Tarihi anlaşmada son!

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, ABD’nin Orta Menzilli Nükleer Kuvvetler Anlaşması’ndan (INF) çekildiğini duyurmasının ardından, Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ve Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu’yla bir araya geldi. Görüşmede, ABD’nin INF anlaşmasından çekildiğini anımsatan Putin, “Bizim de yanıtımız simetrik olacak. ABD anlaşmayı askıya aldığını duyurdu, biz de askıya alıyoruz. Çeşitli AR-GE ve dizayn çalışmaları yürüttüklerini açıkladılar, biz de aynısını yapacağız” diye konuştu. Putin, ABD’nin çeşitli bahanelerle Rusya’nın silahsızlanma konusundaki önerilerini reddettiğini savunarak, “ABD, Avrupa’ya konuşlandırdığı füzelerle anlaşmayı doğrudan ihlal etti. Bu konuya ilişkin ABD ile daha fazla müzakere girişimi yapılmasına gerek yok” ifadelerini kullandı. Rusya’nın aynı zamanda pahalı bir silahlanma yarışına girmemesi gerektiğine işaret eden Putin, “Savunma Bakanlığı ile orta menzilli süpersonik füze üretimine başlanması gerektiği konusunda anlaştık. Ayrıca uzaydaki silahlanma tehdidinin ortadan kaldırılmasına yönelik bir plan hazırlanacak” şeklinde konuştu.

Pompeo açıklamıştı

ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, ülkesinin Sovyetler Birliği ile 1987’de imzaladığı, menzili 500 ila 5 bin 500 kilometre arasında olan ve nükleer başlık takılabilen füzelerin yasaklanmasını öngören INF’den tek taraflı olarak çekileceğini açıklamıştı. Rusya’ya anlaşmaya yönelik ihlallerine son vermesi konusunda 1 Şubat’a kadar verdiği sürenin dolması nedeniyle anlaşmanın 15. maddesinde öngörülen çekilme sürecini başlatacağını belirten Pompeo, ABD’nin 6 ay içinde anlaşmadan doğan yükümlülüklerini sonlandırmış olacağını söylemişti. ABD Başkanı Donald Trump kararla ilgili “ABD, 2 Şubat’tan itibaren INF Anlaşması kapsamındaki yükümlülüklerini askıya alacak ve geri çekilme sürecini başlatacak” demişti.
İki ülkenin tutumu Çin tarafından da tepkiyle karşılandı. Çin Dışişleri Bakanlığı, ABD’nin INF’den çekilmesinden “üzüntü duyduklarını” açıklayarak, ABD ve Rusya’yı “ayrılıklarını yapıcı diyalogla çözmeye” çağırdı. Bakanlık Sözcüsü Gıng Şuang, ayrıca, INF’nin çok taraflı hale getirilmesinin bazı siyasi, askeri ve hukuki meseleleri içerdiğini savunarak, “Çin tarafı anlaşmanın çok taraflı hale getirilmesine karşı çıkıyor” değerlendirmesinde bulundu. Gıng, diğer yandan mevcut anlaşmanın korunması ve uygulanmasının yenisinin yapılmasından daha fazla aciliyet arz ettiğini savundu.

Karşılıklı suçlamalar

İki ülke son dönemde, Avrupa güvenliği açısından hayati derecede önemli olduğu ifade edilen ve 1987’de ABD ile Rusya arasında imzalanan anlaşmaya uyulmadığı konusunda birbirine karşılıklı suçlamalar yöneltiyordu. ABD, Rusya’nın INF’nin koşullarını yıllardır ihlal ettiğini, ülkesinin yetkililerinin bu konuyu daha önce 30’dan fazla kez dile getirdiklerini savunuyor. ABD, NATO tarafından SSC-8 olarak adlandırılan Rusya’nın yeni orta menzilli Novator 9M729 füzesinin anlaşmayı ihlal ettiğini savunuyor. Rusya’nın da anlaşmayı askıya almasıyla artık bir geri dönüş olasılığının iyice ortadan kalktığı ifade ediliyor. Uzmanlara göre, bu anlaşma imzalandığı dönem itibariyle gelecekte imzalanan ve halen üzerinde görüşmeler yürütülen nükleer silahsızlanma anlaşmaları için de bir örnek teşkil ediyordu. Anlaşmanın ortadan kalkmasıyla yeni bir nükleer silahlanma yarışına girileceği ve özellikle Avrupa’nın bu yarıştan etkilenebileceği ifade ediliyor. INF konusundaki anlaşmazlık, Rusya’nın ABD ve Avrupa ile son dönemde yaşadığı fikir ayrılıklarının son halkası oldu. Özellikle Kırım, Ukrayna, ABD Başkanlık seçimleri ve İngiltere’deki zehir saldırısı nedeniyle Rusya ve Batı arasındaki ilişkiler son yılların en kötüsü olarak değerlendiriliyor.

INF nasıl ortaya çıkmıştı?

Orta Menzilli Nükleer Kuvvetler Anlaşması (INF) dönemin ABD Başkanı Ronald Reagan ile Sovyetler Birliği lideri Mihail Gorbaçov tarafından 1987 yılında ABD’nin başkenti Washington’da imzalanmıştı. Anlaşma ilk kez 1976’da Rusya’nın Avrupa’daki topraklarına SS-20 tipi orta menzilli balistik füzeleri yerleştirmesinin ardından gündeme geldi. ABD ve Rusya arasındaki ilk resmi görüşmeler 1981’de başladı. Zorlu görüşmelerin ardından tarihi anlaşma imzalandı.

Anlaşma karadan havaya atılabilen ve 500 ile 5 bin 500 kilometre arasında orta menzilli nükleer füzelerin yasaklanmasını öngörüyordu. Nükleer savaş tehdidini ortadan kaldırmayı hedefleyen anlaşma kapsamında, 4 yılda yaklaşık 2 bin 700 füze imha edilmişti. Daha sonraki 10 yılda ise denetimler gerçekleştirildi. Anlaşma sayesinde nükleer başlıklı füzeler, 30 yılı aşkın süredir Avrupa topraklarında konuşlandırılamıyor. 2008 yılından itibaren hem ABD hem de Rusya karşı tarafı anlaşmayı ihlal etmekle suçluyordu. 20 Ekim 2018’de ABD Başkanı Donald Trump, ülkesini anlaşmadan çekeceğini duyurdu. Nükleer silah kontrol uzmanları Trump’ı bu hareketi yapmaması konusunda uyarsa da, ABD Başkanı’nın fikrini değiştiremedi. Anlaşma, Soğuk Savaş’ın son dönemlerinde iki süper gücün nükleer savaş tehdidini azaltmak amacıyla başlattığı üç ayaklı silahsızlanma sürecinin parçasıydı. Bu sürecin diğer ayağını 1991’de imzalanan Stratejik Nükleer Silahların Azaltılması Anlaşması (START), diğerini de uzay silahları konusundaki müzakereler oluşturmuştu.