CARi AÇIK BELASI
Cari açık 47.1 milyar dolara yükseldi. Açığı sermaye hareketi ve borçlanma ile finanse edemedik. Döviz rezervinden 8.2 milyar dolar yedik. Bu rakamlar öncelikli sorunumuzun cari açık olduğunu gösteriyor.
2017 yılında cari açık 33.1 milyar dolardan 47.1 milyar dolara yükseldi. Cari açığı sermaye hareketleriyle, borçlanmayla finanse edemedik. Döviz rezervlerimizden 8.2 milyar dolar yedik.2016 yılında cari açığın GSYİH’ye göre (milli gelire göre) büyüklüğü yüzde 3.8 oranındayken, 2017 yılında yüzde 5.5’e yükseldi.
2017 yılında cari açığın büyüklüğü ve finansmanda karşılaşılan güçlükler, ekonomimizin öncelikli sorununun cari açık olduğunu açıklıkla ortaya koyuyor. Cari açık (döviz açığı), başta ithalat gideri olmak üzere olağan döviz giderlerimizle, başta ihracat ve turizm geliri olmak üzere olağan döviz gelirlerimiz arasındaki farktan oluşuyor.
Cari açığın arkasında dış ticaret açığı var. İthalatımız artıyor. İhracat artışı ithalat artışını yakalayamıyor. İhracatçılarımız devamlı olarak ihracattaki “tarihi rekor”dan söz ederek şenlik yapıyor. İthalattaki patlamayla ilgilenen, ithalattaki “tarihi artış”tan söz eden, üzülen yok.
2017 yılında ihracat yüzde 10.2 artarken ithalat yüzde 17.7 arttı. Dış ticaret açığı (ithalat ile ihracat arasındaki fark) 56 milyar olardan 76 milyar dolara yükseldi. Cari açık hesabında kullanılan “mal dengesi” hesabı ile dış ticaret hesabında kullanılan “dış ticaret dengesi” hesabında” FOB-CIF farkı” var. 2017 yılında cari açığı büyüten 58.6 milyar dolar mal dengesi açığı. Turizm ve diğer döviz gelirlerine rağmen mal dengesi açığı cari açığı büyütüyor.
Altın ithalatı da bela!
Bizim başımızda bir de “altın” belası var. 2017 yılında cari açığı büyüten 58.6 milyar dolar mal dengesi açığının içinde 9.9 milyar dolar altın ticaretinden kaynaklanan açık var.
2017 yılında 16.5 milyar dolar değerinde altın ithal ettik. 6.5 milyar dolarlık kısmını ihraç ettik. 9.9 milyar dolarlık altın içeride kalmış durumda.
2017 yılında toplam 233.7 milyar dolarlık ithalatımızda en büyük harcamayı 37.1 milyar dolar ile enerji ürünleri ithalatına yaptık. Daha sonra 27.1 milyar dolarla makine ve diğer yatırım malları, 21.1 milyar dolarla elektrikli malzeme ve makine ithalatı geliyor. Dördüncü sırada 17.4 milyar dolarla altın ve diğer kıymetli maden ithalatı var. 17.4 milyar dolarlık motorlu kara taşıtları ve malzemesi ithalatı, 16.7 milyar dolarlık demir çelik ve 13.2 milyar dolarlık plastik ithalatı daha sonra geliyor.
Turizm geliri, ihracat gelirinden sonra en önemli döviz kaynağımız. 2017 yılında turizm geliri 22.1 milyar dolardan 26.2 milyar dolara yükseldi. Cari açığın küçülmesine az da olsa katkı yaptı.
Borcumuz büyüyor
Cari açığın finansmanı önemli ama bu finansmanın tortusu daha da önemli. Açığın finansmanı, ülkenin döviz yükümlülüklerini artırıyor:
-2017 yılında özel sektörün (bankalar ve reel kesim) yurt dışından kullandığı krediler toplamı 290 milyar dolardan 329 milyar dolara yükseldi. 39 milyar dolar arttı.
-Merkezi hükümetin yurtdışı borç stoku 291 milyar dolardan 341 milyar dolara yükseldi. 50 milyar dolar arttı.
- Yabancıların iç borç senetleri ile hisse senetlerindeki yatırımları (brüt olarak) 62 milyar dolardan 82 milyar dolara yükseldi. 20 milyar dolar arttı.
2018’in ilk 2 ayını tamamlıyoruz. Cari açığı artıran harcamalarda, açığı küçülten döviz gelirlerinde önemli değişim yok. Cari açığın finansmanı konusundaki güçlükler devam ediyor. Görüldüğü kadarıyla, cari açık 2018 yılında da büyümeye ve ekonominin en önemli sorunu olmaya devam edecek. Bunları görmek, bilmek başka, bu soruna çözüm getirmek başka. İşte o nedenle “Ah ile, vah ile” vakit geçirmemek, soruna çözüm getirmek zorundayız.
2017’nin son ayı açık ara büyüdü
2017 yılının son ayında aralık ayında aylık açık önceki ayların çok üzerine çıktı, 7.7 milyar dolar oldu. Buna karşılık döviz girişi çok düşük kaldı. Büyük ölçüde döviz rezervlerini kullanmak zorunda kaldık. Son ayın finansman güçlüğü, yıllık finansman tablosunu bozdu. 2017 yılının tamamında cari açık 47.1 milyar dolar iken, sermaye hareketiyle ülkeye giren döviz ve nereden geldiği belli olmayan döviz toplamı 38.8 milyar dolar. Döviz çıkışı ile girişi arasındaki açık 8.2 milyar dolar. Bu da döviz rezervlerinden karşılandı. Görülüyor ki aralık ayındaki finansman açığı, yıllık finansman açığının büyümesinin ana nedeni. Aralık ayında döviz girişlerinin yavaşlamasına, aralık ayında ve yılın tamamında döviz rezervlerinden döviz kullanımının büyümesine rağmen, piyasada dövizin bulunur olması ve döviz fiyatının artmaması, önemli bir gelişmedir. Arz-talep uyumsuzluğunun, fiyata yansımadığı görülüyor.
‘Bu dövizler nasıl geldi’ diyemedik!
- Sermaye hareketleri ile cari açığın finansmanında en önemli döviz kaynağı doğrudan yatırımlar. Doğrudan yatırımlar yoluyla gelen kalıcı döviz. Beklentimiz bu dövizin yeni yatırımlara yol açması. Fabrikaların kurulmasında kullanılması.
2017 yılında doğrudan yatırım olarak net döviz girişi 8.1 milyar dolar. Bunun da yarısı 4.6 milyar doları gayrimenkul satın almak için gelen döviz.
- 2017 yılında borsada hisse senedi satın almak için ve kamu borç senedi satın almak için gelen dövizlerde büyük artış oldu. 2016 yılında 6.3 milyar dolar giriş olmuştu. 2017 yılında portföy yatırımı olarak net 24.2 milyar dolar girdi.
- 2017 yılında net kredi kullanımı, bir yıl önceki rakamlarda kaldı. 6.6 milyar dolarlık kredi kullandık.
- Net hata noksan (nereden geldiği belli olmayan döviz) girişi 2016 yılında 10.9 milyar dolardı. 2017 yılının tamamında (net olarak) ne döviz girişi ne döviz çıkışı oldu.
