Mektup kilitleri

DERLEYEN: PELİN AYKIN - ABD’deki Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nden (MIT) araştırmacı Jana Dambrogio, 2000’lerin başında İtalya’daki Vatikan Gizli Arşivleri’nde araştırma yaparken çeşitli mektuplarda şerit şeklinde boşluk görmesinin ardından yüzyıllar boyunca ‘mektup kilidi’ yönteminin bir dili olduğunu fark etti ve bu yöntemler hakkında araştırma yapmaya karar verdi.

18 kilitleme tekniği

İngiltere’de King’s College London’da ‘Erken Modern İngiliz Edebiyatı’ öğretim görevlisi olan Daniel Starza Smith ile çalışmaya başlayan Dambrogio, insanlığın ‘güvenli iletişim kurma dürtüsünün’ sanılanın aksine daha eskiye dayandığını ortaya koydu. Dambrogio ve Smith, başta 17’nci yüzyıl Avrupa’sından
2 600 mektubun yer aldığı ‘Brienne Koleksiyonu’ olmak üzere inceledikleri çeşitli kaynaklardan tarih boyunca kullanılan 18 farklı mektup kilitleme tekniğini tanımladı.

‘Hançer tuzağı’

İkili, en basit kilitleme olan balmumuyla kapatılmış rulodan, bir kez kapatıldığında 12 kenarı olan bir pakete kadar farklı yöntemleri içeren kilit stillerinden en zorunun ise ‘hançer tuzağı’ olduğunu söyledi. Dambrogio ve Smith, İngiltere Ulusal Arşivleri’nde buldukları 1601’de İtalya’dan gönderilen bir İngiliz istihbarat mektubunda kullanılan ‘hançer tuzağı’ için “Karşılaştığımız en güvenli, karmaşık ve zaman alıcı mektup kilidiydi” dedi. Söz konusu mektup, dışarıdan basit bir mektup gibi görünse de aslında bubi tuzağına sahipti ve içinde, açıldığında kilidinin açık olduğunu ifşa edecek olan gizli bir kağıt şeridi vardı.

Mezopotamya’da ‘bulla’ adlı kil zarf

Araştırmacı Dambrogio, “İnsanların geçmişten bugüne birşeyi belgelemek istediklerinde her zaman tedbire ihtiyacı vardı” dedi. Dambrogio, Eski Yunanlılar ile Mısırlıların yazışma ve noter tasdiki için mühür kullandığını, binlerce yıl önce Mezopotamya belgelerinin genellikle ‘bulla’ adı verilen kil zarflarla kaplı olduğunu söyledi.

İdamından önce yazıp kilitledi

‘Kurcalamaya’ karşı kullanılan bu hileler, bazen çok önemli tarihsel olaylarda da rol oynadı. İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth tarafından 1587’de idam ettirilen İskoç Kraliçesi Mary, ölmeden önce kardeşine yazdığı son mektubunu, yönetici güçlerin okumasını engellemek için ‘kilitlemişti’. Mary, bir mektubunun gizlice okunması sonucu vatan hainliğiyle suçlanarak idam edilmişti. Bu nedenle Mary, son mektubunu dikdörtgen şeklinde katlamadan önce kağıdın kenarından ince bir şerit kesti. Sonra katladığı mektubun kenarına bir delik açıp, şeridi bu delikten birkaç kez geçirip düğüm attı. Böylece balmumu veya yapıştırıcı olmadan oluşan ‘spiral kilit’ sayesinde bu mektubun şerit yırtılmadan açılması imkansız hale geldi.