İran’dan nükleer anlaşma resti

İran, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin 5 daimi üyesi ve Almanya ile 2015’te imzaladığı ve nükleer anlaşma diye bilinen Kapsamlı Ortak Eylem Planı’ndaki (JCPOA) yükümlülüklerinin bir kısmını askıya alacağını açıkladı. Tahran, anlaşmaya taraf olan diğer ülkelere de sözlerini yerine getirmeleri için 60 gün süre tanıdı, olumlu gelişme sağlanamazsa uranyum zenginleştirme seviyesini artıracağını bildirdi. ABD ise, yeni yaptırımlar geleceğini açıkladı.

Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, ABD Başkanı Donald Trump’ın 8 Mayıs 2018’de nükleer anlaşmadan ayrıldıklarını açıklamasının yıl dönümünde yaptığı konuşmada, anlaşmanın 26. ve 36. maddelerinin, karşı tarafın verdiği sözleri ihlal etmesi durumunda kendilerine bir “karşı adım” atma hakkı tanıdığını dile getirdi. Ruhani, söz konusu durdurma kararını nükleer anlaşmaya taraf 5 ülkeye (Rusya, Çin, İngiltere, Fransa, Almanya) ilettiklerini belirtti. Ruhani, anlaşma kapsamında uranyum zenginleştirmede 300 kilogramın üzerine çıkıldığında fazlasını başka ülkelere sattıklarını hatırlatırken, bu satışın durdurulacağını söyledi. Ağırlaştırılmış suyun da 130 tonu geçmesi durumunda fazlasını başka ülkelere sattıklarını anlatan Ruhani, bu uygulamayı da durduracaklarını ifade etti.

60 gün süre

Attıkları bu adımların 60 gün için geçerli olduğunu da vurgulayan Ruhani, “Eğer nükleer anlaşmaya taraf ülkelerle 60 gün içinde müzakere masasına oturup, petrol satışı ve bankacılık konularında milli menfaatlerimiz temin edilirse, bugünkü duruma geri döneriz” dedi. İran Cumhurbaşkanı, anlaşma sağlanamazsa, Arak Ağır Su Reaktörü’nün modernizasyonuna başlayacaklarını da belirtti. Diğer 5 ülkeye, attıkları bu adımı bahane edip dosyayı BMGK’ye (Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi) götürmesi halinde, çok kesin bir hamleyle karşı karşıya kalacaklarını ilettiğini kaydeden Ruhani, bu 5 ülkenin tavsiyesiyle bir yıl beklediklerini söyledi. Ruhani, mektupta “Bu süre içinde taahhütlerimize bağlı kaldık. Bugün de nükleer anlaşmadan çıkmak istemiyoruz. Tüm İran halkı ve dünya halkları bilmelidir ki bugün nükleer anlaşmanın sonu değildir” derken, şu ifadelere yer verdi:

“Avrupalı dostlar direkt olarak benimle irtibata geçerek mühlet istediler, biz de buna olumlu cevap verdik. Çünkü biz gerekçelere önem verdik ve halkımızın da acele etmediğimizi görmesini istedik. Nükleer anlaşmanın ne kadar önemli olduğunu ve bölge ile dünyaya ne kadar etkisi olduğunu çok iyi biliyoruz. Bu sebeplerle birkaç hafta yerine aylarca sabrettik, onlar ise temas kurarak biraz daha süre istediler. Biz bir kere daha sabrettik ve bu esnada Avrupalı dostlarımız güzel konuşmalar yaptılar ancak pratikte hiçbir sonucu olmadı.”

Savaş değil, diplomasi

Müzakere masasını terk etmediklerini de aktaran Ruhani, “Bugün savaş değil, diplomasi yolunu seçtik. Bu konuyu bilen ve İran halkının temsilcisi olarak seçtiğimiz yolun dünya ile savaş olmadığını ve yine diplomasi yolunu seçtiğimizi söylüyorum... Biz yine yasalar ve mantık çerçevesinde konuşacağız” değerlendirmesini yaptı.

