Söz ve şiir

Sözsüz şiir olur mu? Şiir sözsüz olur mu? Sayılarla, çizimlerle şiir ‘yazılır’ mı?
Şiiri yalnızca söze ve sözün değişmez biçimlerdeki düzenlenişlerine dayalı bir sanat dalı olarak tanımlamakta ısrar edenlere göre, bu sorular yersizdir, sözün dışına çıkıldığı an şiirin de dışına çıkılmış olur.
Gelgelelim, yüzyıllardır arada bir birileri çıkıp, sözün farklı biçimlerini ya da sözden farklı bir şeyleri içeren, giderek de hiç söz içermeyen birtakım çalışmaları bize şiir olarak sunuyor.
Böyle durumlarda, sunulanı ciddiye almayıp ‘marjinal’ karşısında sık sık başvurulan o tavrı yeğleyerek sırtını dönenler olabildiği gibi, bu başka bir bağlam diye düşünüp, sunulanı anlama çabası gösterenlere de rastlanıyor.
Bir de her zamanki gibi orta yolcular var: Bu tür çıkışları bütünüyle yok saymış olmamak için, beşinci dereceden önem verdiğini gösteren bir tavırla yayınlarında minimal bir yer ayırıp görünüşü kurtaranlar.
Böyle bir durumda bile ortaya çok değerli bir toplam çıkabiliyor: YKY yayını kitap-lık dergisinin Nisan 2003 tarihli “Türkiye Deneysel Edebiyat Antolojisi”, bu dediğimin belki de en tipik örneğidir: Arif Dino ve Nâzım’dan başlayıp Bilge Karasu ve Metin Altıok’tan geçerek Ersin Tezcan ve Levent Şentürk’e kadar gelir ama, derlediklerini değerlendirmekten çekinen bir tavırla.

Deneysel şiir
2003 bir açıdan erkendi belki, bugün olduğu kadar çok çaba birikmemişti henüz. Sonraki yıllar çok daha bereketli olacaktı:
2004’te, biri 17 diğeri 18 yaşında iki lise öğrencisiyken “Madde Akımı Manifestosu” ile ‘madde şiir’ kavramını ortaya koyan ve bir yıl sonra da kitabını yayımlayan Efe Murat ve Cem Kurtuluş; Efe Murad’ın (Murat/Murad!) bu yıl yayımlanan “Sistem” adlı kallavi kitabı; Kasım 2003’ten bu yana aksamadan yayımlanan ve çok iyi şiirlerin yanı sıra başta Mehmet Öztek, Ömer Şişman, Utku Özmakas, Erhan Altan, Serkan Işın, Murat Üstübal, Suzan Sarı, Bülent Keçeli, Efe Murad, Akın Terzi, Celal Soycan ve Ersun Çıplak’ınkiler olmak üzere konuyla ilgili iyi yazılar içeren şiir dergisi Heves; Ömer Şişman ‘ın “hata devam ediyor” , Mehmet Öztek’in “Sentetik Rüyalar “ ve “Ben Google Değilim “, Burak Acar’ın “Ateş Akvaryumu “ adlı şiir kitapları; Utku Özmakas’ın “Şiirimizde Milenyum Kuşağı “ adlı eleştiri kitabı; “Görsel ve Somut Şiir Kılavuzu”nu hazırlayıp www.poetikhars.com sitesinde Türkçe ve İngilizce olarak etkileşime açan Serkan Işın ve arkadaşları Barış Özgül, Deniz Tuncel, Şakir Özüdoğru ve Volkan Çelebi; aynı sitede, Hakan Şarkdemir, Barış Çetinkol, Ayşegül Tözeren, Suzan Sarı, Derya Vural, Zeynep Cansu Başeren, Barış Özgür, Özcan Türkmen ve Ali Ömer Akbulut’un görsel şiirleri; Serkan Işın’ın, “poetikhertz” adlı bir basılı dergi yayımlamaya hazırlanması; ve bence son çeyrek yüzyılın en önemli şairlerinden biri olan Enis Akın’ın bu yaz çıkan “Güzel Boşluk” adlı kitabı.

Senteze dayalı
Bütün bunlar, sözel olan ve olmayan her tür teknik ile şiir arasındaki ilişkiler konusunda atlanmaması gereken yeni bir düşünme-davranma döneminden geçmekte olduğumuzu gösteriyor. Utku Özmakas’ın çabaları sayesinde bir üstbaşlık olarak yerleştiği söylenebilecek ‘deneysel şiir’ de biraz bu demek zaten.
Deneysel şiir, görsel şiir, işitsel şiir, somut şiir, alanın diğer terimleri. Daha başka öneriler de var.
Görsellik 5. yüzyıl İran şiirine kadar gidiyor. Şiirin görsel biçimi ile içeriği arasında ilişki kurma fikriyle, görmeyi resmin, işitmeyi müziğin, sayıları matematiğin tekeline bırakmayan deneyler ve deneyimler bunlar. ‘Sentetik’, yani senteze dayalı. Her şiir ayrı bir biçim yaratmak görevini üstleniyor. İşin şakası yok yani. Oysa ne kadar da şakaya benziyor:
“nisan oysa ki insan
olabilirdi”
(Enis Akın, “-hiçbir şeyin yok edilmesi” adlı şiirinden)

Deneysel şiirle ilgili bazı kaynaklar:
* “Uçurum Kitabı: Somut Şiir Özel Sayısı”, haz.: Bülent Kandiller, Yurdakul Kavas, Ocak 1986
* “Somut Şiir”, dosya, haz.: Ramazan Şen, Mosaik Yazın İşliği, No. 20, 1994
* “Türkiye’de Deneysel Edebiyat Antolojisi” , haz.: Murat Yalçın, kitap-lık dergisinin armağanı, Nisan 2003, YKY
* “Tutanak”, Heimrad Backer, Dünya Kit., Ekim 2004
*“Tutanak Üzerine” , haz.: Erhan Altan, Dünya Kit., Ekim 2004
* “Avusturya II. Dünya Savaşı Sonrası Deneysel Şiiri Seçkisi”, haz.: Erhan Altan, Yasak Meyve dergisi eki, Eylül 2006
* “Görsel Şiir Soruşturması”, Siyahî dergisi, No. 8, Güz 2006