Yüzyıllardır süren fırtına

Efsanelere konu olan, yüzyıllardır devam eden, Dünya’dan kat kat büyük, dev bir kasırga duydunuz mu hiç? Kulağa bir kıyamet teorisi gibi geliyor değil mi? Böyle bir fırtına var, ancak neyse ki Dünya’da değil, Jüpiter’de!

Ayşegül Şen

Teleskopun icat edildiği 1600’lü yıllardan beri Jüpiter üzerinde büyük kırmızı noktalar gözlemleniyor. Ancak o zamanlar gözlemlenenler ile şimdi gördüğümüz Büyük Kırmızı Leke aynı mı bilmiyoruz. Bugün gördüğümüz Büyük Kırmızı Leke, 1830 yılından beri düzenli olarak gözlemleniyor.

Haberin Devamı

Saat yönünün tersi yönünde dönen fırtınanın kendi etrafındaki dönüş süresi 6 Dünya günü, ya da 14 Jüpiter günü (Jüpiter’in gün uzunluğunun Dünya’nınkinden daha kısa olduğunu fark ettiniz mi?). 3 Nisan 2017 tarihi itibariyle çapı 16.350 kilometre olan fırtına, Dünya’nın çapının -evet, Dünya’nın- 1.3 katı büyüklüğünde. Aşağıdaki fotoğrafta Büyük Kırmızı Leke’nin büyüklüğünün Dünya ile karşılaştırılmasını görüyoruz.

Gaz devi olan Jüpiter gezegeninin tanımlanmış bir yüzeyi yok. Yani Jüpiter’e gönderilecek bir uzay aracının yüzeye inme şansı yok, çünkü inebileceği katı bir yüzey yok. Çekirdeğinin etrafında sıvı hidrojen, atmosferinde de çoğunlukla hidrojen ve helyum bulunuyor. Büyük Kırmızı Leke, Jüpiter’in üst atmosferinde bulunuyor. Zaten yüzeye daha yakın olsaydı üzerindeki kalın bulutlar nedeniyle varlığından haberdar bile olmayabilirdik, ya da belki de daha aşağılarda böyle bir fırtına oluşamıyordur.

Haberin Devamı

Dünya’da oluşan fırtınalar, kayasal yüzeyle aradaki sürtünmeden dolayı gittikçe enerji kaybeder ve fazla uzun süremez. Ancak Jüpiter’in böyle bir karasal yüzeyi olmadığından oradaki fırtınalar sürtünmeyle çok daha az enerji kaybederler ve daha uzun sürebilirler. Ne var ki en az 150 yıldır devam eden Büyük Kırmızı Leke gibi bir fırtına Jüpiter gezegeni için bile uzun süredir orada. Gezegen bilimciler bunun nedeninin, bahsettiğimiz devasa fırtınanın Jüpiter’in kalıcı bulut şeridi üzerinde bulunması olabileceğini düşünüyor. Atmosferdeki kalıcı bulut şeridi Büyük Kırmızı Lekeyi dağılmaktan koruyor olabilir. Ancak Jüpiter’de bu kadar uzun süredir var olan başka fırtına olmaması, bilmediğimiz bir nedenden dolayı Büyük Kırmızı Leke’yi özel yapıyor.

Büyük Kırmızı Leke tamamen sabit değil, değişken bir yapıya sahip. Zaman içinde büyüklüğünün, şeklinin ve renginin az çok değiştiği gözlemlenmiş. Şu anki hızı saatte 483 kilometre. Fırtınanın nasıl oluştuğu şu an için bilinmiyor, ancak neden kırmızı olduğu ile ilgili bazı tahminler var. Normalde renksiz olan amonyum hidrosülfit gazı, Güneş’ten gelen radyoaktif ışınlara maruz kalınca kırmızı renk veren maddelere dönüşüyor olabilir. Laboratuardaki deneyler bu hipotezi destekliyor gibi görünüyor.

Haberin Devamı

Bilim ve astronomi hakkında ufuk açıcı ve doğru bilgiler edinmek istiyorsanız, aşağıdaki hesapları takip edebilirsiniz. Bilimle kalın!