzusunu” da yansıtıyor.
4 - TÜRKİYE, ABD YAPTIRIMLARINA NASIL TEPKİ VERDİ?
Yaptırımlar uygulanmadan önce Erdoğan “Türkiye’deki iki kritik NATO tesisini kapatarak yanıt vermekle” tehdit etti.
Bunlar İncirlik Hava Üssü ve Kürecik kasabasındaki “erken uyarı radarı.”
Bu durumu artık Biden’ın tartması gerekiyor.
Öte yandan...
Türk hükümeti kendini Rusya da dâhil olmak üzere bazı dünya güçleriyle anlaşmazlıklar içinde bulmakta. (Libya, Suriye... Ayrıca Azerbaycan’a verdiği destekle Rusya’nın arka bahçesine girdiği Kafkasya...)
Netanyahu’nun Biden’la telefonla konuşurken çekilen bu fotoğrafı İsrail Başbakanlık sitesinde “Görüşme çok sıcak ve arkadaşça, yaklaşık bir saat sürdü” yazısıyla yayımlandı.
5 - ABD VE TÜRKİYE’NİN SURİYE ANLAŞMAZLIĞI
Ekim 2019’da Türk ordusu ABD önderliğindeki çabaların bir parçası olan YPG’yi hedefleyerek Suriye’ye girdi.
Türkiye, Suriye’nin yaklaşık 3’te 1’ini kontrol eden YPG’yi PKK’yla bağları nedeniyle güvenlik tehdidi olarak görüyor.
PKK, 1984’ten beri Türk güçleriyle savaşmakta.
..................
Sedat Ergin’in Hürriyet’te manşette yer alan Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar’dan “S-400’lere Girit modeli” önerisi, yukarıdaki maddelerle çizilmiş çerçevede Washington’u müthiş etkilemiş.
Girit modeli Washington Post’ta sıralanan sorunlar için bir “İngiliz anahtarı” olabilir.
Ayrıca F-35’ler için bir son dakika hamlesi daha.
Elbette Rusya’yla ilişkilerin de arıza yapmayacağı bir ince diplomasi uygulanarak.