Maliyet enflasyonu Ayşe Teyzem’i zorluyor

2017 yılında yurt içi üretici fiyatları % 15.47 arttı. Tüketici fiyatları artışı % 11.92 oldu.

2016 yılında üretici fiyatları artışı % 9.94, tüketici fiyatları artışı % 8.53 idi.

Tüketici fiyatları (enflasyon) iki nedenle artar:

(1) Maliyet artışı vardır. Girdi fiyatları, işçi ücretleri artınca maliyetler yükselir. Üretici fiyatı artınca, sonunda tüketici fiyatı da artar.

(2) Talep patlaması vardır. Talep o kadar hızlı canlanır ki üretimin önünde koşmaya başlar. Üretici fiyatları artmazken, tüketici fiyatları artar.

Son iki yıldır tüketici fiyatları, üretici fiyatlarının gerisinde. Bu neyi gösterir? Demek ki;

(1) Üreticinin fiyatı, maliyet artışına dayalı olarak yükseliyor.

(2) Talep canlı değil. Tüketicinin alım gücü sınırlı veya alım hevesi yok. Talep sınırlı olduğu için maliyet artışı tüketici fiyatına yansıyamıyor. Üretici kârdan fedakârlık ederek üretimi sürdürüyor.

(3) Üretici fiyatlarındaki birikim bir süre sonra mutlaka tüketici fiyatlarına yansır. Gelecek aylarda tüketici fiyatlarında yükselişe yol açacak.

Enflasyonda ‘rekor’

Geçmiş yılların, üretici ve tüketici fiyatları artış oranlarına bakılacak olursa görülür ki;

- Üretici fiyatlarında 2017 yılındaki % 15.47 artış, 2002 yılından bu yana en yüksek artıştır. Sadece 2011 yılında ekonomik kriz rüzgârında % 13.33 artış görülmüştü.

- Tüketici fiyatlarında, enflasyonda 2017 yılındaki % 11.92 artış, 2002 yılından bu yana görülen en yüksek artıştır. Sadece 2011 yılında % 10.45 artış görülmüştü.

Ne oldu da 2017 yılında üretici ve tüketici fiyatlarında normalin üzerinde artış görüldü?

- Üretimde kullanılan ithal girdilerin (enerji ürünleri dahil, hammadde ve ara malların) dünya fiyatlarında artış olmadı.

- Tarım ürünleri olumsuz hava şartlarından etkilendi. Ama genelde tarım ve sanayi üretiminde ithal girdilerde maliyet, döviz fiyatındaki artışa bağlı olarak arttı. Ne var ki 2017 yılında döviz fiyatlarındaki artış önceki yılların gerisinde kaldı.

- 2017 yılında iç talep canlıydı. İhracatta artış başladı. Buna bağlı olarak, sanayide kapasite kullanım oranı yükseldi.

Bütün bu “göreceli olarak olumlu sayılabilecek” gelişmelere rağmen büyük olasılıkla, son 3 yılın birikiminin baskısıyla üretici fiyatları normalin üzerinde arttı.

İmalattaki artış % 17.5

Yurt içi üretici fiyatlarında yıllık artış % 15.82 ama imalat sanayiinde artış % 17.52 oranında.

Üretici fiyatlarında dikkati çeken gıda maddeleri üretim sektöründe yıllık fiyat artışının % 8.50 olarak gerçekleşmesi. Daha önceleri, enflasyonun suçu, işlenmiş gıda ürünlerindeki fiyat artışına bağlanırdı.

İşlenmiş gıda ürünlerindeki yıllık artış % 8.50 ama kasım ayında açıklanan tarım ürünleri üretici fiyatları endeksinde yıllık artış % 19.80 oranında, 12 aylık ortalama artış % 11.50 oranında gibi beklenenin üzerinde bir artışı işaret ediyordu.

2017 yılında işlenmiş gıda ürünlerinin değil, işlenmemiş tarım ürünlerinin fiyatlarındaki artışın enflasyonda artışı körüklediği görülüyor.

2017 yılında Ayşe Hanım Teyzemizin gıda enflasyonu % 13.79 oldu. Ayşe Hanım, önceki yıllarda rastlanmayan bir fiyat artışı ile karşılaştı. Yıllık ortalama gıda ve alkolsüz içecek fiyat artışı % 12.70 oranında. Ayşe Hanım gibi alt ve orta gelir grubundakileri üzen bir başka fiyat artışı, ulaştırma hizmetlerindeki % 18.24 oranındaki artış.

Enflasyonda geçmişteki gelişmeler önemli ama gelecek daha da önemli.

Enflasyon düşer mi?

Önümüzdeki dönemde neler olabilir de enflasyondaki bu dayanılmaz tırmanış önlenebilir?

- Enflasyonda talep enflasyonu değil de maliyet enflasyonu öne çıktığına göre, sıkı para ve maliye politikasıyla talebi kısmak işe yaramayacak tersine maliyeti artıracak.

- Döviz fiyatlarındaki artış, enflasyona bağlı. Yumurta tavuk misali enflasyon inmedikçe döviz fiyatları ucuzlamayacak.

- Tek yol, ihracatı artırmak. İhracat artarsa üretimdeki artışa bağlı olarak, birim maliyetlerde sınırlı da olsa gerileme görülebilir.

- Ne var ki üreticinin tüketiciye henüz yansıtamadığı maliyet artışları, önümüzdeki yılda enflasyonun aşağıya çekilmesini güçleştirecek.

Ne söylenebilir? Tanrı, dar ve sabit gelirlilere yardımcı olsun. Enflasyon ekonominin en önemli sorunu. Sorundan da öte “belası”.