İdam cezası geri getirilebilir mi?

Son birkaç haftadır belki de seçimlerden bile daha çok konuştuğumuz konu çocuğa şiddet, çocuk istismarı ve çocuk cinayetleri. Bu konuların daha sık yaşanması sebebiyle de akıllara gelen en ağır ceza: İdam.

Türkiye'de idam cezası ne zaman kaldırıldı?

Türkiye'de 1984 yılından bu yana fiilen, 2004 yılından bu yana da hukuken idam yasağı kaldırıldı.

3 Ağustos 2002 tarihinde dönemin DSP-MHP-ANAP koalisyon hükümeti "Savaş ve çok yakın savaş tehdidi hâllerinde işlenmiş suçlar hariç" beyanıyla idam cezasını kaldırdı.

15 Ocak 2003 tarihinde ise dönemin yeni iktidarı AKP hükümeti, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 6. Protokolü (barış halinde idam cezasının kaldırılması) imzaladı. 26 Haziran 2003 tarihinde de protokol TBMM tarafından onaylandı.

6. Protokol'de savaş ve yakın savaş tehlikesi zamanında işlenmiş fiiller için ölüm cezasının öngörülebileceği ifadesi yer alıyordu. Bu ifade Avrupa Birliği 13. Protokol kabul edilerek kaldırıldı ve böylece idam cezası hiçbir koşulda uygulanamaz ilkesi benimsendi.

13. Protokol'ün 1. Maddesi şu şekildedir:
- Ölüm cezasının kaldırılması
Ölüm cezası kaldırılmıştır. Hiç kimse bu cezaya çarptırılamaz ve idam edilemez

13. Protokol 2004 yılında imzalandı ve 7 Mayıs 2004 tarihinde anayasa değişikliği ile idam cezası ve idam cezasına ilişkin her türlü madde yasalardan kaldırıldı. Böylece idam cezası Türkiye'de hukuken tamamen kaldırılmış oldu.

Türkiye ayrıca 6 Nisan 2004 tarihinde Birleşmiş Milletler 2. Protokolü'de imzaladı ve 18 Ekim 2005 tarih ve 5145 sayılı kanunla uygun bulundu ve Bakanlar Kurulu 12 Aralık 2005 tarih ve 2005/9813 sayılı kararla 2. Protokol onaylandı. 2. Protokol'ün onayına ilişkin belgeler 2 Mart 2006'da Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği'ne iletildi.

Birleşmiş Milletler 2. Protokol'nün ilk maddesi şu şekildedir:
1. Bu Protokole Taraf bir Devletin egemenlik alanında bulunan hiç kimse idam edilemez.
2. Her bir Taraf Devlet, kendi egemenlik alanı içinde ölüm cezasını kaldırmak için gerekli bütün tedbirleri alır.

İdam cezası geri getirilebilir mi?

İdam cezasının tekrar uygulanması durumunda Türkiye'nin Avrupa Birliği'ne üyelik süreci tamamen sona erecek. Avrupa Birliği, yasalarında idam cezası bulunan hiçbir ülkeyi bünyesine kabul etmiyor.

İdam cezasının tekrar uygulanması durumunda Türkiye, Avrupa Konseyi'nden de çıkarılabilir.

Uzmanlar Birleşmiş Milletler 2. Protokol'ün geri çekilmesinin hukuken mümkün olmayacağı görüşünde. Bu görüşü savunanlar Birleşmiş Milletler 2. Protokolü'ne atılan imzalar hukuken geri çekilemiyor.

Birçok uzman, idam cezasının geri getirilmesi durumunda günümüzde Kuzey Kore'ye uygulanan ağır yaptırımların bir benzerinin Türkiye'ye de uygulanabileceğini düşünüyor.

Kuzey Kore, Birleşmiş Milletler 2. Protokolü'nden 1997 yılında geri çekileceğini beyan etse de hukuken geri çekilme gibi bir mekanizma bulunmuyor. Herhangi bir ülkenin 2. Protokol'den çekileceğini belirten resmi bir beyan olması durumunda nasıl bir yaptırımın uygulanacağını tahmin etmek çok güç.

İdam cezasını geri getiren ülkeler hangileri?

İdam cezasının kaldırılıp daha sonra geri getirildiği üç ülke bulunuyor. Bu ülkeler Brezilya, Arjantin ve Gambiya.

Brezilya'da 1988 yılından bu yana askeri suçlar dışında idam cezası uygulanmıyor. Arjantin ise 1976 yılında tekrar getirdiği idam cezasını 2008 yılında tekrar kaldırdı. 1993 yılında idam cezasını kaldıran Gambiya bir sonraki yıl, 1994'te idam cezasını tekrar uygulamaya başladı. Gambiya'da idam cezası halen uygulanıyor. Bu üç ülkenin idam cezasını getirdiği yılların ortak özelliği, diktatörlük dönemleri.

İdam cezasını sivil yönetimle getiren ülkeler ise Nepal, Filipinler ve Papua Yeni Gine.

1985 yılında idam cezasını yasal hale getiren Nepal, 1990 yılında idam kaldırdı. Filipinler'de idam cezası 1987 yılından kaldırıldı. 1993 yılında geri getirildi ve 2006 yılında tekrar kaldırıldı. Papua Yeni Gine'de ise 1970 yılında kaldırılan idam cezası 1991'de tekrar yasal hale geldi. Fakat Papua Yeni Gine'de 1954 yılından bu yana idam cezası uygulanmıyor.

İdam cezası kaç ülkede bulunuyor?

Uluslararası Af Örgütü'nün 2017 yılı verilerine göre 106 ülkenin yasalarında idam cezası bulunmuyor. İdam cezasının yasal olarak uygulandığı 56 ülke bulunuyor. Rusya gibi bazı ülkelerde idam cezası anayasada bulunmasına rağmen infaz cezası uygulanmıyor.

İdam cezası tecavüz ve istismar konusunda yaptırım gücü olan bir ceza türü mü?

Kadınların dünya çapındaki sosyal durumlarını inceleyen Woman Stats Project'in 2011 rakamlarına göre idam cezasının uygulandığı ve her 100 bin kadından 60'ının tecavüze uğradığı Afganistan, Hindistan, Pakistan, Suudi Arabistan, Yemen, Irak, Suriye, Ürdün, İran, Sudan ve Afrika ülkelerinde idam cezası uygulanıyor. İlginçtir ki bu ülkeler aynı zamanda tecavüz suçunun en yaygın olarak görüldüğü ülkeler. Tecavüz suçunun en çok işlendiği bu ülkelerde idam cezası da uygulanıyor fakat verilen rakamlar doğrultusunda idam cezasının, caydırıcı bir güç olduğunu söylemek mümkün değil.