Halk arasında damar sertliği olarak bilinen ateroskleroz, atardamarların esnekliğini kaybedip kalınlaşması ve sertleşmesiyle oluşan bir damar hastalığıdır. Damar sertliği özellikle sigara kullanımı, şeker hastalığı, kolesterol, hipertansiyon gibi durumlarla birlikte damarların esnekliğini kaybetmesi ve tıkanması durumudur. Damar sertliği çok önemli bir sorundur çünkü kalp, şah ve bacak damarlarının tıkanmasının temel nedenidir. Kalp damarlarının tıkanması kalp kriziyle, ayak damarlarının tıkanması kangrenle ve hatta ayakların kesilmesiyle, şah damarlarının tıkanıklığı ise felçle sonuçlanabilir. Damar sertliğiyle birlikte damar duvarından damarın iç kısmına doğru tıkayıcı plaklar oluşmaya başlar. Bu plaklar, damarın tıkanmasına ve damarın yapısının zayıflayarak çeşitli komplikasyonların oluşmasına yol açar.
Yaş, damar sertliğinde önemli bir faktördür. İskemik kalp hastalığına bağlı ölümler ileri yaşlarda, her 10 yılda belirgin olmak üzere artmaktadır. Erkekler damar sertliğine daha fazla eğilimlidirler. Bu durum hormonların oynadığı rolü göstermektedir. Menopoz öncesi kadınlarda damar sertliği ve komplikasyonları nadir olarak görülür. Kadınlık hormonu olan östrojenin menopoz sonrası azalması damar sertliği riskini artırır.
Yapılan çalışmalarda, kolesterol ile damar sertliği arasında doğrudan ilişki saptanmıştır. İyi kolesterolün (HDL) düşük olması, kötü kolesterolün (LDL) yüksek olması damar sertliğine ve buna bağlı birçok rahatsızlığa neden olmaktadır.
Tansiyonun yüksek olması damar sertliği için her yaşta önemli bir risk faktörüdür. Hipertansiyonun tedavi edilmesi, felç ve iskemik kalp hastalığı riskini azaltmaktadır.
Sigara, özellikle erkeklerde çok iyi bilinen bir risk faktörüdür. Son zamanlarda damar sertliğinin kadınlarda sıklığının artışından büyük ölçüde sorumlu olduğu düşünülmektedir. Yıllarca günde bir paket sigara içen kişide iskemik kalp hastalığı riski %200 artmaktadır. Sigaranın bırakılmasıyla zamanla risk azalır.
Son yıllarda insülin direncinin ön plana çıkması, bazı ailelerde insülinin yanı sıra kolesterol ve ürik asit yüksekliğiyle seyreden metabolik sendromun varlığı damar sertliğinin sebeplerini ve mekanizmasını çok açık ortaya çıkarmıştır.
Damar sertliği belirtileri
Damar sertliğinin belirtileri bu hastalığa spesifik belirtiler değildir. Zaten belirtiler, ancak damar hasarları belirginleştiğinde meydana gelir. Damar sertliği kalpte ortaya çıkarsa kalp kası zayıflar ve yeterince kasılamaz. Çünkü kalbe gelen oksijen azalmıştır. Göğüs ağrısı birçok hastada görülebilir. Özellikle egzersiz yaparken bu ağrı sıkıştırıcı ve yanma şeklinde ortaya çıkar. Hastalar göğüslerinde bir baskı hisseder. Bu ağrı kola, çeneye yayılabilir ve birkaç dakika dinlendikten sonra geçer. Bunların dışında kalpte ritim bozuklukları oluşabilir. En son ise hasta kalp krizi geçirir. Eğer beyinde tutulum olursa bilinç kaybı, kaslarda güçsüzlük, görme problemleri, konuşma bozuklukları ortaya çıkabilir. Bacaklarda damar sertliği oluşması sonucu kramp tarzında ağrı, ısı kaybı ve son olarak gangren gelişebilir. Eğer hayati organlarımızdan biri olan böbreğin damarlarında ateroskleroz gelişirse, tansiyon yüksekliği ve böbrek fonksiyonlarında bozukluk oluşabilir.
Ateroskleroz tanısı
İyi bir hastalık öyküsü, aile hikâyesi ve ardından yapılan fizik muayene sonucunda yapılacak ileri tetkiklerle tanı konur.Kan tahlilleri. Laboratuvar testleri, ateroskleroz riskini artırabilen kolesterol, kan şekeri ve insülin seviyesi başta olmak üzere kan tetkikleri önemlidir.
Doppler ultrasonografi. Böbrek, şah damarları ve bacak damarlarındaki akım ve tıkanıklık seviyeleri saptanır.
Elektrokardiyogram (EKG). Bir EKG genellikle bir önceki veya o an gelişen kalp krizinin kanıtlarını ortaya çıkarabilir. Stres testi. Egzersiz, kalp pompanızı günlük aktivitelerdekinden daha güçlü ve daha hızlı hale getirdiğinden, istirahatte çekilen EKG’de görülmeyen bozuklukları ortaya çıkarır. Egzersiz stres testi genellikle kalp ritmi, kan basıncı ve solunum izlenirken bir koşu bandında yürümeyi veya sabit bisiklet sürmeyi içerir. Bazı stres testlerinde, stresli ekokardiyografi (ultrasonografi) ya da nükleer stres testi sırasında olduğu gibi, kalbinizin resimleri çekilecektir. Egzersiz yapamıyorsanız egzersizin kalbinize olan etkisini taklit eden bir ilaç alabilirsiniz.
Koroner BT anjiyografi. Bu test son yıllarda özellikle aile hikâyesinde erken yaşta kalp damar hastalığı olan hastalarda damar sertliğini erken teşhis etmek amacıyla sık kullanılmaktadır ve güvenilirdir. Ayrıca renkli madde vermeksizin kalsiyum miktarı saptanarak da endirekt yolla damarlarımız hakkında bilgi edinebiliriz. Kardiyak kateterizasyon ve anjiyografi. Bu test, koroner damarlarımızın net olarak durumunu gösteren girişimci kardiyologlar tarafından kateter adı verilen ince tellerle koldan veya bacak damarlarımızdan girilerek yapılır.
Tedavi
Tedavi daralmanın boyutu ve hastanın şikâyetlerinin derecesine göre değişir. Eğer hafif bir daralma varsa hastaya ilaç tedavisi uygulanır. Bunun için kan sulandırıcı ve damar genişletici ilaçlar tercih edilir. Daha ciddi vakalarda baypas veya balon yöntemiyle damarlar açılır.Hastalıktan korunmak için bazı programlar uygulanır. Sigarayı bırakmak ya da sigaraya başlamamak, yüksek tansiyonun kontrol altına alınması, egzersiz yapma, kilo kontrolü ve kötü kolesterolü düşürmek hastalıktan korunmak için yapılması gereken temel koruma yöntemleridir. Kolesterol düşürücü ve pıhtılaşmayı engelleyici ilaçlar verilir.