Bu arada İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif de Avrupa Birliği (AB) Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikaları Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini’ye Tahran yönetiminin anlaşmadaki taahhütlerinden bazılarını durduracağını bildiren bir mektup gönderdi. Zarif, Twitter hesabından yaptığı açıklamada da, ABD’nin nükleer anlaşmadan tek taraflı çekilmesine karşılık Tahran’ın aldığı kararların, anlaşmaya uygun olduğunu söyledi.

Genelkurmay Başkanlığı da, hükümetin nükleer anlaşmadaki taahhütlerini kısmen durdurmasına tam destek verdiklerini ve İran’a karşı girişilecek muhtemel askeri eylemlere “pişman edici” yanıt vereceklerini duyurdu.

ABD’den yeni yaptırım geldi

ABD ile İran arasındaki gerilim tırmanırken ABD Başkanı Donald Trump, İran’ın demir, çelik, bakır ve alüminyum sektörlerine yaptırım getiren başkanlık kararına imza attı.

Beyaz Saray, Trump’ın imzaladığı başkanlık kararnamesini yazılı bir açıklamayla duyurdu. Başkanlık kararına göre ABD yönetimi, İran’ın demir, çelik, alüminyum ve bakır sektörlerini hedef alan yaptırımları uygulamaya koyuyor. ABD’nin İran’la nükleer anlaşmadan ayrılmasının 1. yıl dönümüne rastlayan kararname hakkında Trump, “Aldığımız kararlar neticesinde artık İran ekonomisi beklenmedik bir depresyona giriyor” değerlendirmesinde bulundu.

ABD’nin İran Özel Temsilcisi Bryan Hook ise, Tahran ile yeni bir anlaşma müzakere etmek istediklerini, yeni anlaşmanın olması halinde de bunun Kongre’ye sunulabileceğini söyledi. Hiçbir ülkeye İran petrolü alması halinde ABD ambargosuna uğramayacağı garantisi veremeyeceklerini kaydeden Hook, İran’ın ABD ya da müttefiklerine saldırması halinde buna karşı konulacağını söyledi. Hook, “İran’la savaş istemiyoruz ancak davranışlarını değiştirene kadar maksimum baskı yapmaya kararlıyız” dedi. ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, ülkesinin İran’a ne şekilde tepki vereceğini kararlaştırmladan ne yapacağını bekleyip görmek istediklerini söyledi. İsrail de, Tahran’ın dünkü kararı üzerine uyarıda bulundu. Başbakan Benyamin Netanyahu, ülkesinin İran’ın nükleer silah sahibi olmasına izin vermeyeceğini söyledi.

Karşılıklı rest

Trump, nükleer anlaşmadan çıktığını duyururken Washington, Tahran’ın petrol ihracatını hedef alan yaptırımları uygulamaya koymanın yanı sıra, İran Devrim Muhafızlarını Nisan ayında “terör örgütü” ilan etmişti. Tahran da ABD’nin Ortadoğu’daki tüm güçlerini barındıran Merkez Kuvvetler Komutanlığı’nı “terörist” ilan ederek yanıt vermişti.

Söz konusu maddeler ne diyor?

Nükleer anlaşma, Tahran’a yüzde 3.67 oranında uranyum zenginleştirme faaliyetini sürdürme hakkı veriyor. Anlaşma çerçevesinde İran, en çok 300 kilogram uranyumu elinde tutabiliyor. Anlaşma İran’a 300 kilogramın üzerindeki uranyumu uluslararası piyasada satarak karşılığında doğal uranyum alabilme imkanı tanıyor. İran ayrıca anlaşmaya göre, ağır su stokunu 130 tonun altında tutmak zorunda ve aşımı halinde ülke dışına çıkarmakla yükümlü bulunuyor. İran, nükleer anlaşma metninde, “Yaptırımların geri getirilmesi halinde ya da taraflardan birinin anlaşmadaki sorumluluklarını yerine getirmediği durumda İran’ın nükleer anlaşmadaki yükümlülüklerini tamamen ya da kısmen durdurabileceğini” ifade eden 26 ve 36’ncı maddeyi esas aldığını belirtiyor.