ŞİMDİLERDE hemen herkesin cebinde plastik bir kredi kartı veya banka kartı var.
Kredi kartının amacı insanların nakit kullanmasını önlemek. Nakit yerine hesaben alış veriş yapmasını sağlamak. Ama burası Türkiye abicim... Biz nakit parayı severiz. Elimiz banknota değmez ise biz para harcamanın zevkini alamayız... Onun içindir ki, bizde plastik kredi kartı kullananlar, bu kart ile yaptıkları her 100 liralık harcamaya karşılık 50 lira da nakit çekiyor, kart ile ödeme yapmak yerine nakit ile ödeme yapmanın zevkini sürdürüyor.
1998 yılının ilk 9 ayında Türkiye'de kredi kartı kullananlar plastik kartları ile 1 katrilyon 186 trilyon liralık (yaklaşık 5 milyar dolarlık) alış veriş yaptı. Sonra da bu kartları para makinelerine sokup çıkararak 541 trilyon lira (yaklaşık 1.5 milyar dolar) nakit para çekti.
Kartlarını, makineye sokup çıkararak nakit para çekenlerin tamamı zevk için bunu yapmıyor. Bazıları da ihtiyaçtan yapıyor. Çünkü bazı ödemeleri yapmak için nakite ihtiyaç var. Borç kart ile ödenmiyor. Kira kart ile ödenmiyor. Dolmuşa kart ile binilmiyor. Bakkallar peynir ekmek satarken kart kabul etmiyor.
Kart ile nakit para alarak bankalara borçlanmak, şimdilerde "veresiye defteri" ile borçlanmanın yerini aldı.
Kredi kartı ile para makinesinden para çekmek başka, banka kartı ile para çekmek başka şey. Bizde plastik kart kullanıcıları henüz kredi kartı ile banka kartı arasındaki farkı bilemiyor.
Kredi kartları; üzerinde, Visa, Master Card, American Express yazısı olan plastik kartlardır. Bunlar kullanıcıya belli bir limit içinde harcama yetkisi veya para çekme yetkisi verir. Ödeme süresi içinde borcunu kapatanlar, kart ile yaptıkları ödemelerin borcu ve de çektikleri nakit borcu için faiz ödemez. Sadece ve sadece ödeme günü geçirilir ise faiz işlemeye başlar.
Banka kartları ise üzerlerinde bir bankanın ismi olan, bankadaki bir hesaba bağlı olarak verilen plastik kartlardır.
Bankalar bu kartları sadece mevduat müşterilerine verir.
Mevduat sahibi hesabında para bulunduğu sürece kart ile harcama yapabilir. Fakat banka ile "Kredili Mevduat Hesabı" veya "Acil İhtiyaç Kredisi" isimleri altında bir ayrı anlaşma imzalayanlar, bu anlaşmada yazılı sınır içinde kredi kullanabilir.
Banka kartlarından yapılan harcamalar, çekilen paralar, mevduat hesabında para var ise, harcamanın yapıldığı gün hesaptan düşülür. Kredi anlaşması var ise, harcamanın yapıldığı, paranın çekildiği gün, faiz işlemeye başlar. Türkiye'de yaklaşık 7 milyon adet kredi kartı, 19 milyon adet banka kartı kullanılıyor. Bir kişinin birden fazla kredi ve banka kartı olabildiğinden gerçek kullanıcı sayısı belli değil.
1998 yılının ilk dokuz ayında yerli ve yabancı kredi kartlarıyla 145 milyon adet alışveriş 28 milyon adet nakit işlemi gerçekleşti.
Aynı dönemde banka kartlarıyla yapılan alışveriş sayısı, kredi kartı kullanımına göre daha düşük çizgide kaldı. Banka kartlarıyla toplam 1 milyon işlemde yaklaşık 5 trilyon liralık harcama yapıldı.
Plastik kart taşıyanlar Batı Dünyası'nda özellikle ABD'de bankaların en iyi kredi müşterileri haline geldi. Bu nedenle bankalar kredi kartı ile borçlanmayı teşvik ediyor. Kredi kartı borçlarına aylık faiz uygulanıyor. Bu nedenle bankanın kazancı artıyor.
Türkiye'de de bankalar, plastik kart taşıyan müşterilerini kredilendirmekten hoşlanmaya başladı. Böylece bankanın riski yayılıyor. Az sayıda kredi müşterisi üzerinde büyük riski tutmak yerine, risk dağıtılmış oluyor.
Büyük müşteri kredinin faizi, vadesi konusunda pazarlıktan hoşlanıyor. Vadesinde borcunu ödeyemez ise banka kötü duruma düşüyor.
Kredi kartı müşterileri kullandıkları kredinin maliyetini bile sormuyor. Vadesinde de genellikle borcunu ödüyor. Ödemese bile borç miktarları hazmedilebilir ölçülerde.
Bugün plastik kart kullanıcılarının borçlarına genelde yüzde 8.5 oranında aylık faiz uygulanıyor. Bunun üzerine yüzde 5'i Banka ve Sigorta Muamele Vergisi ve yüzde 6'sı oranında Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu yükü biniyor. Aylık maliyet yüzde 9.75'e çıkıyor. Bunun yıllık bileşik (birikimli) maliyeti plastik kart kullanıcısı için yüzde 205'tir. Bankanın vergi ve fon çıktıktan sonraki net faiz getirisi bileşik olarak yıllık yüzde 166'ya ulaşıyor.
Bankanın faizi yüksek görünüyor ama, plastik kart işinin riski de yüksek. Bu nedenle banka faizinin tamamı kar olarak bankanın cebine girmiyor. Ama bir gerçek var. Yıllık bileşik yüzde 205 kredi faiz ve vergisinin faturasının tamamı, plastik kartı kullananın cebinden çıkıyor.
Yazara E-Posta: g.uras@milliyet.com.tr
